jueves, 28 de abril de 2016

Infraestruturas

A semana pasada, Celso Delgado defendía no Congreso unha proposición non de Lei do PP para que se continuase tramitando o proxecto de construcción da autovía A-76 entre Ourense e Ponferrada. A proposición saíu adiante cos votos do PP, PSOE e C´s, e pese á oposición dos deputados de En Marea-Podemos. 
  A necesidade de máis e mellores infraestruturas é un lugar común da política española desde o inicio da Transición. Apoiase sobre un principio aparentemente incontestable, repetido ata a saciedade polos máis favorecidos por tales obras: ninguén debería opoñerse á inversión en infraestruturas, porque son condición necesaria para o progreso do país. E isto era certo nos primeiros anos da Transición, cando tiñamos un gran déficit de infraestruturas con respecto ós países europeos. Pero diso hai corenta anos. Hoxe conviría saber que España só ten por diante a China e a EE UU en quilómetros de autovías e autopistas (comparen a poboación e a extensión deses países con España), mentres sobrepasa claramente a Alemaña, Francia, ou Italia, espellos nos que nos mirabamos noutronte. E o mesmo pasa co tren de alta velocidade: España é o segundo país do mundo en vías de alta velocidade, só por detrás de China e outra vez por diante de potencias coma Francia ou Xapón, lideres ata hai pouco nese medio de transporte. E poderíamos seguir con máis exemplos. Preguntaranse entón por que países moito máis ricos teñen peores infraestruturas. A resposta é simple: porque non as regalan, custan moitos cartos e nin sequera os países máis adiantados poden ter todas as que desexarían. Ninguén foi máis claro nisto ca Roy Lahood, Secretario de Estado de Transportes dos todopoderosos EE UU, cando visitou España no 2011 para coñecer de cerca o noso AVE. Gustoulle moito, pero espetoulle ó daquela ministro José Blanco: “Vostedes son ricos, pero nós non podemos permitirnos estes luxos”!
  Cabería agora outra pregunta: quen pagou tal cantidade de autovías, de autopistas, de AVEs; de aeroportos; de portos, interiores e exteriores; de pazos de congresos; de “cidades” da cultura; etcétera, etcétera? Pois unha parte pagouse mediante a venda masiva de activos públicos, fundamentalmente empresariais; outra pagárona o resto das políticas, fundamentalmente as sociais, con graves recortes nos últimos anos, e o resto está sen pagar, formando parte da enorme débeda pública que vai hipotecar ás xeracións futuras, fundamentalmente ós fillos e netos dos que non se beneficiaron dos pelotazos inherentes a este despilfarro colosal de diñeiro público.  Porque, non o esquezamos, a débeda pública española está nun máximo histórico do 100% do PIB (cada español debe por este concepto 23.280 euros), co risco de que se volva insostible a medio prazo; e bastará unha pequena borrasca financeira para poñernos de novo contra as cordas…
  Deberíase aplicar na política aquel concepto do Código Civil do “bo pai de familia”, do que administra coa “dilixencia propia dun bo pai de familia”. Porque sen dúbida faltou esa dilixencia na xestión pública, onde os políticos semellaron máis ben “pais dilapidadores”, dos que só deixan débedas como herdanza. Pero tampouco cabe eximir de culpa ós votantes, que cal “fillos caprichosos” pensaron que había dereito a ter unha autopista e un aeroporto á porta de cada casa…Agora pagamos eses excesos… Porque é probable que a autovía Ourense-Ponferrada –alomenos nalgún tramo- estea máis xustificada ca outras en servicio –algunhas de aquí cerca-; pero o caso é que agora non hai máis ca débedas, e xa está ben de cargarlle a factura ós que veñan logo.


Artigo publicado no diario La Región o domingo 24 de abril do 2016.





martes, 19 de abril de 2016

A materia escura


A primeira etapa do  método científico consiste na observación, o que significa que cando un investigador quere explicar algún fenómeno, o primeiro que fai é observalo con atención e con minuciosidade. Non obstante, sábese desde hai tempo que ocorren fenómenos que non podemos observar, porque non son “visibles”. Aínda así, o home foi capaz de descubrir, producir e analizar tódalas “luces” que existen máis alá do visible no espectro electromagnético, desde as microondas ata os raios gamma. E con iso considerábase que tódolos fenómenos poderían ser dun ou doutro xeito observados, e talvez explicados. Pero pecouse de optimismo, porque, ó pouco, novas evidencias fixeron que nos decatásemos da enorme magnitude do que aínda se ignora por permanecer no estado de inobservable. Un exemplo atopámolo na compresión da evolución do Universo.

Xa en 1933 Fritz Zwicky, tratando de explicar as velocidades orbitais das galaxias nos cúmulos, propuxo a existencia dunha “masa invisible”, porque a dos obxectos celestes visibles resultaba insuficiente para explicar tales efectos. Máis tarde, en 1974, a existencia desa “masa invisible”, chamada agora “materia escura”, foi confirmada pola astrónoma Vera Rubin, cando precisou dela para explicar por que a rotación das estrelas que orbitan arredor dos buratos negros que hai no centro das galaxias espirais coma a nosa sucede á mesma velocidade, con independencia da distancia á que se atopen do centro. Deste xeito, hoxe ninguén dubida da existencia no Universo dunha “materia escura”, evidenciada polos seus efectos gravitatorios, aínda que non poida ser detectada directamente cos medios técnicos actuais. Ademais, a confirmación en 1988 de que a expansión do Universo ocorre de forma acelerada, levou á consideración da existencia dunha “enerxía escura” que inunda o Universo e cuxa natureza tampouco se coñece con seguridade. As últimas medicións indican que do total de masa-enerxía do Universo, un 70% estaría en forma de enerxía escura, un 25% como materia escura e só un 5% sería materia ordinaria, a única que podemos ver. Esto pode darnos unha medida da nosa ignorancia. Newton dixera no século XVII que o que se sabía era unha gota e o que se ignoraba un océano; desde entón tense avanzado moito, pero aínda é máis o que se ignora.

Pode vir ó caso todo isto porque a miúdo comprobamos como tamén na sociedade abunda a “materia escura”. Aparentemente, no mundo globalizado e internetizado, toda a información imaxinable e máis está á disposición de calquera cidadán a través dun simple “clic” no seu ordenador. A realidade está lonxe desa suposición, como se vé cando aparecen filtracións coma a recente dos “Papeis de Panamá”, ou outras anteriores coma a de WikiLeaks, a da lista Falciani, a dos papeis de Bárcenas, etcétera, etcétera. A verdade é que, en cada momento, apenas sabemos o que se deixa que saibamos, e case sempre ignoramos o que interesa que ignoremos. Poderíamos dicir, botando man da terminoloxía de G. Lucas na saga de “Star Wars”, que os grandes poderes, as grandes forzas e os seus aliados, hai tempo que pasaron a operar desde o “lado escuro”... Baixo a luz, intensa e ata cegadora por momentos, só quedamos o común dos cidadáns, coas nosas traxedias, cos nosos divertimentos e cunha forza cada vez máis limitada…

Pero, é posible transparentar as accións dos militantes no “lado escuro” para volvelos vulnerables á luz?  Non é fácil, pero tampouco é imposible: sempre hai “efectos gravitatorios” que os delatan… Non obstante, un “Retorno do Jedi” tampouco parece probable.


Artigo publicado no diario La Región o domingo 17 de abril do 2016.

martes, 12 de abril de 2016

Estado Clientelar


Hai libros que resultan fundamentais para entender a situación do país. “España Estancada. Por qué somos poco eficientes”, de Carlos Sebastián, é un deles. Debería ser lectura obrigada para calquera cargo público, pero xa se sabe da pouca afección dos nosos políticos á lectura.

A tese que defende o autor, catedrático de teoría económica con experiencia na xestión pública e na privada, consiste en que o marco no que se desenvolve a actividade económica en España limita de xeito importante a eficiencia e o emprendemento, o que constitúe a causa principal do estancamento da productividade e da falta de converxencia cos países máis avanzados. Ese marco defectuoso sería consecuencia do progresivo deterioro institucional acaecido desde principios dos noventa, que podería sintetizarse en tres factores: ocupación das institucións por parte dos partidos maioritarios, tinte marcadamente clientelar da acción política e profunda devaluación lexislativa. Todo iso estaría relacionado coa forma de exercer o poder, caracterizada polo principio tácito de que os que obteñen a maioría suficiente de votos están lexitimados para levar a cabo calquera acción sen apenas restriccións. Así se manifesta nos máis diversos ámbitos: frecuente violación da división de poderes, eliminación de mecanismos compensatorios do poder, colonización da Administración Pública polos partidos, connivencia dos gobernos con empresas de múltiples sectores (enerxético, financieiro, construcción, …), etc. Deste xeito, o máis grave do caso español non serían os “malos gobernos” –practicantes de políticas erradas que fracasan nos seus obxectivos- senón o “desgoberno do público”, con políticas que, lonxe dos confesados obxectivos do interese xeral, o que perseguen son beneficios privados, centrados na conservación do poder por parte de certas elites e no trato de favor a grupos determinados de cidadáns e de empresas. É o que se chama o Estado Clientelar, fonte de gran parte da corrupción e freo principal para o establecemento dunha sociedade meritocrática e competitiva.

No libro de Sebastián analízase o caso de España, dentro dun marco bastante semellante ó establecido por F. Fukuyama nos dous volumes da súa última e monumental obra sobre a orixe das institucións políticas e as causas da súa decadencia: “The Origins of Political Order” (2011) e “Political Order and Political Decay” (2014) -os dous volumes acaban de publicarse en castelán-. Fukuyama cre que na orixe de todo orden político ben estruturado está a derrota da tendencia natural nos grupos humanos á preferencia pola familia e polos amigos, e a consecuente separación dos servidores públicos dos seus clans e das súas estirpes para evitar a patrimonialización do poder; e que só un Estado forte, capaz de promover un goberno impersoal e unha administración independente, pode defenderse da presión das elites en favor das súas redes clientelares, evitando así a decadencia política. O estudo de Sebastián demostra, con profusión de datos, ata que punto estamos lonxe de conseguir eses obxectivos en España. Aínda máis, considerando a enorme capacidade de bloqueo que acumulan os beneficiados polo sistema, e un panorama político dominado por unha dereita maiormente antiliberal e por unha esquerda tendente ó adanismo, nin sequera confía en que sexamos capaces de saír algunha vez do círculo vizoso no que nos atopamos…

En fin, se queren coñecer un diagnóstico claro sobre as causas do noso estancamento e de como volvemos caer na “selección inversa” que xa denunciaba Ortega, lean este libro. Pero abstéñanse os depresivos.


Artigo publicado no diario La Región o domingo 10 de abril do 2016.

miércoles, 6 de abril de 2016

Estatísticas


A semana pasada sorprendíame este titular nun periódico: “Los preuniversitarios gallegos a la cola de España en Química, Filosofía e Historia”. Así que, dada a miña condición de profesor de Química, quixen saber en que estudo se baseaba tal aseveración. Cando lin a noticia, descubrín que se sustentaba nas estatísticas das probas de selectividade do ano 2015, publicadas recentemente polo Ministerio de Educación. E como se podería chegar á falsa conclusión de que a formación dos alumnos galegos de bacharelato é máis deficiente, non só nesas materias senón incluso a nivel global, xa que tamén se salientaba que Galicia é unha das comunidades con menos aprobados na selectividade, ocorréuseme que podería ter interese analizar este caso, e de esguello o da fiabilidade das estatísticas en xeral. 

Ninguén lle vai negar á estatística a súa importancia científica, por ser ferramenta fundamental tanto no estudo do estado e evolución de calquera tipo de sistemas coma na elaboración de prediccións de comportamento dos mesmos. Por iso en ningunha carreira científica, sexa de ciencias experimentais, sexa de ciencias sociais, se pode prescindir do estudo da estatística. Non obstante, iso non nega a pertinencia dunha advertencia que xa fixera Benjamin Disraeli no século XIX: «Hai tres tipos de mentiras: as simples mentiras, as malditas mentiras e as estatísticas»…

O tema que nos ocupa é un exemplo claro de mentira estatística, das que se dan cando se utilizan datos non comparables estatisticamente. Porque o primeiro que habería que saber é que as probas de selectividade en España son diferentes para cada comunidade autónoma; e que os exames, máis alá do título coincidente das materias, teñen diferente estrutura, son corrixidos con diferentes criterios e nin sequera responden ós mesmos temarios. Nada que ver, por exemplo, coas prestixiosas probas PISA, comúns e homoxéneas, tanto na súa estrutura coma nos criterios de cualificación; probas nas que, por certo, Galicia sempre adoita sobresaír sobre a media de España en coñecementos científicos. 

Esa natureza de datos non comparables das notas de selectividade nas diferentes comunidades autónomas é a que invalida calquera comparación de tipo cuantitativo entre elas, aínda que sexa de notas de materias con igual título. Iso tamén explica o baile de resultados que se observa cando se analizan datos das diferentes materias en diferentes convocatorias, aínda que física, matemáticas ou química adoiten estar entre as de nota media máis baixa pola súa especial dificultade. Así que, se unha nota se desvía claramente do resultado normal, en vez de fixarse na formación dos alumnos, que non varía de xeito espectacular dun ano para outro, habería que fixarse na dificultade das probas propostas. A esta variable é á que deberían prestar atención as autoridades educativas e os equipos que propoñen as probas de cada materia, porque nela debe de residir a razón dos máis baixos resultados que se obteñen en Galicia, non só nalgunha materia senón tamén na cualificación global, o que representa un claro prexuízo para os nosos alumnos cando as súas cualificacións se mesturan coas dos de outras comunidades.  

Con vistas ó futuro, habería unha maneira de superar as inxustas diferenzas que agora se presentan, e de posibilitar de paso as análises comparativas de resultados: facer probas comúns para toda España e coidar que o baremo dos alumnos se realizase só con notas obtidas en exames das mesmas materias… Pareceríalles máis xusto, verdade? Pois non creo que o cheguemos a ver…


Artigo publicado no diario La Región o domingo 3 de abril do 2016.