As Candelas
e o San Blas indican para min o remate do inverno. Xa se sabe que aínda ten que
vir moito frío, moita chuvia e, por partes, ata moita neve, pero eu guíome máis
pola luz: e a luz xa está de volta.
Este tempo,
simétrico astronomicamente do verán de San Martiño, cambia moito duns anos para
outros. Hai anos que, por soleado, xa se venta a primavera, mentres outros,
coma este ou o pasado, por vir máis cargado de nubes e precipitacións, semella no
cerne do inverno. Basta ver o frío que fixo esta semana, e eu sempre lembro que
a máis grande nevarada que se recorda nas terras baixas de Ourense, pouco
entendidas en neves, sucedeu o día das Candelas de 1963. Porque ocorre que, con
sol ou sen el, do que nunca se padece neste tempo é de calor.
Para os
ribeiraos este mes de febreiro, e por veces parte do de marzo, é o tempo da “gurriana” –palabra que se
pronuncia sempre con gheada-, que é o vento do norte ou do nordeste, frío, seco
e cortante, que acostuma soprar por estas datas. Coincide co tempo da poda e da rodriga nas viñas, e
antano era común ver ós labregos cos dedos das mans cheos de esparadrapos,
porque a gurriana cortáballes a pel cando podaban e cando cravaban as estacas e
apertaban os vimbios ó rodrigar. Para escapar deste vento era frecuente buscar as viñas máis
agarimadas os días que sopraba e deixar as máis venteadas para os días calmos.
Sorpréndeme
comprobar como incluso en zonas limítrofes co Ribeiro xa se descoñece “gurriana”, e úsase “corisco” ou “viruxe”,
cando non o castelán “rasca”. Non obstante “gurriana” foi de uso común noutras zonas de Ourense, e mesmo segue viva
en Asturias, onde tamén se usa a forma “burriana”; de feito, o profesor García
Arias, un dos filólogos máis relevantes no estudo da lingua asturiana, supón
que a voz podería remontarse a un étimo latino do tipo boreas ‘vento frío e seco do norte’.
Pero, sexa cal sexa a solución etimolóxica de “gurriana”,
o caso é que a min gústame moito este tempo, pola súa luz de especial pureza. As mañás son frías e
xeadeiras, con néboas intensas no fondo dos vales nas primeiras horas. Pero o
vento favorece os ceos cambiantes, de nubes viaxeiras. E por entre esas nubes,
segundo vai avanzando a mañá, vaise filtrando o sol e contrastando a paisaxe:
agora ilumina unha casiña no medio duns tarreos escurecidos polas primeiras
sementeiras; despois unha venerable igrexa entre os ocres de ouro vello dunha
carballeira; e máis tarde unha aldeíña no medio dos verdes piñeirais. Que
marabilla ese fascinante xogo do sol e das nubes coas luces e coas sombras!...
As tardes neste tempo adoitan ser máis doces e claras, e cando un busca un
lugar agarimado, no fondo dun val, nunha galería ou nunhas solainas, resulta
imposible non sentir o palpitar xerminal da primavera: na claridade diáfana das
augas, nos primeiros cantos dos paxariños, nas xemas inchadas dun salgueiro ou
na explosión floral das mimosas e das camelias. Mágoa dun Constable, dun
Vermeer ou dun Van Gogh para inmortalizar
co pincel esta efémera fermosura. Porque
todas as fermosuras resultan efémeras, fugaces, delicadas: coma as nubes
viaxeiras deste tempo da gurriana.
Artigo publicado no diario La Región o domingo 11 de febreiro de 2018.