sábado, 31 de marzo de 2012

Vista de Delft




Vista de Delft de Jan Vermeer (1658-1660)

Ante él Van Gogh sólo podía exclamar:
«¡Increíble! ¡Es increíble!»
Fernando Savater

Creo que non teño unha gran sensibilidade para a pintura. Pode que esa carencia estea relacionada coa miña total incapacidade para debuxar algo que sirva para ver, e iso que tiven sete cursos de debuxo obrigatorio no bacharelato, e nun incluso me puxeron un sobresaínte, circunstancia que simplemente me convence da bondade da profesora e da gran inexactitude e pouco valor obxectivo das cualificacións escolares. Nin sequera a contemplación da Gioconda me produciu unha especial emoción; a primeira vez que a vin as cores parecéronme tan desvaídas  que levei certa decepción –o mesmo lle pasou a Castelao, quen chegou a afirmar que prefería ollar unha reproducción fotográfica-, e a última vez que fun ó Louvre había tal feira arredor do cadro de Leonardo que, por non ter que facer cola no medio daquela multitude babélica, nin sequera me detiven a contemplalo; en todo caso, foi unha decisión acertada xa que poucos minutos despois unha turista rusa atentou contra o mítico cadro, e non me houbera gustado atoparme con esa circunstancia no medio daquel balbordo.

Si, hai cadros que me parecen fermosísimos, e recoñezo a dificultade superior deste arte, pero mentiría se dixese que algún me emocionou tanto coma algún  conto de Dickens, algunha sonata de Bethoven ou algunha película de Chaplin. Tería que confesar, ademais, que, dentro das manifestacións artísticas que  poden ser percibidas polo sentido da vista, a contemplación das persoas, a dos animais, e incluso a das plantas, realizando o oficio que lles é propio –vivir-, sen esquecer a das paisaxes que serven de fondo cósmico para tan inexplicable aventura, tenme proporcionado emocións infinitamente superiores á contemplación de calquera cadro. Porque concordo con Tolstoi en que o arte «que oímos e vemos nos teatros, nos concertos e nas exposicións, ou que lemos nos poemas e novelas… non é máis ca unha parte ínfima do arte verdadeiro... Toda a existencia humana está chea de obras de arte, desde as cancións que se lle cantan ós nenos para durmilos, ata as cerimonias relixiosas e públicas. Todo é igualmente arte.»; tamén en que o arte non é unha actividade que teña como fin específico a producción de beleza, como seguen crendo moitos, senón un medio de comunicación universal ó servicio dos homes que serve para transmitir emocións e sentimentos. De aí a súa importancia e de aí que resulte fundamental para a vida. É preciso ler e reler  o ensaio Que é o arte? de Tolstoi para entender que calquera humilde paisano que estea en contacto coa vida pode coñecer e sentir mellor as manifestacións verdadeiramente artísticas ca moitos que non saen dos concertos e das salas de exposicións e que len multitude de libros. 

Levoume a estas reflexións o artigo “El pedazo de muro amarillo”, que escribía o sábado pasado no diario El País o escritor chileno Jorge Edwards. Referíase nel a un cadro non tan famoso coma a Gioconda, pero pouco menos: a Vista de Delft (1658-1660) de Jan Vermeer, unha magnífica pintura da cidade natal de Vermeer que está exposta na galería Mauritshuis da Haya. Cóntase no artigo unha visita que realizou Edwards á devandita galería, aproveitando unha recente viaxe á Haya. Cando pasou por diante do cadro de Vermeer, un par de apuntes da guía que o atendía espertaron nel o interese por refrescar a relación entre este cadro e Bergotte, o novelista na ficción da Recherche de Proust (1871-1922), cousa que fixo de contado en canto chegou a Santiago. O relato correspondente atópase no quinto volume (A prisioneira) da Recherche, cando o narrador conta a morte de Bergotte, que na versión castelán é como sigue:

«...un crítico escribió que en la Vista de Delft de Vermeer (prestada por el museo de La Haya para una exposición holandesa), cuadro que Bergotte adoraba y creía conocer muy bien, había un lienzo de pared amarilla (que Bergotte no recordaba) tan bien pintado que, mirándole sólo, era como una preciosa obra de arte china, de una belleza que se bastaba a sí misma. Bergotte leyó esto, comió unas patatas y se fue a la exposición. En los primeros escalones que tuvo que subir le dio un vértigo [...] Por fin llegó al Vermeer, que él recordaba más esplendoroso, más diferente de todo lo que conocía, pero en el que ahora, gracias al artículo del crítico, observó por primera vez los pequeños personajes en azul, la arena rosa y, por último, la preciosa materia del pequeño fragmento de pared amarilla […] «Así debiera haber escrito yo -se decía-. Mis últimos libros son demasiado secos, tendría que haberles dado varias capas de color, que mi frase fuera preciosa por ella misma, como ese pequeño panel amarillo.» [...] Se repetía: «Detalle de pared amarilla con marquesina, detalle de pared amarilla». Y se derrumbó en un canapé circular; de la misma súbita manera dejó de pensar que estaba en juego su vida y, recobrando el optimismo, se dijo: «Es una simple indigestión por esas patatas que no estaban bastante cocidas, no es nada». Sufrió otro golpe que le derribó, rodó del canapé al suelo, acudieron todos los visitantes y los guardianes. Estaba muerto…».

Informa Edwards, ademais, de como Proust utilizou para o relato da morte de Bergotte os síntomas de esgotamento e enfermidade que el mesmo experimentara ó visitar en París, en maio de 1921, a exposición de pintura holandesa na que se atopaba o cadro de Vermeer. Á saída desta visita, por certo, tomouse a última fotografía de Proust con vida. Conclúe Edwards: «Sin la curiosidad, claro está, sin la pasión por ver de nuevo y entender, por ir más allá, no habría podido comprender ni a Vermeer ni a Marcel Proust. Habría pasado por La Haya como pasan algunas personas por la vida, sin interesarse en nada, sin captar nada, sin iluminación y también, felices y estólidos, sin la menor angustia.». 

Todo iso está moi ben, e resulta moi gratificante o enriquecemento cultural que nace da curiosidade persoal. Non obstante, hai algo que falla. Di Edwards que sen esa curiosidade non podería ter comprendido a Vermeer e a Proust, pero nada di do cadro que non sexa o que deixou escrito Proust. Porque, a clave sería saber se ese “pedazo de muro amarillo” do cadro, que lle dá título ó artigo, responde ó que se le no texto de Proust: semella o petit pan de mur jaune unha preciosa obra de arte china? Calquera diría que si, á vista do que Edwards escribe. O malo do caso é que nin sequera entre os especialistas no tema houbo nunca acordo en cal podería ser ese “pedazo de muro amarillo”. Atópanse ata tres zonas distintas no cadro onde se podería localizar, pero ningunha se acomoda ó relato. Neste momento hai case un total acordo: que o petit pan de mur jaune está no cadro de Vermeer, si, pero non no que viu Proust pendurado das paredes da galería do Jeu de Paume de París, o que agora se atopa na Haya, senón no que quedou pendurado na súa cansada memoria, o mesmo cadro que imaxinamos os millóns de lectores da súa obra. En suma, talvez a viaxe non lle axudou a Edwards tanto como el pensaba, alomenos no que se refire a comprender a Vermeer e a Proust. Porque o que os libros queren dar a entender está escrito, do mesmo xeito que nos cadros está pintado. Fora o propio Proust quen, no Camiño de Swan, xa advirtira da inutilidade das viaxes que teñen como obxectivo ver cos propios ollos as cidades desexadas, imaxinando que as cousas reais poden compararse coas soñadas… Cando os investigadores da historia do arte buscaron en planos da cidade de Delft a correspondencia co cadro de Vermeer, tampouco a atoparon: o pintor modificara a realidade topográfica da vista para adaptala ás súas coordenadas artísticas, e o mesmo fixo Proust, modificando a realidade pictórica para adapatala ó relato literario. 

As tres zonas onde se podería atopar o petit pan de mur jaune

Regreso a Tolstoi. Explica no seu ensaio como unha das estratexias do que el chama “arte das clases superiores”, mestura da busca do pracer polo pracer e do negocio, é a simple excitación da curiosidade. O relato proustiano converteuse no principal reclamo para o visitante que vai contemplar a vista de Delft, obviando a natureza de obra de arte que poida ter o cadro de Vermeer, que debería ser o importante. A mesma natureza ten a forza que impulsa, con distinto relato, á maioría dos millóns de visitantes que enchen o Louvre cada ano para contemplar a Gioconda, un cadro que, sendo magnífico, non provocara gran entusiasmo ata mediados do século XIX, cando comezou a ser lanzado á fama, grazas, sobre todo, ós eloxios que recibiu do famoso e influínte poeta romántico e crítico literario francés Teophile Gautier, que tiveron rápido eco en Inglaterra da man de Walter Pater. Como afirma Donald Sassoon, un especialista na historia do cadro de Leonardo, habería que cuestionar a idea de que o éxito das obras artísticas apoiase exclusivamente na súa calidade superior. Pero isto, queridos amigos, resultaría aplicable a moitas outras cousas ou empresas, artísticas ou non, que se converten en obxecto de peregrinaxe e/ou admiración, non polo seu valor intrínseco, senón por quen as fixo, por quen as eloxia, por quen estivo alí, por quen comeu alí, por quen durmiu alí, por quen pasou por alí… É algo que funciona moi ben desde hai séculos para contento dos taberneiros e dos pousadeiros. O fetichismo, que é como hai que chamarlle a este fenómeno, sexa vicio ou non, parece consubstancial coa natureza humana e, polo tanto, sería inútil incomodarse con el. 

Din algúns das congregacións de devotos en romaría –ás que eu tamén pertenzo pola miña devoción ó San Blas- o que se di dos rapaces cando practican algunha actividade, non nociva, sen gran aproveitamento: -home cala: están mellor aí ca noutros sitios! 


-Pois si, iso é moi certo.




jueves, 29 de marzo de 2012

Que facer un día de folga en Filloalandia


Paco o filloeiro

Acostumados ó ritmo do traballo, un día de folga, con todo cerrado, non se sabe ben o que se pode facer. Pero acábaseme de ocorrer unha idea: preguntar en internet.

Onte informaban na radio que a Google prohibíronlle no Xapón completar as pesquisas do buscador segundo se van escribindo no ordenador, parece ser que porque se senten insultados. A noticia pareceume unha broma, pero decidín comprobalo. Segundo escribín “los japoneses” o primeiro que apareceu na pantalla foi “los japoneses son raros”, logo “los japoneses no miran, sospechan”, logo “los japoneses son racistas” e logo, o que faltaba, “los japoneses son extraterrestres”!!! Manda _______! Si no lo veo no lo creo! A ver que pasa con “los españoles”!. Resultado: “Los españoles orquesta”, “Los españoles más ricos”, “los españoles son latinos”, “los españoles más guapos”, “los españoles ante el cambio”. ??? Comentade vos o que vos pareza: _________ ____________ ______________ ____________ ________ ___________ ______________ ____________ __________ _____________ ________ ___

Ben, vamos entón co que se pode facer. Poñerei “hacer_” para ver que fan ou queren facer os españois, que hoxe, dadas as circunstancias, e sen que sirva de precedente, estou disposto a estar coa maioría no que sexa. Imaxinades o primeiro que sae?: “hacer el amor”, non está mal. Pero, asáltame unha dúbida, trátase de que os españois fan moito o amor ou de que queren facer o amor? Volvo ó teclado e poño “hacen mucho_”, resposta: “hacen mucho ejercicio”(?). Tecleo agora “quieren hacer_”, resposta “quieren hacer los deberes”(?). Quedo como estaba! Sigo entón co “hacer_” e descubro que o que máis lle interesa facer ós españois, despois do amor, é o nó da garabata (?), logo facer pan (?), logo un curriculum (lóxico), logo o pasaporte (moi importante, para poder marchar), logo un blog (xa sospeitaba eu que non era nada orixinal), logo facer punto (?) e por último, nun honroso oitavo posto, aparece a primeira acción relacionada con Galicia e co galego: “hacer filloas”. Ningunha outra comunidade nos adianta cunha acción semellante: nin os valencianos coa paella, nin os andaluces co gaspacho, nin os vascos co marmitako e  nin sequera os cataláns coa butifarra. Asi me gusta meus, moi ben!

Tratarei agora de comprobar a singularidade dos galegos naquilo que nos interesa facer. Escribo “facer_”. Carai! Nin rastro de “facer o amor” nos primeiros lugares!, contentámonos cun humilde “facer as beiras” no terceiro posto (pirámide de poboación?). No primeiro lugar sabedes o que aparece destacado?: “facer filloas”, polo que se ve a ocupación preferida neste país. Sorpréndeme tamén a segunda posición: “facer unha cambadela”, é dicir, facer unha “zancadilla”; a verdade é que non sospeitaba que a cousa estivese tan mal! A cuarta xa me resulta máis lóxica despois do éxito das filloas: “facer orellas”. Aquí, polo que se ve, pérdese a esperanza antes có apetito!!!

Por último, por iso de que sempre nos miramos neles, sempre nos levan a dianteira e sempre acostuman ser a nosa guía, que fan os franceses? Sorpresa, sorpresa, sorpresa!!! O primeiro que aparece é “faire la conjugaison”; que alegría levarán os meus compañeiros de lingua imaxinándonos a todos conxugando verbos nas horas libres! A segunda ocupación dos franceses segundo isto sería “faire dodo”, é dicir: dormir, para que logo veñan dando leccións de productividade!!! En fin, a estes franceses soamente se lles dá por facer cara______, ata o posto noveno non aparece ningunha cousa seria: “faire l´amour”.

Desde logo, quedo convencido de que non nos parecemos nadiña ós franceses, e se tiña algo de afrancesado, desde hoxe renuncio: prometo non entonar nunca máis o Allons enfants de la Patrie e reivindico máis convencido ca nunca os valores da patria hispana. Así que, considerando que a miña muller está en servicios mínimos, decido chamar á miña sogra para que me ensine a “facer filloas”, que lle saen riquísimas.

Boa folga, e bon appétit!

viernes, 23 de marzo de 2012

Variables significativas: das vacacións dos profesores ó calendario juliano



Ayer mismo todavía confiabas en ti,
alegre, rebosante de fuerzas,
hijo del tiempo.
Y hoy ha llegado un nuevo tiempo,
pero tú no te has dado cuenta.
Vasili Grossman (Vida y Destino)

A crise ten un efecto curioso neste país. A diferencia do que ocorre noutros, nos que as dificultades fan aparecer o mellor das súas xentes, aquí fan aparecer o peor. Basta ver un telediario, escoitar un boletín de noticias ou ler un periódico para atopar múltiples exemplos que certifican esta afirmación. Pero, a polémica suscitada pola decisión da Comunidade de Valencia sobre a posibilidade de facer permanecer ós profesores nos centros no mes de xullo resulta paradigmática neste senso.
Na busca de solucións a calquera problema real o primeiro paso que se debe dar  sempre é o da identificación das variables significativas. E dicir, tratar de coñecer que factores, e en que medida, poden incidir no problema que tratamos de solucionar. Nese proceso adoita axudar moito o historial do sistema obxecto de estudo: se unha determinada variable, cando aínda non existía o problema, xa tiña valores semellantes ós presentes é que estamos diante dunha variable non significativa. Por exemplo: sería ridículo tapar unha rachadura que leva 10 anos no teito dunha habitación se, de golpe, comeza a caer auga por esa rachadura nun día de choiva. O mal non está na vella rachadura senón en algo que pasou no tellado, por exemplo nunha tella rota recentemente. Se tapamos a rachadura na escaiola non arranxamos nada,  máis ben poñemos en perigo o resto do teito! Pois igualiño sucede co horario dos profesores: antes da crise os profesores xa tiñan, máis ou menos, as mesmas vacacións ca agora, e o mesmo ca no resto do mundo. Polo tanto, non estamos diante dunha variable significativa. Aínda que resulte obvio dicilo, a crise que sufrimos nada ten que ver coas vacacións dos profesores. Estes, aquí e en calquera parte do mundo, teñen un horario acorde coa súa actividade profesional, o mesmo que os funcionarios de prisións, os viaxantes comerciais, os pescadores de bonito ou os adestradores de esquí teñen os seus, por poñer algúns exemplos de ocupacións con distribucións do tempo de traballo que non coinciden coas da maioría do resto dos traballadores. É máis ca probable que o calendario escolar, a xornada lectiva e a dedicación do profesorado precisen reformas, pero a crise nada ten que ver con iso.
Por que entón, coa cantidade de problemas que nos abruman, nos dedicamos a discutir acerca de variables non significativas? Pois, por diversas razóns. A primeira responde ó que o célebre lingüista, filósofo e activista norteamericano Noam Chomsky, chama estratexia de distración. Na súa famosa lista das 10 estratexias de manipulación mediática esa é a primeira que se cita: «O elemento primordial do control social é a estratexia de distracción que consiste en desviar a atención do público dos problemas importantes e dos cambios decididos polas elites políticas e económicas, mediante a técnica do diluvio ou inundación de continuas distraccións e de informacións insignificantes…». Escribide aquí estratexias deste tipo que coñezades: _________, ______, _______, _________. Non vos chegan os espazos en branco, verdade?  Mira que non terán os políticos valencianos variables significativas, directamente relacionadas cos problemas da crise, nas que entreterse antes de meterse coas vacacións dos profesores! Desafogádevos e poñédelle aquí unhas poucas: ________, ________, ________, _______.  A que non vos volven chegar os espazos en branco?
Pero, ademais, hai razóns máis profundas detrás destas estratexias de manipulación mediática, razóns das que nin sequera son conscientes os seus propios difusores. A fundamental, baixo o meu punto de vista, consiste en que os que realmente mandan (nin sequera os políticos, en moitos casos simples pillos totalmente indocumentados) seguen pensando, e con razón, que a maioría da xente é idiota, que o medo é un instrumento fundamental para conseguir os seus fis e que é moito máis fácil unir a un pobo en contra cá favor de algo. Por exemplo contra os sindicatos, contra os funcionarios en xeral, ou contra os do ensino (branco tradicional de todo poder reaccionario) en particular. O ultraliberalismo que nos afoga consegue dese xeito matar dous paxaros dun tiro: adelgazar o sector público, para facerse co negocio correspondente (sanidade, educación, servicios privatizados, etc.), e, o que pode ser máis importante, que a xente asuma algo inaudito: “que ter un traballo seguro é un pecado, e ata unha ofensa para os que non o teñen”. Dese xeito, os menesterosos, en vez de loitar polos seus lexítimos dereitos, cóbado con cóbado cos que aínda non os perderon todos, pasan a defender os postulados dos verdadeiros culpables da súa precaria situación. É o peche do círculo, a xogada perfecta!, o que converte ó funcionariado nun dos brancos preferidos dos ataques dos ultraliberais. Salvadas tódalas distancias, lémbrame isto o sistema de xestión dos campos de concentración hitlerianos cuxa organización descansaba sobre un piar  tamén inaudito: o conxunto dos propios presos. En efecto, era mínimo o persoal do exército alemán que se ocupaba deste sistema de exterminio, os propios presos realizaban tódalas funcións profesionais, eran os carcereiros, os vixiantes e, ás veces, ata os mesmos verdugos. Salvemos tódalas distancias que queirades, esto nada ten que ver co que estamos falando, pero non esquezades que a submisión das masas diante do medo e un feito histórico irrebatible; tampouco que esta non é unha crise coma calquera outra: estamos diante dun cambio de modelo e de paradigma; e menos que algo que se tarda moitos anos en conseguir pódese perder nun mal día, talvez para non recuperalo nunca máis.
Non,  na realidade, ninguén pensa que incomodando ós profesores no mes de xullo vaia mellorar algo neste país, ensino incluído! Non, simplemente se trata dun ladrillo máis no muro: another brick in the wall, que cantaba Pink Floyd, daquela para tapiar ós alumnos e agora para tapiar ós profesores. Acométanse con calma, con intelixencia e coa participación de tódolos sectores implicados as reformas que sexan precisas. Que os profesores fagan ben o seu traballo, que os alcaldes xestionen racionalmente os seus concellos, que os médicos atendan ben ós seus pacientes, ... e que os medios de comunicación deixen de manipular as conciencias dos cidadáns: We dont need no thought control… Como di un proverbio francés, se cada un fai ben o que lle corresponde todo irá moito mellor. Pero agora, o que ten que facer o goberno con urxencia é identificar as variables significativas cuxa variación, na dirección correcta, nos poida sacar da crise que nos asola. De paso, o goberno tamén podería mandar calar a enredantes coma os de Valencia. Hai que cambiar moitas cousas, pero non hai que cambiar todo nin de calquera maneira! Parafraseando a  Lampedusa: cambiar todo é un xeito de que todo o siga como estaba, ou peor...  Algunhas desas variables significativas, algunhas desas tellas rotas, coñecémolas todos, e non vemos que se faga gran cousa por cambialas. Aí van algunhas, por se fraquea a memoria dos gobernantes: economía somerxida; fraude fiscal, sobre todo profesional e empresarial; corrupción política; despilfarros de todo tipo; unificación e racionalización das políticas fiscais (progresivas, por mandato constitucional); incompatibilidades de cargos e oficios públicos, entre si e destes con actividades privadas; limitación e/ou regulación dos salarios dos directivos, xerentes e conselleiros de administración das empresas; reparto do traballo, como ben escaso que é;  racionalización do sistema financieiro; liquidación e substitución controlada do modelo productivo español, baseado na especulación inmobiliaria. Podendo ser, tamén sería conveniente que non se esquecesen de dous artigos desa constitución que tanto din defender: art. 128.1 (Toda la riqueza del país en sus distintas formas, sea cual fuese su titularidad, está subordinada al interés general) e art. 35.1 (Todos los españoles tienen el deber de trabajar y el derecho al trabajo, a la libre elección de profesión u oficio, a la promoción a través del trabajo y a una remuneración suficiente para satisfacer sus necesidades y las de su familia, sin que en ningún caso pueda hacerse discriminación por razón de sexo.).
Unha última cousiña para os que sigan insistindo coas vacacións do profesorado. Recoméndolles a lectura do libro “La profesión docente en Europa. III Condiciones laborales y salario”, editado por Eurydice (pódeno baixar clickando sobre o título). Pode ser un bo elemento de xuízo para ver cal é a situación de España, neste apartado, dentro do contexto europeo. Podo adiantar que non hai grandes diferenzas nas vacacións dos profesores entre uns países e outros, tampouco na percepción «generalizada y muy común, aunque equivocada, de que el docente trabaja a tiempo parcial y goza de largas vacaciones.».  E, para os nostálxicos, que sempre os hai, e que sempre pensan que calquera tempo pasado foi mellor, lembrarlles un par de cousas. Cando eu ía ó instituto (década dos sesenta) as clases remataban tódolos anos o 30 de maio (festa de San Fernando) e non comezaban ata outubro. Outra: no ano 1973 entrou un novo ministro de educación “reformista” e ocorréuselle cambiar o curso universitario para comezar en xaneiro e rematar en decembro, porque vía unha chea de vantaxes. Foi o denominado calendario juliano (porque Julio era o nome daquel ministro de Franco e do Opus, que Deus terá na gloria). Foron as vacacións máis largas da miña etapa de estudante: de xuño ata xaneiro do ano seguinte. Logo, foi o curso máis curto da historia da universidade española: de xaneiro a xuño. Un novo ministro decretou, ós poucos meses, a volta ó calendario ordinario. E niso, queridos amigos, adoitan acabar as ocorrencias dos enredantes.

Eu son da quinta de Atom heart mother e de Wish you were here,
pero The wall tampouco me desagrada. Mantén ese toque de rebeldía
que, segundo aprendemos de Camus, resulta esencial para o home.

sábado, 17 de marzo de 2012

Faramontaos


Pena Corneira, en Faramontaos (Carballeda de Avia)

No meu libro Nomes do Ribeiro(2007) hai unha entrada dedicada ó topónimo Faramontaos, o nome de catro parroquias de Ourense, unha delas en Carballeda de Avia, e de sete localidades galegas (seis en Ourense e unha en Lugo), ademais dun Faramontáns en Caldas de Reis (Pontevedra). Explico nesa entrada que o nome «vén de foramontanos, que podería interpretarse coma ‘os de fóra do monte’, que eran os habitantes da meseta que fuxían do avance musulmán entre os séculos VIII e IX». Esta explicación parecíame tan clara que non fixen máis pescudas sobre o topónimo: craso erro!

Algún tempo despois da edición do libro descubrín que Corominas dedicara a faramontano unha entrada no seu dicionario etimolóxico. Nesa entrada defendía algo totalmente diferente o que eu escribira: a orixe de faramontano estaría no portugués e galego foramontao «compuesto de foro ‘fuero, tributo foral’ y monte por su contribución a los servicios de monte y caza.». Seguía Corominas a antiga opinión do ilustrado portugués Fr. Joaquim de Santa Rosa de Viterbo, no senso de que a ese nome respondían os antigos enfiteutas, colonos e caseiros que pagaban o foro de montaría ou de monte. Unha vez revisado o Elucidario (1798) de Viterbo, teño que dicir que, a pesar das referencias documentais que aporta o eminente franciscano portugués, non me convenceron os seus argumentos, fundamentalmente porque as datas das referencias documentais que utiliza como soporte, dos séculos XII e XIII, son moi posteriores ás primeiras documentacións da voz e dos topónimos, do século X. Por iso tampouco comparto as explicacións de Corominas, tanto ó respecto de faramontano coma do topónimo Faramontaos. Dubida o eminente etimólogo que sexa autóctona de Galicia a primeira -a- dos Faramontaos galegos, e suxire que un primitivo foromontaos portugués pasaría por disimilación a foramontaos, que en terras leonesas se volvería faramontanos, e que esa forma, trasegada a Galicia, remataría nos Faramontaos toponímicos. Esa suposta peripecia viaxeira resúltame totalmente incrible e coido que hai que descartala completamente, sobre todo polo xa dito: o primeiro foramontaos documentado en Portugal é posterior ó primeiro Faramontanos documentado en Galicia. De tódolos xeitos, sempre me quedaron dúbidas acerca de se o verdadeiro significado de Faramontaos era o que eu lle daba nos Nomes do Ribeiro, tanto por non rematar de ver como se pasou de Foramontanos>Foramontaos, predominante na documentación medieval, a Faramontaos,  coma polo feito de que toponimistas destacados defendían as opinións de Viterbo e Corominas.

Máis tarde, lendo La historia rural francesa (1978, Ed. Crítica) de Marc Bloch, chamou a miña atención ó seguinte parágrafo: «De los nombres de nuestros pueblos, un buen número data de esa época. Algunos muestran que el grupo bárbaro era a veces un verdadero clan, una fara, son los Fère o La Fère, a los que corresponden en la Italia de los lombardos, formas exactamente análogas.». Decidín explorar entón a posibilidade de que fora o xermánico *fara ‘banda, estirpe, clan ou familia en movemento que emigra dun lugar para outro’ o que estivera detrás de faramontaos, de xeito análogo ó que aparece nos faramans que Du Cange (1688) testemuña como ‘xente inmigrante que ocupa terras’. Xa explorara Méndez Ferrín no seu consultorio dos apelidos galegos esta raíz no apelido Faramiñán: «Eu quixera ver en Faramiñán a palabra xermánica fara que Albert Dauzat explica para a onomástica francesa como “dominio dunha familia”. Asi Fara Aemiliani ou “dominio da familia de Aemilianus” sería o étimo de Faramiñán. Resultaría, así, a palabra un cruzamento de xermánico e latín, como os topónimos Faramenga (de Fara Dominica) ou Faramello (de Farea Aemilius), que en ambos casos usan o nominativo e non o xenitivo. Recoñezo que a explicación de Faramiñán,que antes foi Faramillán, non é doada nin simple…». Mentres, para Faramontaos cría Ferrín o mesmo ca min, que se trataba do xentilicio, «os que proceden de máis alá dos montes». Non obstante, en Faramiñán, Faramello, Faramillás e Faramiñás coido que o que hai son simples antropónimos de orixe xermánica, que presentan a raíz gótica fram-, de *frams ‘valente, valeroso’: Framilianis de Framilia (> Faramiñás, Faramillás), *Framilius (>Faramello?), *Framiliani de Framilia (>Framiñán e Faramiñán), e nada terían que ver con Faramontaos.

Elixio Rivas, o eminente filólogo de Xunqueira de Ambía, na súa Lingua Galega, Historia e Fenomenoloxía (1989), ademais de descartar a explicación de Corominas, tamén pensa que Faramontaos significa «‘os de para alá dos
montes, mais alá dos montes', parello a ultramontanos ou tramontanos.». Paréceme acertadísimo ese matiz de comparanza con ultramontanos e tramontanos. Non habería dese xeito ningunha asimetría en chamarlle faramontanos ós que ían de Castela a Cantabria, Asturias ou Galicia e o mesmo ós que ían desde estas terras a Castela –unha cuestión que leva incomodado moito a tódolos autores casteláns que se teñen ocupado deste tema-. Castela estaba máis alá dos montes para cántabros, astures ou galaicos, e Galicia, Cantabria e Asturias estaban máis alá dos montes para os casteláns. E, en ámbolos dous casos se trataba de terras de fóra para os que emigraban dunha a outra banda. Aparecen os camiños dos faramontanos entre Asturias e Castela, entre Cantabria e Castela, e incluso nos Pirineos: lóxico, por esas montañas pasaban os faramontaos/faramontanos, nunha ou noutra dirección, no seu peregrinar na busca doutras terras onde vivir. Quedou o rastro toponímico en Galicia, pero o fenómeno foi máis xeral e a palabra debeu manterse viva durante séculos, con esa equivalencia que sinala Elixio Rivas co castelán ultramontanos ou tramontanos. Por que soamente quedou en Galicia o rastro toponímico? Habería que estudalo, tal vez  sexa simple cuestión estatística (gran número de núcleos de poboación); de tódolos xeitos, na documentación do mosteiro de San Salvador de Oña (Burgos) figura un lugar de nome Foramontanos nun documento do ano 1265 que demostra que o topónimo non se restrinxía ó noroeste peninsular exclusivamente. En suma, creo que Elixio Rivas deu co significado exacto da voz e do topónimo. Faramontaos/Faramontanos eran xentes que atravesaran os montes, xente tramontana, ou ultramontana, que viñera de máis alá dos montes. Cousa diferente é aceptar que a etimoloxía axeitada sexa foramontanus, a pesar da abundancia documental de tales formas: 55 Foramontanos/ Foramontaos/ Foramontanis fronte a 2 Faramontanos no CODOLGA.

Parroquias e Localidades co nome de Faramontaos

Opinión ben distinta á de Méndez Ferrín, á de Elixio Rivas e á miña, con respecto a Faramontaos, tena o eminente profesor J. M. Pérez Prendes, quen se ocupou do tema dos faramontanos no discurso de investidura como doutor Honoris Causa da Universidade Carlos III no ano 2007. Neste discurso analízase en profundidade a interpretación duns feitos que as crónicas de Castela sitúan no ano 814: «In era DCCCLI [814] exierunt forasmontani de Malakouria et venerunt ad Castellam», na versión dos Annales Complutenses (p.a.1126). Trátase dunha cuestión central na Historia de España, por ser considerado este fragmento elemento decisivo na historiografía da formación do Reino de Castela. Pero, no que agora nos interesa, Pérez Prendes, despois de considerar o término foramontao como carente de calquera importancia na lista das habituais dereituras testemuñadas na documentación medieval portuguesa, opina que para Faramontanos e Faramontaos a explicación de Corominas resulta moi forzada: « me parece más posible y sencillo explorar la posibilidad germánica […] desde Jacob Grimm sabemos que “fara” significa línea, generación o estirpe…». E algo semellante xa debía pensar Amable Veiga Arias en 1983, cando en Algunas calas en los orígenes del gallego escribía: «Faramontaos, cuyo étimo acaso sea *Framontanos, con un prefijo (in)fra con el valor de trans; la anaptixis en un caso y quizá la etimología popular en el otro se encargaría de dar lugar a las formas conocidas.».

En efecto, dito todo isto, creo que hai que concordar con estes dous autores que, unha vez descartada a explicación de Corominas, a hipótese xermánica ten moitos visos de ser a verdadeira. A pesar dos numerosos foramontanos/Foramontanos que atopamos na documentación medieval, as dificultades fonéticas para explicar a única forma toponímica que rexistramos en Galicia, Faramontaos, o mesmo que os dous Faramontanos que hai en Zamora, parecen insuperables partindo do latín foras ‘fóra’. O que poderíamos chamar a argola perdida deste cuestión tal vez estea no indoeuropeo *per  ‘cara a, a través de’. Del veu non só  o latín per ‘a través de’ ou o grego peri ‘arredor de’, senón tamén un protoxermánico *faran que tivo ampla descendencia nas linguas xermánicas, entre outras, a raíz gótica fra-, que indicaría ‘orixe, procedencia’. Hai que considerar que, segundo a denominada lei de Grim, o son *p do indoeuropeo pasou a *f nas linguas xermánicas, mentres se mantivo no latín. Palabras con esta orixe son desde o alemán fahren ‘ir’ ó inglés from ‘desde’,  pasando polo suevo *fara (xénero, estirpe, familia) ou o saxón faren ‘ir a, viaxar a’. En todas estas voces mestúranse os significados de viaxe e orixe, de movemento e de grupo. No caso dos faramontaos, que tamén podería ser framontaos (Cabeza de Framontanos en Salamanca) –a mesma alternancia de Framiñán/Faramiñán ou farangulla/frangulla-, a semántica que parece máis apropiada é a de ‘os que viñeron cruzando os montes’: os forasteiros, os tramontanos, como dicía Elixio Rivas. Quedaría así clara a súa condición de xente foránea, de inmigrantes. A disposición xeográfica dos Faramontaos/Faramontáns galegos, arredor do camiño de entrada en Galicia pola provincia de Ourense, creo que apoia esta hipótese. Todos se localizan nesta provincia, salvo o de Pantón, que está na de Lugo, pero moi próximo ó de Nogueira de Ramuín, e o Faramontáns de Caldas de Reis, que sería a única excepción para ese marco xeral interpretativo. Parece entón que se trataría de inmigrantes que viñan de Castela. Fuxindo do avance musulmán entre os séculos VIII e IX? Esta xa me parece agora unha afirmación máis aventurada, sobre todo no de que fuxían dos musulmáns. De tódolos xeitos, non vos quero nin contar as historias que se levan montado á conta do brevísimo texto dos foras montani/ forasmontani dos cronicóns casteláns que antes citamos. E na historia hai tantos forasmontani!!! Nestes casos sempre me vén á cabeza aquela definición de Feynmann: ciencia é poñer en dúbida a opinión dos expertos.

En fin. O sabido: a toponimia é unha disciplina moi difícil, ás veces hai que desdicirse e sempre se está aprendendo. Coma a vida mesma!!

sábado, 10 de marzo de 2012

De “folión” a “follón” e de “follón” a “follar”



Mi pobre madre, de hecho,
 nunca pudo oír como mi padre
 daba cuerda al susodicho reloj
 sin que sus pensamientos
 derivasen hacia otras cosas...
Tristram Shandy (Laurence Sterne)


Non ben rematabamos coa xagonza cando o Xan Afonso, non sei a conta de que, pasou a falarme de folión, esa palabra que agora asociamos por estas terras do Ribeiro e do Carballiño, coa sesión de fogos de artificio, fixos e voadores, das festas, e pola Limia e o Macizo Central cos desfiles de entroido. Díxenlle que a min, que tanto me gusta ver o folión do Setembro no Carballiño, o do Portal en Ribadavia ou mesmo o acuático do San Pedro en Leiro, tamén me interesara esa palabra, e que tiña realizado algunhas anotacións sobre ela. Aí van algunhas.
                                  
Na realidade, a primeira vez que me decidín a investigar un pouco sobre folión foi cando descubrín que a noite da véspera da festa grande de San Clodio, a Santa Cruz, celebrábase un gran folión do que agora xa non había memoria. Foi no poemario Cruz Ribereña (1931) do Padre Eiján, cando recrea o que poderían ter sido as festas da Santa Cruz derredor do ano 1880. Considero probable que, máis tarde, fosen os versos do Padre Eiján a principal fonte de inspiración para a definición que dá don Eladio no seu dicionario de folión, que semella ter sido escrita pensando en San Clodio:

«Fiesta nocturna de luminarias, hogueras, música, gaita y fuegos de aire, con que en la provincia de Orense y en gran parte de la de Lugo, suelen solemnizar las fiestas patronales de las parroquias en la noche de su víspera.»

En xeral, tódolos dicionarios históricos de galego coinciden en darlle a folión o significado de festa nocturna con música, lumes e fogos de artificio. Con respecto á antigüidade, non sei se xa había Folións nos tempos de María Castaña, pero nas Coplas Galegas do Padre Sarmiento (1746) xa aparecen, e os dicionarios portugueses documentan folião a partir do século XVI.  Folión é aumentativo de folía, «Baile de gran bulla y ruído.» no mesmo dicionario de don Eladio. No dicionario portugués Houaiss, folia era unha antiga danza portuguesa cuxo nome, por extensión semántica, pasou a significar «festejo animado, alegre e barulhento; farra, pândega, baile.». É a mesma  folía que, na Idade Media, aparece nas Cantigas de Amigo, na Crónica Troiana ou no Cancioneiro de Ajuda, da que tamén deriva foliada reunión nocturna de xente para divertirse, cantar e bailar’, e ‘diversión buliciosa en que participa un grupo de persoas’. A palabra folía mantense nos dicionarios de galego, e o TILG rexistra 21 casos nunha ducia de autores, pero sospeito que xa non está viva na fala. Folía remítenos ó francés folie (c1100) ‘loucura, capricho’, do francés antigo fol ‘louco, demente, idiota’, dun baixo latín follus (derivado do lat. follis ‘fol’), o mesmo que deu o inglés fool, de idéntico significado. A relación entre un fol e a idiotez vén da consideración do idiota como persoa baleira, coma se fose un saco de aire. En suma, na folía e no folión está presente o concepto de festa rachada, de festexo animado e barullento, no que a xente fai loucuras e hai certa perda do sentido.

Cabería preguntarse agora se o castelán moderno follón ‘alboroto, confusión, enredo” –que non rexistran os dicionarios de galego, pero que tamén é de uso común no noso idioma - ten algo que ver con folión, dadas as semellanzas fonéticas, morfolóxicas e semánticas entre as dúas palabras. Para comezar, hai que dicir que follón, co significado agora máis usual, soamente se documenta nos textos escritos en castelán no século XX, e non aparece no diccionario da Real Academia Española ata 1970. Antes, os dicionarios de castelán rexistraban follón, pero referíndose a unha persoa ‘insensata, covarde, cruel’: a un felón; tamén como ‘ventosidad sin ruido’ e ‘cohete que se dispara sin trueno’ (outra vez polo fol –xa que tamén deriva de Follis-, neste caso polo aire que sopra: fsssh!!!). Queda claro, entón, que nada ten que ver ese antigo follón co actual, que se por algo se caracteriza é polo ruído. O que agora entendemos por follón viría do verbo follar 'formar o componer en hojas algo', segundo o dicionario da RAE, pero coido que nada ten que ver con iso; para min é un aumentativo do castelán folla, no mesmo dicionario: «1.Junta o mezcla de muchas cosas diversas, sin orden ni concierto, por diversión o capricho. 2.Lance del torneo en que batallaban dos cuadrillas desordenadamente. 3.Diversión teatral compuesta de varios pasos de comedia inconexos, mezclados con otros de música. 4.Concurso de mucha gente, en que sin orden ni concierto hablan todos, o andan revueltos para alcanzar algo que se les echa a la rebatiña.». Historicamente, a primeira acepción de folla foi a segunda da RAE, a de ‘lance dun torneo no que pelexaban dúas cuadrillas sen orden nin concerto’, lance que adoitaba celebrarse, na Idade Media, ó final das festas e reunións. Quedou o rastro desas follas na locución tener mala folla, que significa ‘ter mala sorte’, porque as follas, aínda que eran de divertimento, ás veces remataban mal. A ampliación semántica debeu producirse pronto, pois no século XVII xa figura folla no dicionario español-italiano de Franciosini coa acepción de ‘tumulto confuso e ruidoso entre os que falan’. A palabra ten os seus equivalentes, entre outros, no francés foule e no portugués fula. Todas nos remiten ó latín fullo onis batán’ e o latín vulgar fullare ‘batanear’, que deu o francés fouler, o italiano follare e os casteláns hollar (Berceo, sec. XIII) e follar (Gran Conq. de Ultr.; sec. XIV). Estes dous últimos aparecen sempre neses primeiros textos medievais co significado de ‘pisar, machacar’, a función que tamén realiza o batán. De aquí saíu o castelán huella, a marca da pisada. E da idea de pisar e golpear pasouse metaforicamente á idea de tumulto, de multitude, de abarrote (de aí o full ‘cheo’ inglés) e de loita. En castelán perdeuse o –f- inicial –quedou hollar-, pero Corominas explica a permanencia de folla por arcaísmo da linguaxe caballeresca.



E, que hai de follar? Pois... pouco ou nada. Corominas nin sequera cita para este verbo a acepción de fornicar, e nos dicionarios da Real Academía Española tal acepción non aparece ata a edición de 1984. Mentres, no CORDE (corpus diplomático do Español), ata agora, non se rexistra un só follar coa acepción de practicar o coito. Non así no TILG (Tesouro Informatizado da Lingua Galega), onde hai rexistros de follar ‘fornicar’ desde o ano 1976. En canto  á etimoloxía, son bastantes os que pensan que follar está relacionado co antigo folgar (holgar en castelán), dun latín tardío follicare ‘bufar, respirar fondo, jadear’, derivado de follis ‘fol’, e o mesmo dicionario da RAE apunta na etimoloxía: "quizá der. del latfollis" . Este folgar ten os significados principais de ‘descansar, estar ocioso’, pero tamén de relación carnal, coma no Quixote, cando, referíndose á vida que levaba o Marqués de Mantua, centrada na vinganza da morte do seu sobriño Valdovinos, di o esforzado cabaleiro que era «de no comer pan a manteles, ni con su mujer folgar...»,  outra vez con permanencia do –f– , como ocorría con folla. Non obstante, follar non pode vir en castelán nin de follicare nin de  folgar. Outra posibilidade máis plausible sería o verbo castelán follar, ou a variante afollar, ‘soplar cun fol’, xa que, segundo outros autores, o movemento do fol semella o xeito de movemento do coito: podería ser, pero paréceme moi rebuscado, e, ademais, o uso dese verbo en castelán foi moi raro, segundo se desprende dos corpus documentais. Non, coido que para explicar a etimoloxía de follar ‘fornicar’ hai que volver ó follar ‘pisar, machacar’ e incluso ‘tomar’ de folla. Ese significado vémolo con claridade, por exemplo, na Gaya Ciencia (1475) de Pedro Guillén de Segovia, cando lemos como o conde de Haro con mil seiscentas lanzas trataba de «follar la tierra del rey Don Alfonso... y despues de vuestra señoría aver respondido... non follase la tierra del rey Don Alfonso vuestro señor, porque si pasando aquella se follava... non podia ser sin batalla y sangre...». E esta idea de pisar, marcar, tomar, posuir ou incluso violentar (non esquecer que follar tamén ten o significado de molestar ou causar un prexuízo, o mesmo que foder ‘fornicar’ (futere ´ter relación sexual cunha muller’), pero tamén ‘molestar, amolar, estragar’), creo que é a que está presente, de xeito metafórico, no follar ‘fornicar’. Ao contrario que en folgar ou fornicar, onde se observa simetría na acción verbal (tanto o home coma a muller poden folgar e fornicar), en follar e en foder hai unha compoñente de posesión do home e de violencia do macho: falando estritamente, é o home quen folla (ou fode) á muller, e non ó contrario.

Un par de reflexións finais sobre dúas preguntas que un se podería facer despois de ler este texto. Son tan contemporáneos follón  ‘alboroto, confusión, enredo” e follar ‘fornicar’ como o parecen indicar os dicionarios da RAE? Non o creo, penso que son moi antigos, pero non quero cansarvos máis coas miñas argumentacións. Deberían aparecer follón e follar nos dicionarios de galego? Por suposto, son palabras vivas na fala e non deberían ser excluidas pola súa condición de castelanismos.

En fin amigos, todo comezou polo de folión, pero xa se sabe desde hai moito tempo que a asociación de ideas acaba levándonos a sitios insospeitados (Locke dixit).

sábado, 3 de marzo de 2012

A notamanía


Siempre ha habido malos alumnos que, más adelante,
se convertirán en hombres instruidos y cultos.
A la inversa, muchos alumnos supuestamente buenos
 no volverán a abrir un libro una vez acabados los estudios.
Marc Bloch



Se alguén me preguntara que é o que menos me gusta da miña profesión de ensinante de secundaria, creo que non dubidaría na resposta: examinar e cualificar ós alumnos. Entendo que é preciso, pero non me resulta agradable. E penso que é un sentimento bastante común entre o profesorado. Esa sensación de desacougo á hora de cualificar, ademais, ten aumentado nos institutos de ensino medio nos últimos anos. A razón fundamental deste estado de cousas está no “numerus clausus” que presentan as facultades e os estudos universitarios máis demandados e na consecuente loita dos alumnos pola “nota”. Pero, non é unha loita homoxénea na que participen tódolos alumnos, dáse sobre todo en dous segmentos: nos que loitan polo aprobado e, sobre todo, nos que aspiran a unha nota sobresaínte, precisa para entrar en estudos como poden ser os de medicina, enfermaría ou periodismo. Dáse así o caso que aqueles alumnos que pretenden realizar estes estudos, soamente se conforman coas notas de 9 ou 10, en calquera asignatura e independentemente das súas capacidades; calquera nota inferior vena como un fracaso persoal ou como unha inxustiza. Non obstante, o propio concepto de sobresaínte implica escaseza e singularidade: se hai moitos sobresaíntes é que non sobresaen! É moi raro, ademais, que un sexa sobresaínte en todas ou na maioría das disciplinas; con esforzo e traballo un pode conseguir resultades notables en calquera cousa, pero sobresaír coido que é algo diferente. Eu reivindico o gran valor do notable.

De tódolos xeitos o problema da “nota” como fin coase exclusivo do ensino xa é vello. O ano pasado, tamén por este tempo –porque certas cuestións amosan comportamentos periódicos–, publicaba neste blog a entrada bachotage, no que criticaba un sistema educativo excesivamente centrado nos exames –con moi pouco éxito, por certo, se nos atemos ós 0 comentarios que recibiu, e restamos algunha recomendación que en privado me fixeron–, e tomaba como referencia fundamental as Notas en defensa dunha revolución no ensino escritas por Marc Bloch en 1940. Nesas mesmas Notas, o destacado pensador e historiador francés despáchase a gusto contra a excesiva cuantificación das cualificacións: «Cuando veo que un examinador decide que tal o cual examen de historia, por ejemplo, de filosofía, o incluso de matemáticas, merece un 13,25, y aquel más allá de un 13,5, sobre un total de 20 punto, no puedo –con la mayor consideración- evitar pensar que se trata de una broma pesada. ¿Qué báscula de precisión tiene ese hombre que le permita medir con una aproximación del 1,2% e valor de un examen?». Non podo estar máis de acordo con esta reflexión: os coñecementos non son unha magnitude física, e polo tanto non pode ser medida como tal. O mesmo lle pasa á intelixencia, á beleza, á bondade ou á saúde: imaxinan vostedes a un médico diagnosticando a un paciente cun 5, cun 6 ou cun 4,75? Pois tan ridículo resulta, en esencia, poñerlle a un alumno un 5 ou un 7 en química ou en historia.

Pero, algo haberá que poñerlle? En efecto, considero que a cualificación é precisa: o estudante necesita un recoñecemento que premie o seu esforzo e os seus avances, e a sociedade algo que avale as competencias que, relacionadas coa súa formación, cabe supoñerlle ós individuos. Do mesmo xeito, o paciente precisa un diagnóstico, pero non cuantitativo, non un número. Propoñía Marc Bloch para o ensino: «Solicitamos encarecidamente que la escala de las notas sea reducida imperiosa y uniformemente a cinco grandes categorías: 1 ó muy deficiente, 2 o deficiente, 3 o pasable, 4 o bien y 5 o muy bien (y no perfecto, una palabra vedada a la imperfección humana)». É dicir, pode darse unha nota numérica, pero esta simplemente reflicte unha escala conceptual cualitativa. Tivemos en España, ata hai algúns anos, un sistema bastante razoable e moi semellante ó que propoñía Marc Bloch, coa diferenza, de que se introducía a categoría de notable, entre o ben e o sobresaínte (moi ben na escala de Bloch); non obstante, a presión dos “numerus clausus” universitarios e a convicción da necesidade de seleccionar por “notas” ós alumnos, levou á recuperación do antigo sistema numérico, totalmente desaxeitado, con perversas consecuencias sobre o bacharelato en primeira instancia e sobre a ESO en segunda.

E, como se selecciona os alumnos para a Universidade? Pois si, ese é un problema importante. Pero, coidado, é un problema das universidades, non do ensino secundario! Imaxinan vostedes ás empresas, que solicitan profesionais, interferindo co xeito de cualificación dos alumnos nas universidades por causa dos problemas (?) que lles causa a selección de persoal entre a multitude de aspirantes? Pois iso é o que vén acontecendo desde hai anos no sistema educativo español: as cualificacións dos alumnos do bacharelato están condicionadas, en bo grao, polo sistema de selección do sistema universitario. Isto ten uns grandes custos para a calidade do ensino secundario, e coido que tamén para o ensino universitario, pois ese sistema de selección amósase totalmente ineficiente ademais de inxusto. Sen querer estenderme, a principal ineficiencia do sistema vén da case nula relación que hai entre a cualificación que acaba xerando o sistema de acceso e as aptitudes e capacidades do alumno para realizar unha carreira concreta; a principal inxustiza, da mestura de distintas cualificacións, obtidas en distintos centros, dadas por distintos profesores, …, totalmente heteroxéneas, que ó final leva a decidir entre dous alumnos por diferencias de centésimas de punto. En todo caso, con sistemas semellantes de acceso basados no exame e nas notas, non estaría de máis lembrar como o propio Albert Einstein foi rechazado a primeira vez que pretendeu praza no Instituto Politécnico de Zurich, Verdi suspendeu en varias ocasións o exame de ingreso no conservatorio de Milán, e premios Nobel de literatura, coma Juan Ramón Jimenez ou García Marquez, dificilmente aprobarían o exame de lingua da selectividade por cometer faltas de ortografía.

Solucións? Búsquense! Por se valera de algo, retomo o discurso de Marc Bloch: «Deberá encargarse a un matemático que estudie el problema de los concursos para plazas limitadas. Pero, también en este caso, se deben poder eludir refinamientos demasiado exagerados, cuya absurdidad no advertimos debido a que nos hemos acostumbrado con el tiempo a ellos. Cualquier cosa será mejor que una tontería inicial que degenera en injusticia.». En todo caso, eu comezaría por eliminar calquera influencia das notas obtidas nos centros de secundaria, salvo a capacitación para solicitar unha praza, no sistema de acceso á universidade. Esa debería ser unha competencia exclusiva das propias universidades e, probablemente, de cada facultade. A partir de aí, creo que os beneficios para o ensino secundario poderían ser moi apreciables. Logo habería que ir á reducción do número de exames e de asignaturas.

viernes, 2 de marzo de 2012

Bailando con lobos



Estaba buscando na rede o magnífico, valente e lúcido artigo de Javier Marías, Bailando encima de las mesas, que aparecía o pasado fin de semana no semanario do País, e que ben podería ter titulado Bailando con lobos.  A miña intención era colocar un enlace con ese artigo ó final do post que eu publicara neste blog a raíz da condena do xuíz Garzón: Garzón: condenado “con todas as da lei".

A sorte fixo que localizase ese artigo en javiermariasblog, un feliz achado que inmediatamente pasa á miña lista de blogs. Outra coincidencia feliz é que estree este enlace cunha entrevista do propio J. Marías na que reflexiona sobre o Tristram Shandy de Laurence Sterne, esa complexa, pero divertidísima e fundamental novela inglesa do século XVIII, da que Marías foi un dos primeiros traductores ó castelán, e que, desde logo, está entre as miñas favoritas. Abro o meu volume ó azar e leo: «…tanto el hombre como la mujer soportan mejor los dolores y las penas (y, que yo sepa, también el placer) en una posición horizontal». Certísimo: nas cousas fundamentais a penas cambiamos!