jueves, 31 de marzo de 2016

Do cine e dos soños


Escribo recén estreada a primavera. O día aparece fermoso e soleado; os paxariños alegran con infinitos rechouchíos as ribeiras do Arenteiro; as claudieiras e os prexegueiros poñen notas de cor nas paisaxes coas súas copas floridas; fumegan os eidos onde se traballaron as primeiras sementeiras… E diante de toda esta beleza regalada un quixera esquecerse, alomenos por uns días, de todas as tribulacións que perturban a súa tranquilidade, sexan estas domésticas, locais, estatais ou universais. Así que non escribirei da nada diso e falarei do cine.
  Na miña infancia, nos anos sesenta, en Leiro existía o Cine Principal, ou Cine do Camba, polo apelido do propietario, un home bo e simpático que tamén exercía de agricultor a diario, de taberneiro ás noitiñas, e de xuíz de paz, sen soldo, cando era preceptivo. A Semana Santa era daquela a verdadeira semana do cine, porque a diferenza do resto do ano, en que só había sesións ós domingos, nestas datas habías xoves, venres, sábado e domingo. Eran os días das películas relixiosas – “Fray Escoba”, “Molokai”, “Marcelino, pan y vino”…-, pero tamén das de terror, xénero no que as mexicanas en branco e negro do “Santo: El Enmascarado de Plata” eran as que máis éxito tiñan. Logo, o resto dos domingos, nunca fallábamos á sesión das catro, reclamados polos altavoces exteriores que a todo volume repetían cancións dos Bravos –“Black is black”, “Bring a little lovin´”- e rancheiras de Antonio Aguilar – “Tu retratito”, “Sonaron cuatro balazos”-. En xeral,  as películas, a maioría westerns, igual cós NODOs, chegaban a Leiro con bastante atraso, e os que se ían facendo mozos e tiñan bicicleta desprazábanse a Ribadavia ou ó Carballiño –había tres cines en cada vila- para ver os filmes máis recentes. O resto tiñamos que contentarnos coas estreas de setembro, nas festas de Ribadavia e do Carballiño, festas nas que había anos que se vían ata tres películas no mesmo día, unha en cada cine.  Algún gran título dos sesenta, coma “55 días en Pekín” ou “La caída del Imperio Romano”, nunca chegaron a Leiro, pero eu e os meus amigos sabiámolas enteiriñas grazas os relatos que debaixo das solainas de San Clodio nos contaba o Suso da Petanasa, que subía tódolos domingos en bicicleta ó cine ó Carballiño: «Suso, cóntanos outra vez “55 días en Pekín”»… E alí estabamos todos caladiños escoitando ó Suso e imaxinando a valentía de Charlton Heston e a fermosura de Ava Gadner… Resulta sorprendente e marabillosa esa necesidade innata que temos os  humanos de que nos conten historias.
  O domingo pasado estiven no cine en Leiro, no Novocine, ou Cine do Ernesto. Abriu hai trinta e tantos anos, uns dez despois de que pechara o Camba, con quen comezara o Ernesto a súa carreira de axudante de maquinista, sendo apenas un neno, coma o Totó de “Cinema Paradiso”. Despois foi maquinista titular en cines da empresa Fraga, en Vigo, e logo regresou para cumprir o seu soño: volver abrir un cine en Leiro. Cando veu era xusto a época na que os cines pechaban en tódolos lados, e poucos lle auguraban moita vida á súa empresa. E se el só pensase no diñeiro, no único que se pensa agora, o seu cine houbera pechado ó pouco de abrir. Pero o caso é que ultimamente, coas estreas case simultáneas, asiste moita xente ó cine de Leiro. O domingo, mentres el recollía as entradas e falabamos dos vellos tempos, foron pasando por diante cantidade de amigos e coñecidos do Carballiño e de Ribadavia –sen cines desde hai anos- que agora veñen con gusto ó cine de Leiro. Quen nolo ía dicir hai algún tempo!... Pois todo é grazas ó Ernesto, un exemplo vivo deses homes que tanto alababa Emerson: aqueles que nunca abandonan o camiño dos seus soños.

Artigo publicado no diario La Región o domingo 27 de marzo do 2016.

martes, 22 de marzo de 2016

Ramos


“A fuxida do tempo”, é o título dun dos libros máis celebrados de Josep Pla. E si, o tempo fuxe con gran velocidade, incluso para os que non temos presa algunha porque pase: parece que onte mesmo estaba escribindo sobre o solsticio de inverno e hoxe xa está aquí o equinoccio de primavera, que este ano coincide co domingo de Ramos, que vén moi adiantado.
  Resulta interesante este tema das festas móbiles, que xiran todas arredor da fixación da data do Domingo de Pascua, a festa central do cristianismo, na que se conmemora a resurrección de Xesús e marca o final da Semana Santa. A regra de cálculo, que é bastante sinxela, di que o Domingo de Pascua é o que vén despois da primeira lúa chea posterior ó equinoccio de primavera, aínda que nin o equinoccio de primavera nin a lúa chea da regra coinciden exactamente coa ocorrencia astronómica de tales eventos: o equinoccio, que se move entre o 20 e o 21 de marzo, suponse sempre o 21 de marzo, e a lúa chea vén determinada polo denominado ciclo de Metón, un astrónomo ateniense do século V A.C. que calculou as lunacións que se producen nun ciclo de 19 anos, pero que só resultaron ser aproximadas. De acordo coa regra, o Domingo de Pascua non pode caer antes do 22 de marzo nin despois do 25 de abril. Pero claro, esas datas extremas son pouco probables: por exemplo, a do 22 de marzo, co San Xosé en Xoves Santo e o San Bieito en Sábado Santo, ocorreu por última vez en 1818 e só volverá en 2285, e a do 25 de abril, que non se daba desde 1943, poderana ver os que aínda vivan no 2038.
  Pero, sexa en marzo, sexa en abril, o Domingo de Ramos, que como se sabe precede ó de Pascua, sempre vén cheo de recordos entrañables para os que hoxe xa temos unha idade certa. Todos lembramos con especial cariño aqueles ramos de loureiro, tan ben feitiños, que as nosas nais preparaban para nós con sumo amor cando eramos cativos. Porque elas nunca se esquecían na véspera de ir buscar o máis fermoso e o máis florido dos ramos, para logo pendurarlle con coidado aqueles poucos caramelos e aquelas poucas galletas que tan humildemente o adornaban. Pero, con que orgullo levabamos aquel tesouro infantil á igrexa! E con que atención vixiabamos que ningún rapaz nos roubase algunha das lambetadas antes de rematar a misa!... Logo, de mozotes, tamén puxamos por levar o ramo máis grande, pero sempre había algún que nos gañaba presentando unha torada capaz de dar algúns palmos no aserradoiro… Agora mesmo paréceme estar ulindo o limpo cheiro a loureiro e a romeo que inundaba as igrexas e vendo as caras felices e intelixentes de todos aqueles amigos que a vida acabou esparexendo polo mundo…
  Hoxe asistirei coma cada ano á misa de Ramos; na igrexa apenas haberá nenos, nin rapaces, nin rapazotes... Unha, porque case non quedan; outra, porque os poucos que hai xa non participan destes ritos que foron parte esencial da nosa cultura durante máis de mil anos… É probable que a fermosísima mitoloxía bíblica na que fomos educados, baseada na visión do universo do primeiro milenio antes de Cristo, xa non se adapte ben á nosa realidade. Non obstante, os mitos son necesarios: nas súas historias está a sabedoría acumulada da vida e un enfoque dos seus misterios, con sinais para orientarse; porque un non pode pretender descubrilo todo en solitario. Por desgraza, unha mitoloxía non se crea da noite para a mañá. E de aí gran parte da confusión na que vivimos… Nesta tesitura, onde rapaces, mozos e menos mozos parecen preferir o smartphone, a tablet ou a televisión, ó contacto cos veciños e á participación nos ritos e mitoloxías tradicionais, eu quixera lembrar algo que xa dixera Goehe no “Fausto”: a tecnoloxía tampouco nos salvará.

Artigo publicado no diario La Región o domingo 20 de marzo do 2016

martes, 15 de marzo de 2016

As regras de xogo

  Xa vai para tres meses das eleccións e seguimos sen goberno; polo medio unha investidura falida  e múltiples leccións sobre as deficiencias da nosa democracia, que non son poucas. E talvez o primeiro que se debería recordar é a importancia das “regras de xogo”; por algo teóricos da talla de  H. Kelsen e N. Bobbio coincidiran en sinalar que son as regras de xogo, definidoras do xeito de participación dos cidadáns nas decisións que afectan á colectividade, as que verdadeiramente caracterizan á democracia. E nese senso fixareime en tres circunstancias que exemplifican como isto parece ignorarse.
   A primeira atópoa nesa teimuda insistencia do PP en presentarse como o “gañador das eleccións”. No noso caso, que é o dunha monarquía parlamentaria, as regras establecen que os cidadáns non elixen directamente o goberno, senón o parlamento, por un sistema proporcional; e despois é unha maioría parlamentaria a que decide a formación do goberno. Polo tanto, de pouco vale que un partido dispoña do maior número de deputados, ou do maior número de votos, se despois é incapaz de conformar a maioría parlamentaria precisa para a formación dun goberno. Porque “gañar”, segundo nos ensina o dicionario, é “obter o que se disputa nun xogo, nunha batalla, nunha oposición, etc.”, e aquí o que se disputa é xustamente iso: a formación dun goberno. O PP foi o partido máis votado, si, e ten o maior número de deputados, ninguén o discute, pero aínda non gañou o que se disputa: polo tanto é falso que fose o gañador. Só cando se forme o goberno rematará este xogo, e entón si que se poderá falar do gañador. E se non se forma, que parece o máis probable, rematará o xogo tamén, pero sen gañador; e haberá que comezar outra partida. Esas son as regras de xogo que rexen, e non estaría mal que o partido que hoxe goberna en funcións fixese pedagoxía delas; por exemplo, deixando de atribuírse títulos que non lle corresponden.
   Tampouco se respectaron as regras de xogo cando Rajoy decidiu declinar o ofrecemento que lle fixo o Rei de ser candidato á Presidencia do Goberno. Porque o artigo 99.2 da Constitución non lle concede a posibilidade de tal renuncia ó candidato proposto. E de aí o mal lugar no que quedou o xefe do Estado, que, unha vez enterado do inédito propósito de Rajoy, aceptou non propoñelo, pero tendo que chocar el frontalmente co que establece de forma preceptiva o art. 99.1 –que o Rei, unha vez rematada a consulta cos representantes designados polos grupos políticos, debe propoñer un candidato a través do Presidente do Congreso-. Aínda que tan asombroso coma iso foi ler despois como esa “mangancha” de Rajoy, que a piques estivo de situar todo o proceso nun canellón sen saída, era enxalzada como “xogada mestra” por algún destacado politólogo; ou ver como o presidente da Xunta cualificaba de “teatrillo” a posterior investidura, logo falida, de Sánchez, cando este cumpría –peor ou mellor, que iso é outra cuestión- coa súa obriga constitucional despois de ser proposto polo Rei.
   E a terceira circunstancia vén da propia noite electoral. De cando Pablo Iglesias marcou un referendo en Cataluña como requisito irrenunciable de calquera pacto con Podemos. Pablo Iglesias sabe ben que as regras de xogo vixentes non permiten tal referendo, e que para cambialas nese senso o conxunto do pobo español tería que dar antes a súa conformidade coa fragmentación da soberanía: misión imposible en ausencia dalgún atallo… O que pasa é que á democracia non lle gustan os atallos. E a Jiménez Villarejo, polo que se ve, tampouco.

Artigo publicado no diario La Región o domingo 13 de marzo do 2016.

lunes, 7 de marzo de 2016

"Gratos" e "non gratos"

  A declaración de “persona non grata” contémplase no dereito internacional; nese contexto, a persoa afectada enfróntase, dentro do Estado que a reproba, á perda dos seus “privilexios”, entre eles o da inmunidade xurisdicional. Non obstante, fóra dese ámbito non está regulada esta figura, a pesar de que en España, país moi dado á persecución de compatriotas, se realicen actuacións administrativas nese sentido. E isto último foi o que lle sucedeu a Rajoy, declarado “persona non grata” en Pontevedra, a súa cidade de adopción. A noticia fixo correr ríos de tinta e xerou múltiples controversias, o que resulta lóxico, porque pode ser analizada desde diversos e contradictorios puntos de vista.
   Deberíamos comezar lembrando a razón pola que o pleno do concello de Pontevedra votou tal declaración. Non foi outra cá prórroga de sesenta anos concedida polo goberno de Rajoy ás actividades de ENCE na Ría. A decisión é de tal calado que non parece cadrar ben coas que debería tomar un executivo en funcións; e que os máis críticos coa declaración apenas citen a causa deixa claro que mesmo eles aprecian certa anomalía na decisión; e moito máis se consideramos que o traslado de ENCE fora defendido por Feijóo nas campañas de 2009 e 2012.
   Non obstante, aínda aceptando a gravidade  da decisión do goberno de Rajoy, cabe preguntarse se iso xustifica unha declaración de “persona non grata”. Na miña opinión, non; fundamentalmente porque non creo que a función dos concellos sexa expedir títulos de persoas “non gratas”, e nin sequera de “gratas” (vía “fillos predilectos”, medallas de ouro, concesión de nomes de rúas, etc.), aínda que se diga que os efectos son meramente simbólicos. Os nefastos resultados de ámbalas dúas prácticas  na historia recente de España apoian esta postura, porque o tempo acabou demostrando como moitos dos “non gratos” eran inocentes e como non poucos dos “gratos” resultaron ser indignos de honras, cando non simples delincuentes…
   Agora ben, unha vez expresada esta opinión, hai que dicir que ata o propio Tribunal Constitucional, na súa Sentencia 185/1989, se ten pronunciado sobre esta cuestión, porque non é Rajoy o primeiro español declarado “persona non grata” por algún consistorio. E o máximo tribunal estima que tal declaración non pode considerarse atentatoria contra o honor do reprobado, soamente como un modo de expresar a corporación local o seu desagrado cunha decisión do interesado. Podemos estar en desacordo co criterio do Constitucional, pero iso é o que di.
  Con todo, hai dúas cousas que chaman a atención. A primeira, o gran alboroto que causou esta declaración; porque aquí xa temos asistido impertérritos a declaracións semellantes que afectaron ó mesmísimo Xefe do Estado: no concello de Berga (Barcelona) respecto do rei Juan Carlos en 2012, e no concello de Breda (Xirona) respecto do rei Felipe VI en xaneiro deste mesmo ano; imaxinan vostedes a un concello do Reino Unido declarando á súa Raíña “persona non grata”?... A segunda, o comportamento do PP; agora pon o grito no ceo cando declaran a Rajoy “persona non grata” en Pontevedra, pero antes apoiou cheo de razón declaracións idénticas contra Ernest Lluch en Marbella (1989), contra Zapatero en Fene (2010) -co apoio do BNG-, contra Joaquín Almunia en Vigo (2013) -co apoio do PSOE (!) e do BNG-... Poden parecer asuntos menores, pero para min son claros síntomas da tradicional intolerancia entre españois que tan tráxica ten resultado en períodos de afección aguda.

Artigo publicado no diario La Región o domingo 6 de marzo do 2016.

martes, 1 de marzo de 2016

Clásicos


  O nome non lles soará, pero chamábase José Ernesto Díaz Noriega (1912-2002). Foi o meu mestre gratuíto de cine na Coruña dos oitenta. No seu haber nada menos que  unha Palma de Ouro en Cannes polo corto El cine amateur (1965). E ocorre que eu quería dedicarlle este mes de febreiro un artigo a un ídolo cinematográfico seu e meu: Buster Keaton (1895-1966), de cuxo pasamento se cumpren agora cincuenta anos.
  Antes de coñecer a José Ernesto eu xa vira algunha película deste gran cómico americano no Cine Club Carballiño, pero é que o meu amigo tiña a súa filmografía completa en cintas de super-8, o mesmo formato no que traballaba –aínda estabamos na era prevídeo-. Claro que non só tiña as películas de Keaton, alí estaban a maioría dos clásicos dos que eu oíra falar e nunca vira: de Griffith, de Chaplin, de Lang, de Murnau, de Einsenstein, de Vidor…,  cintas que José Ernesto mercara en Francia, a onde fora parar unha boa parte do seu salario de funcionario forestal. E foron moitos os rapaces daquela, homes de mediana idade hoxe, que viron por primeira vez nos colexios e nos institutos algúns de tales clásicos grazas ás cintas de José Ernesto, cintas que tamén serviron de empuxe vocacional a xente coma Xavier Villaverde, Manuel Abad, Antonio Simón, Lino Braxe…  
  A favorita de José Ernesto entre tódalas películas de Keaton era Las siete ocasiones (1925), pero eu prefería El rey de los cowboys (1925); aínda que os dous recoñecíamos por xusto que El maquinista de la General (1926) fose a máis celebrada. Un día, talvez repasando algunha secuencia ou algún gag, díxome algo que nunca esquezo: «Frutos, sabes por qué los marinos se forman en el Juan Sebastián Elcano y no en un barco moderno? Porque en el navío clásico están todos los fundamentos de la navegación! Y lo mismo pasa con los clásicos del cine, de la literatura, de la pintura… Por eso, todo el que quiera saber algo de cualquier arte deberá comenzar por el estudio de los clásicos». Púxome de exemplo a Spielberg, que viña de trunfar con E.T. e con Indiana Jones, que se sabía de memoria tódalas secuencias dos clásicos de aventuras dos corenta e dos cincuenta.
  Non sei a de veces que terei visto O maquinista, As sete ocasións, O rei dos cowboys, A lei da hospitalidade, As tres idades… Pero nunca me cansan estas películas. Sempre me fan rir e sempre atopo nelas algo novo que aprender, confirmándose aqueloutra definición de clásico que dera Italo Calvino: “Obra que nunca termina de dicir o que ten que dicir”... Na revisión que fixen estes días, para celebrar o aniversario e para escribir este artigo, chamou a miña atención, sobre todo, o carácter común de heroes solitarios dos protagonistas das películas de Keaton; como ese mozo tímido que sempre representa se vai enfrontando ás múltiples adversidades que o importunan cun absoluto estoicismo, evidenciado na total inexpresividade facial que o caracterizaba (de aí o de “cara de pau”), compensada de sobra pola súa asombrosa expresividade corporal.
  Os heroes de Keaton, coma os de Cervantes ou coma os de Chaplin, facían estupideces, como as facemos todos – nada máis común á condición humana-, e niso radica unha das principais fontes da comicidade. Pero, ó mesmo tempo, eses heroes sabían ben o que querían –a súa moza, a súa locomotora, a súa vaca…-, algo que normalmente acababan conseguindo grazas á perseveranza e á tenacidade, sen desanimarse polos múltiples atrancos que se presentaban no camiño... Talvez esa sexa a mellor lección do cine de Keaton para este tempo: resistir con estoicidade os embates dos numerosos canallas que tratan de desviarnos dos camiños da ilusión.

Artigo publicado no diario La Región o domingo 28 de febreiro do 2016