Clásicos

  O nome non lles soará, pero chamábase José Ernesto Díaz Noriega (1912-2002). Foi o meu mestre gratuíto de cine na Coruña dos oitenta. No seu haber nada menos que  unha Palma de Ouro en Cannes polo corto El cine amateur (1965). E ocorre que eu quería dedicarlle este mes de febreiro un artigo a un ídolo cinematográfico seu e meu: Buster Keaton (1895-1966), de cuxo pasamento se cumpren agora cincuenta anos.

  Antes de coñecer a José Ernesto eu xa vira algunha película deste gran cómico americano no Cine Club Carballiño, pero é que o meu amigo tiña a súa filmografía completa en cintas de super-8, o mesmo formato no que traballaba –aínda estabamos na era prevídeo-. Claro que non só tiña as películas de Keaton, alí estaban a maioría dos clásicos dos que eu oíra falar e nunca vira: de Griffith, de Chaplin, de Lang, de Murnau, de Einsenstein, de Vidor…,  cintas que José Ernesto mercara en Francia, a onde fora parar unha boa parte do seu salario de funcionario forestal. E foron moitos os rapaces daquela, homes de mediana idade hoxe, que viron por primeira vez nos colexios e nos institutos algúns de tales clásicos grazas ás cintas de José Ernesto, cintas que tamén serviron de empuxe vocacional a xente coma Xavier Villaverde, Manuel Abad, Antonio Simón, Lino Braxe…  

  A favorita de José Ernesto entre tódalas películas de Keaton era Las siete ocasiones (1925), pero eu prefería El rey de los cowboys (1925); aínda que os dous recoñecíamos por xusto que El maquinista de la General (1926) fose a máis celebrada. Un día, talvez repasando algunha secuencia ou algún gag, díxome algo que nunca esquezo: «Frutos, sabes por qué los marinos se forman en el Juan Sebastián Elcano y no en un barco moderno? Porque en el navío clásico están todos los fundamentos de la navegación! Y lo mismo pasa con los clásicos del cine, de la literatura, de la pintura… Por eso, todo el que quiera saber algo de cualquier arte deberá comenzar por el estudio de los clásicos». Púxome de exemplo a Spielberg, que viña de trunfar con E.T. e con Indiana Jones, que se sabía de memoria tódalas secuencias dos clásicos de aventuras dos corenta e dos cincuenta.

  Non sei a de veces que terei visto O maquinista, As sete ocasións, O rei dos cowboys, A lei da hospitalidade, As tres idades… Pero nunca me cansan estas películas. Sempre me fan rir e sempre atopo nelas algo novo que aprender, confirmándose aqueloutra definición de clásico que dera Italo Calvino: “Obra que nunca termina de dicir o que ten que dicir”... Na revisión que fixen estes días, para celebrar o aniversario e para escribir este artigo, chamou a miña atención, sobre todo, o carácter común de heroes solitarios dos protagonistas das películas de Keaton; como ese mozo tímido que sempre representa se vai enfrontando ás múltiples adversidades que o importunan cun absoluto estoicismo, evidenciado na total inexpresividade facial que o caracterizaba (de aí o de “cara de pau”), compensada de sobra pola súa asombrosa expresividade corporal.

  Os heroes de Keaton, coma os de Cervantes ou coma os de Chaplin, facían estupideces, como as facemos todos – nada máis común á condición humana-, e niso radica unha das principais fontes da comicidade. Pero, ó mesmo tempo, eses heroes sabían ben o que querían –a súa moza, a súa locomotora, a súa vaca…-, algo que normalmente acababan conseguindo grazas á perseveranza e á tenacidade, sen desanimarse polos múltiples atrancos que se presentaban no camiño... Talvez esa sexa a mellor lección do cine de Keaton para este tempo: resistir con estoicidade os embates dos numerosos canallas que tratan de desviarnos dos camiños da ilusión.

Artigo publicado no diario La Región o domingo 28 de febreiro do 2016