lunes, 14 de julio de 2014

Veraneo

A primeira definición de “veraneo” no dicionario da RAE é de 1803: «El sitio donde algunos animales pasan a veranear». Logo sumaríase «acción y efecto de veranear», pero o veraneo era ata tempos relativamente recentes unha actividade propia de irracionais. Nas serras do Leboreiro e da Peneda aínda se conserva o nome de “veranda” –equivalente ó cast. “veranada”- para os lugares onde subían ó gando de veraneo; porque antes veraneaban as vacas, as ovellas, as anduriñas: «volverán las oscuras golondrinas…». Os homes, chegado o caso, ían de viaxe, peregrinaban ou emigraban, pero non veraneaban. Moito menos sabían de “turismo”, anglicismo que non chega ós dicionarios ata 1914. Non obstante, son moi antigas as vacacións, «Los días que se dan recreación a los estudiantes» (Covarrubias, 1611), aínda que as dos traballadores, e pagadas, son de noutronte. 
Vén ó caso todo isto porque veraneo, vacacións, turismo, son voces que relacionamos moito con viaxe, pero que distan de ser sinónimos. A sensación pracenteira que produce viaxar é primaria; un premio dos mecanismos evolutivos semellante ó que producen os xogos, a alimentación ou o sexo. Hai quen afirma que o home e outros animais débenlle a intelixencia ós pés, porque intelixencia significaría saber desprazarse para conseguir o preciso: alimento, parella, protección ou benestar. As viaxes exploratorias forman parte da aprendizaxe, sobre todo na adolescencia; para elas o importante é a curiosidade, non a distancia percorrida: sobra coas rúas da cidade, cos camiños da parroquia, cos amigos e cos libros. Logo virán as viaxes iniciáticas, que por algo teñen sido a fonte principal da máis grande literatura, desde  A Odisea ata As uvas da ira, pasando por Don Quixote ou As viaxes de Gulliver; porque para ser hai que alonxarse da casa. Coa idade a tendencia natural a viaxar vai diminuíndo.
Pero as viaxes  admiten diferentes tipos. O máis radical e heroico sería o migratorio, do que tanto sabemos en Galicia. Mentres, o do viaxante de negocios sería o máis normal. Pero tamén existe o do vagabundo, aquel que camiña ó azar sen aparente propósito. Por último estaría o do turista, quen se movería pola simple curiosidade de coñecer máis mundo, pero non se debe ignorar que tamén vai impulsado pola propaganda do turismo de masas, que converte as viaxes en obxecto de desexo e consumo, e que tamén se ocupa do veraneo, que só ten de viaxe o transporte entre os lugares de partida e de chegada. E aínda habería que falar das viaxes temporais, das que se fan estando quieto, as preferidas, por exemplo, por Unamuno. 
Neste tempo de vacacións e de ansia polas viaxes, ocórrenseme estas reflexións: realiza o neno as viaxes máis marabillosas nuns centos de metros arredor da súa casa, ou mesmo dentro da súa habitación; pero unha volta ó mundo pode non ser suficiente para que o adulto escape do tedio da súa propia vida: os vagaxeiros de Baudelaire atopaban no ignoto o mesmo aburrimento que deixaran na casa. A viaxe que máis lembro foi de apenas tres quilómetros, entre Bieite e San Clodio, nunha noite da Santa Elena e nun vello motocarro que tiña o meu finado pai. Tería eu oito ou nove anos. Íamos os nenos detrás, tumbados nunha colchoneta e tapados cun cobertor. Un magnífico ceo estrelado, apenas perturbado polo penacho dalgún carballo dobrado sobre a estrada, corría connosco. Era coma ir nunha cama, sentindo a calor dos máis próximos, viaxando polo Universo. O ceo, pensaba eu, debe de ser algo así. De pronto, a moto detívose e todos dixemos: ogallá nunca rematase esta viaxe... «Coñecido o mundo, non medra, antes ben, mingua» -cantaba Leopardi- «máis grande có sabio parécelle ó picariño; descubrindo só a nada medra». Sede felices.

Artigo publicado no diario "La Región" o venres 11 de xullo do 2014

sábado, 5 de julio de 2014

Necrofilia cultural

«Mientras vivió, le llenaron de injurias: ya muerto, no les falta sino colocar su imagen en las aras.», escribía o P. Feijoo de Guillerme Harvey, descubridor da circulación sanguínea, exemplificando o que lle pasa a certos autores que en vida só gozan do van consolo de que colocarán coroas de frores no seu panteón. O apunte vén coma de molde para Blanco Amor, que, ignorado e coase desprezado polas elites culturais do país cando volveu de América, foi elevado ós altares en canto morreu. Anúncianse agora novos fastos conmemorativos coincidindo co 35 aniversario do seu pasamento. Non nos chegaba cos 10, 20, 25, 50, 75, 100, 150, 200 aniversarios -de nacementos, mortes,  publicacións-, para que agora tamén se celebren os 35 cabodanos: veña festa que o país é rico! Porque, non se esqueza que todo isto sae dos esfuracados petos dos parroquiáns. Mentres, non hai cartos para becas, nin para comedores escolares, nin para libros de texto…
Xa temos falado do demoledor diagnóstico que fai X.C. Bermejo da cultura galega, e de cómo no seu paso de reivindicativa a oficial se elaborou un discurso de exaltación tan desproporcionado que acabou caendo na megalomanía máis ridícula, da que a Cidade da Cultura é o máximo expoñente. Describe o profesor Bermejo como coa chegada da Autonomía o mundo da cultura pasou a ser obxecto da subvención pública –un dos velenos máis letais, non só da cultura- e converteuse en foco de atracción para un conxunto de  espabilados que, bailando coa música que toque, concentran o seu talento en descubrir sinecuras e ventar conveniencias. E como non hai para todos, organízanse camarillas: círculos pechados de axuda para propios e de exclusión para alleos. Pero isto resulta común en toda España. Non obstante, hai un elemento bastante exclusivo de Galicia: a obsesión polas celebracións culturais, sobre todo polos aniversarios. Trátase dun afán necrofílico de conmemoración perpetua que, cualificado por Bermejo de “vampirismo cultural” -porque non é pouco o que se zuga-, levou a unha cultura de simulacro e cerimonial que actúa de escudo diante de calquera  intento de comprometela cos tempos que corren. Curiosamente, os máis homenaxeados: Rosalía, Curros, Castelao, …, Blanco Amor, nunca gozaron da subvención; digo máis, de tela tido é seguro que non houberamos gozado nós das súas mellores obras. «El “Quijote” fue escrito en un lugar “donde toda incomodidad tiene su asiento”», escribía nunha ocasión Albino Núñez: lección que nunca se debería esquecer.
Non precisa Blanco Amor, talvez o máis potente narrador en lingua galega, de máis conmemoracións das habituais: porque non se conmemora o que está vivo. E iso non quita para que non se deba proseguir no estudo e na edición da súa obra, como é o caso das recopilacións de artigos que se prometen. Todo o que sexa afondar no coñecemento do autor que mellor retratou a Auria de principios do século XX será bo. Pero, calquera utilización do seu prestixio en beneficio de terceiros será mala. Cando o 25 cabodano de Castelao, Blanco Amor opuxérase a todo tipo de oportunismo baleiro e apropiativo do nome do homenaxeado, e en contra de toda “solenidade paraoficial” neutralizadora da súa doutrina: cabe deducir que o mesmo pensaría para el. Canto máis agora. Porque, mentres a memoria de Blanco Amor goza de excelente saúde, o país pasa por dificultades extremas: hai ringleiras de xente nas portas das oficinas de desemprego e nas das institucións de axuda social; e, mentres centos de industrias pechan e medio país vai a monte, os mozos reviven o drama da emigración. A iso, e non ó botafumeiro,  atenderían Rosalía, Curros, Castelao, …, Blanco Amor. 

Artigo publicado no diario "La Región" o xoves 3 de xullo do 2014