O sol do membrillo

Para un natural do Ribeiro, setembro debería selo tempo das uvas e das vendimas, como o fora para os revolucionarios franceses, cuxo calendario comezaba no equinoccio de outono e tiña por primeiro mes o vendémiaire ‘vendimeiro’. Non obstante, a apreciación do tempo é relativa: depende do estado do observador. E para min, desde hai anos, setembro pasou de ser un tempo de vendimas –paradigma do tempo feliz- a ser un tempo de membrillos. Nas froitas, coma en todo, hai un grao de complexidade diverso: as cereixas e as uvas poderíamos dicir que son froitas evidentes, e por iso están entre as preferidas dos nenos; pero outras, coma as peras, as mazás, ou as pavías, xa son máis complexas. E é moi raro que un cativo ou mesmo un mozo sintan interese polos membrillos, que é froita demasiado sutil para esas idades.

No enxido da casa de San Clodio había un membrilleiro. No seu tempo, miña nai repartía un membrillo por cada caixón dos armarios e das cómodas da casa, para que a roupa ulise ben; e meu pai sempre gardaba unha ducia deles para ferver co viño branco, que melloraba así en aroma e clarificación. Os membrillos collíanse con bo tempo, no minguante, sen madurar de todo, pois pronto podrecen na árbore se o tempo humedece; logo, antes de gardalos, limpábanse coidadosamente cun pano. Penso que foi cando tiven que realizar esa labor cando comecei a aprezar os membrillos: unha vez eliminada a súa superficie velosa, o que aparecía diante dos ollos parecíase pouco ó froito que estaba pendurado da árbore, para semellar máis ben unha mazá de ouro. Pasados os anos, o máis perfecto dos membrillos da colleita sempre ía parar á miña mesa de traballo. E nas fonduras do inverno gustábame coller ese membrillo para cheiralo e acaricialo; porque a súa lisura, a súa cor e o seu aroma devolvíanme ós días máis luminosos… E cando comezaba a podrecer, xa se ventaba unha nova primavera. Debeu ser nesa época cando comecei a entrar no tempo dos membrillos, un tempo no que un descubre estar inmerso cando un día, de repente, se dá conta que o seu sol xa non quenta coma antes,  e que xa non pasa de ser un doce, e mentirán, sol de setembro. É o «sol del membrillo», o que reza nun verso dun dos máis celebrados poemas de Claudio Rodríguez, “Incidente en los Jerónimos”; sol de fermosísima luz, pero tan fuxidía coma traidora; a mesma luz que trataron de capturar eses dous grandes artistas eremitas que son Antonio López e Víctor Erice, o primeiro co pincel e o segundo coa cámara de cine.

Pero talvez ninguén coma Cunqueiro teña penetrado nos segredos dos membrillos e dos seus tempos; nin Plutarco, cando relata como as noivas gregas mordían un para perfumar os primeiros bicos; nin al-Mushafi, o poeta cordobés do século X que lle dedica un fermoso poema, no que di dos membrillos que teñen a dozura dunha amada; nin sequera Shakespeare, cando pensa en poñer doces de membrillo nas vodas de Xulieta. Cunqueiro, nas “Mocedades de Ulises”, converte ó membrillo nin máis nin menos ca no símbolo de Ítaca. Euriclea, a nai de Ulises, metera un membrillo da horta familiar nas alforxas do heroe antes de que este partira; e aquel membrillo, cuxo aroma non aprezara Ulises en Ítaca, comeza a recender magnífica e milagrosamente para el cando se ve separado da terra e vai cumprindo anos... 

Os grandes temas da literatura e das artes en xeral, que son os propios da vida, contra o que se acostuma pensar, son apenas uns poucos. É un deles, como sabía ben Cunqueiro, ten que ver con este doce sol de setembro, con este sol do membrillo.

Artigo publicado no diario La Región o venres 11 de setembro do 2015