domingo, 27 de diciembre de 2015

Nadal



  Tal como aventuraba a semana pasada nesta columna, o resultado do alumeamento político  do domingo resultou incerto, situándonos ós españois  nun labirinto do que non será fácil saír. Non obstante, estamos en navidades e non sería bo deixar que o tempo político, por definición público e conflictivo, seguise invadindo e perturbando o tempo de Nadal, que é o máis familiar do ano, e que sempre se caracterizou por chamar á paz e á concordia entre uns e outros. 
  Pero para quen vai cumprindo anos tampouco o tempo de Nadal é un tempo fácil, non nos enganemos; ningún outro nos sitúa de xeito máis claro diante da fugacidade da vida. Cando nenos e mozos, fixámonos moito na estrofa da panxoliña que nos convida a que «Cantemos con alegría/ Los cánticos de mi tierra…», pero logo, conforme se van ausentando da mesa algúns dos máis queridos e dos que máis nos quixeron, a nosa atención vai pasando á estrofa seguinte: «La Nochebuena se viene/ La Nochebuena se va/ Y nosotros nos iremos/ Y no volveremos más…». Ademais, un gran número de galegos de idade certa, nese ir e vir de noiteboas, non só perdemos a moitas persoas amadas, senón que perdemos ata os mesmos escenarios das celebracións ditosas da infancia e da mocidade, escenarios que agora permanecen no triste estado de ruína e de abandono que caracterizan a un mundo que fenece: o do rural galego.
  Non obstante, o Nadal debe ser fermoso, como corresponde co espírito alegre, positivo e perseverante desta festividade. E para iso non é  preciso prescindir das ausencias nin das lembranzas de cada un; porque tamén o perdido, co seu caudal de historias e de leccións para a vida, contribúe a enriquecer o fondo significado que ten para cada persoa este tempo sagrado. Benvidos sexan entón ó noso carón tódolos que perdemos: amigos, pais, avós, irmáns, fillos… porque en ningún momento deixarán de  estar presentes no noso Nadal, felices e contentos da nosa alegría.
  Contemos os vellos contos, comamos os tradicionais alimentos, cantemos as panxoliñas de sempre; pero lonxe de  calquera filosofía melancólica de decaemento, incompatible co espírito esperanzador deste tempo. Cando eramos nenos, tamén os nosos maiores terían as súas penas, as súas frustracións, as súas ausencias…,  pero esquecíanas sempre por estas datas, en beneficio noso e seu. E iso foi unha gran lección. Porque, como viña a dicir Albert Camus nunha das súas obras máis inmortais, nada hai no mundo máis importante cá alegría dos nenos. E para min, queridos lectores, que ese é o verdadeiro segredo do Nadal; porque un mundo é feliz na medida en que os nenos o son e na medida en que os adultos nos volvemos algo nenos.
  Vaia para todos, como felicitación, este ramiño de versos dunha panxoliña que cantabamos en San Clodio no día de Noiteboa, na misa do galo, cando a había, que a houbo ata haberá uns vinte anos e logo tamén se foi.

Pola media noite
Cando o galo canta
Nunha vila santa
Que se chama Belén

Nunhas pobres pallas
Nun pobriño establo
Naceu malpocado Xesús
Xesús noso ben

  Feliz Nadal.

domingo, 20 de diciembre de 2015

Solsticio


Historicamente, poucas actividades humanas teñen resultado máis productivas cá observación do ceo, tanto no que se refire ós coñecementos científicos coma ás creacións artísticas. Non obstante, hoxe en día, a xente raramente contempla o ceo de forma directa; se acaso, prefire velo nas fotografías que cada día expoñen nos telexornais cando dan o tempo. Incluso teño comprobado como a maioría dos adolescentes son incapaces de indicar por onde sae o Sol na súa vila ou na súa cidade; bastantes din que polo leste, si, pero logo case ningún acerta a situar ese punto cardinal no horizonte, e menos os outros tres. Por todo iso, non estraña o sorprendidos que quedan moitos cando se lles di que o Sol non sae sempre polo mesmo sitio.
Porque, en efecto, o Sol, debido á inclinación do eixe da Terra, só sae exactamente polo leste, o mesmo que só se pon exactamente polo oeste, nos dous días dos equinoccios, cando a noite e o día son iguais. Despois do de outono (21 de setembro aprox.), como sabemos, os días van minguando e o Sol vai saíndo cada vez un pouquiño máis ó sur, segundo vai declinando. Pero a declinación diaria non é constante e vai diminuíndo segundo se aproxima ó seu valor máximo, circunstancia que sucede arredor do 21 de decembro, na que o Sol semella estar detido durante uns días, de aí o nome deste punto: “solsticio”, do latín solstitium ‘sol quieto’, chamado neste caso de inverno, que coincide co día máis curto do ano. O mesmo, pero á inversa, sucede despois do equinoccio de primavera (21 de marzo aprox.), cando os días van aumentando e o Sol vai nacendo cada vez máis ó norte, ata que alcanza outro punto de detención e de máxima declinación no denominado solsticio de verán, arredor do 21 de xuño, no día máis longo do ano.
Durante bastante tempo eu non comprendía ben como o nacemento de Xesús se conmemoraba nas profundidades do inverno; parecíame daquela máis lóxico que para tal celebración se houbera escollido a primavera, que era cando renacía a vida na natureza.  Só cando lin cousas de mitoloxía comparada comprendín a razón de tal escolla, e como iso tiña moito que ver co simbolismo do solsticio de inverno. Porque un dos relatos máis comúns nas diferentes mitoloxías ensina unha verdade fundamental: que a vida necesita da morte, e que sen morte non pode haber nacemento. Xa o sabían as sociedades cazadoras, que a esencia da vida consistía en matar e devorar a outros animais; e de aí a cantidade de rituais de sacrificio e expiación con animais. Logo, coa chegada da agricultura cambiaron as historias: a planta morría e da semente enterrada volvía a nacer a vida. E o cristianismo, que se encadra nas mitoloxías agrícolas, con bo ollo, recolleu este mito que  quedou escrito no relato evanxélico do gran de trigo, cando di que se o gran morre na terra dará moito froito. E ese mesmo é o simbolismo do solsticio de inverno: o Sol, luz que é fonte de toda vida, morre para renacer. De aquí todas as mitoloxías cun deus morto e resucitado: Attis, Adonis, Gigamesh, Osiris…
O tempo  político aínda non alcanzou a categoría mítica e non se acomodou ós ciclos anuais polos que se rexe a nosa vida, pero este ano dáse en España a singularidade da coincidencia das eleccións co solsticio de inverno. E un pensa que á especial situación pola que pasamos tamén lle resultaría aplicable o relato mitolóxico. Ningún dos dous grandes partidos atendeu á metáfora do solsticio de inverno: que o verdadeiro renacemento, na forma de rexeneración democrática, só podía vir do soterramento e da morte das vellas prácticas… En consecuencia, somos moitos os que dubidamos do que resultará do alumeamento deste domingo.

Artigo publicado no diario La Región o sábado 19 de decembro do 2015

domingo, 13 de diciembre de 2015

Clima electoral


  Talvez o aspecto máis novidoso das eleccións do día 20, á marxe de que se poida superar o tradicional bipartidismo, sexa o da data de celebración, o 20 de decembro. Teríamos que retroceder a 1920 para atopar o único caso en España dunhas xerais en decembro, daquela un día 19, con trunfo rotundo dos conservadores de Eduardo Dato. Porque durante o réxime actual só uns comicios autonómicos se celebraron en decembro, curiosamente os do Parlamento de Galicia do ano 1989, en día 17, con outro gran trunfo conservador, o primeiro liderado  por Manuel Fraga, que puxo fin ó goberno de coalición presidido polo socialista González Laxe. Non obstante, o que si leva sido este mes de decembro é un mes de referendos: xa no 76, o día 15, o da Lei de Reforma Política; logo, no 78, o da Constitución,  en día 6; e por último, en 1980, o do Estatuto de Autonomía de Galicia, celebrado o día 21.
  A tradicional ausencia de eleccións en decembro segue a mesma lóxica que evita os meses de xaneiro, xullo e agosto, e non é outra cá atención á posibilidade de que neses meses se dean situacións extremas de frío ou de calor, que poderían dificultar notablemente o exercicio do dereito ó voto. Por que entón se salta esa norma non escrita de deixar libre de comicios o mes de decembro? Dirase que por razóns conxunturais, e que decembro é un mes coma outro calquera, pero iso non é toda a verdade.
  A meteoroloxía e a política están máis relacionadas do que parece: un, porque as metodoloxías matemáticas utilizadas para a predicción de resultados son moi semellantes nos dous campos; e dous, o que aquí nos interesa, porque o estado do tempo o día da cita electoral ten demostrado ser unha variable significativa, tanto a efectos de participación coma de resultados.
   Estudos realizados nos EE UU, Holanda, Reino Unido e España demostran que o mal tempo incrementa a abstención, e que esta, en xeral, beneficia ós conservadores. De media, acéptase que 25 mm de chuvia reducen a participación nun 1%, mentres que se esa precipitación fose de neve a reducción sería dun 5%; pola contra, un día soleado vota arredor dun 1,5% máis ca un día nubrado. Menos cuantificada está a influencia do tempo no sentido das votacións, pero hai un acordo xeral en que os votantes de dereitas son máis fieis e desafían mellor o mal estado do tempo; mentres, os de esquerdas son máis cómodos, e bastantes deciden quedar na casa por calquera inclemencia. Tales efectos non son grandes, é certo, pero toman importancia en votacións moi apertadas. Así, hai bastante acordo en que foi un día soleado no estado de Illinois o que realmente lle permitiu gañar as eleccións a J.F. Kennedy fronte a R. Nixon en 1960; mentres, sería un día de chuvia en Florida o que disuadiría a uns centos de demócratas de acercarse ás furnas, posibilitando así o discutido trunfo de G.W. Bush no 2000 fronte a Al Gore. A todo iso sumaríase na cita do 20-D o efecto da proximidade do Nadal, un tempo conservador por excelencia, no que a xente adoita esquecer mentiras,  agravios e ofensas, en beneficio dunha convivencia en paz.
  E a nosa relación histórica coas furnas en inverno non fai máis ca confirmar todos estes extremos da politoloxía. Nin González Laxe acertou convocando as disputadas eleccións galegas do 89 en decembro, nin tampouco Zapatero demorando ata  novembro as do 2011. Non obstante, pola mesma lóxica, é probable que agora acerte Rajoy, aínda que sexa a costa de perturbar o tempo de Nadal. Pero en cousas do tempo nunca se sabe, e, segundo imos, tampouco se pode descartar que este presidente remate sendo vítima do mesmo quecemento global que tanto negou… E dalgunhas cousiñas máis.


Artigo publicado no diario La Región o domingo 13 de decembro do 2015.

lunes, 7 de diciembre de 2015

Voou outra pombiña branca




Nai, ¡adorada nai!, mártir escura,
branca pombiña, arruladora e tenra,
¡ai! si souperas cómo me deixabas…
non te morreras.

                            M.  Curros Enrríquez