lunes, 24 de septiembre de 2012

O problema catalán



Nos ha tocado vivir y gobernar
 en una época en que Cataluña
 no está en silencio, sino descontenta,
 impaciente y discorde
Manuel Azaña, 1932

A gran manifestación de Barcelona do pasado día 11 reclamando a independencia para Cataluña abre unha importante crise política en España, que vén sumarse á outra na que estamos inmersos, a económica. A coincidencia das dúas simplemente corrobora a verdade do coñecido dito popular: “a can fraco todo lle son pulgas”.

A maioría das análises que podemos ler nos periódicos coinciden na gravidade do diagnóstico, e tamén en buscar culpables da situación na que nos atopamos, se ben a identidade destes últimos depende, como resulta obvio, da ideoloxía de quen realiza a análise. Concordo eu coa gravidade do problema, pero disinto totalmente cos que tratan de presentalo como unha simple cuestión de culpables e inocentes. O “problema catalán” non é novo,  forma parte do máis xeral e nunca resolto da vertebración de España: trátase dun problema de tipo crónico, que existe desde que España é España. Hai enfermidades do mesmo tipo, das que nunca se cura, pero que poden levarse aceptablemente  cun tratamento médico axeitado combinado cuns hábitos de vida saudábeis, que impidan, dentro do posible, manifestacións de tipo agudo, que poderían resultar fatais para o enfermo.  Un tratamento semellante recomendara Ortega para o problema que nos ocupa en célebre discurso nas Cortes da II República, en maio de 1932, cando se discutía o Estatuto de Cataluña: «yo sostengo que el problema catalán, como todos los parejos a él, que han existido y existen en otras naciones, es un problema que no se puede resolver, que sólo se puede conllevar, y al decir esto, conste que significo con ello, no sólo que los demás españoles tenemos que conllevarnos con los catalanes, sino que los catalanes también tienen que conllevarse con los demás españoles.».

Vén ó caso a referencia de Ortega por ter sido unha das mentes que de xeito máis lúcido se ocupou do problema catalán dentro do contexto da propia definición de España. Os seus discursos parlamentarios xunto coa súa “España Invertebrada” resultan, talvez hoxe máis ca nunca,  lectura obrigada para todo aquel que queira orientarse con criterio no complicado labirinto da vertebración de España. Unha proba do seu acerto é que as súas teses resultaron desagréables á toutes les sectes (que diría Pierre Bayle), e Ortega foi vituperado tanto polo nacionalismo español coma polos nacionalismos periféricos.

Vía Ortega no problema catalán un caso corrente de “nacionalismo particularista”: “tendencia sumamente clara, que se apodera de un pueblo o colectividad y le hace desear ardientemente vivir aparte de los demás pueblos o colectividades…Este, señores, es el caso doloroso de Cataluña; es algo de que nadie es responsable… es su terrible destino, que arrastra angustioso a lo largo de toda su historia… obseso por el problema de su soberanía…”. Agora ben, consideraba Ortega que o problema de Cataluña tiña que ver en exclusiva co xeito de ser dos cataláns? Non, por certo! O problema dos nacionalismos particularistas que se presentaba en España, sobre todo en Cataluña e no País Vasco, relacionábao Ortega, fundamentalmente, co xeito en que se exercera o poder central en España: “cuando una sociedad se consume víctima del particularismo, puede siempre afirmarse que el primero en mostrarse particularista fue precisamente el Poder central. Y esto es lo que ha pasado en España. Castilla ha hecho a España y Castilla la ha deshecho.”. Atención tertulianos e cronistas varios! Como escribía onte Manuel Rivas no País, en España fálase moito dos “separatistas” e moi pouco dos “separadores”!

Para os que pensan que basta aplicar a lei e punto, que son moitos, dicirlles que Ortega, pola contra, pensaba que o tratamento do problema do nacionalismo non era unha cuestión dunha lei nin de dúas, nin sequera duns Estatutos mellores ou peores: «los nacionalismos sólo pueden deprimirse cuando se envuelvan en un gran movimiento ascensional de todo un país, cuando se crea un gran Estado, en el que van bien las cosas… Un Estado en decadencia fomenta los nacionalismos: un Estado en buena ventura los desnutre y los reabsorbe. ». Ortega coñecía ben a historia de España, e sabía que a transformación do catalanismo rexionalista ou federalista, coa súa linguaxe de dobre patriotismo (linguaxe que, por certo, sempre mantiveron no nacionalismo galego Losada Diéguez e Castelao), transfórmase en nacionalismo de patria única na última década do XIX, xusto a que marca a gran decadencia de España como país: «Senyors: Vinc a parlar-vos de la Pàtria Catalana que, petita o gran, és l’única pàtria nostra» (Prat de la Riba, 1890). Aquela nova xeración de catalanistas, encabezada por Prat de la Riba, xa defendía a creación dun Estado propio catalán asociado ós outros Estados nacionais ibéricos, dentro dun Estado Federal. Por esa época tamén se escoitaron as primeiras voces independentistas, caso da do poeta Joan Maragall. E sería da man da crise do 98 de onde veu o primeiro grande impulso para o nacionalismo catalán, que levaría, de feito, á entrada do catalanismo na política española. Non debemos esquecer que o primeiro gran triunfo electoral dos nacionalistas cataláns, nas xerais de 1901, tivo como antecedente a negativa do goberno de Silvela a cumprir coas súas esixencias: Deputación única para Cataluña e concerto económico. Si, daquela xa se pedía o concerto económico, e tamén se negou! En que rematou aquela negación rotunda? No primeiro gran triunfo electoral do nacionalismo catalán!

Pero, volvamos a Ortega. Para el, os nacionalismos catalán e vasco non eran alarmantes polo simple feito da mera afirmación nacionalista, senón «por lo que en ellos hay de negativo y común al gran movimiento de desintegración que empuja la vida toda de España.». Ese movemento de desintegración, que era o que máis lle preocupaba a Ortega, tiña, ó seu modo de ver, dúas causas fundamentais. A primeira, o que el chamaba “selección inversa da raza española”, consistente na incrible e continuada perversión que levara sempre a preferir para os cargos, incluso cando eran elixidos, os homes parvos fronte ós intelixentes e os envilecidos fronte ós intachábeis; niso radicaba o atraso e a falta de ciencia en España, causa última da súa inexistencia e inferioridade respecto de Europa. A segunda razón da desintegración de España tería que ver coas “masas indóciles”: «En las horas decadentes, cuando una nación se desmorona, víctima del particularismo, las masas no quieren ser masas, cada miembro de ellas se cree con personalidad directora, y, revolviéndose contra todo el que sobresale, descarga sobre él su odio, su necedad y su envidia.». «La rebelión sentimental de las masas, el odio a los mejores, la escasez de éstos –he ahí la razón verdadera del gran fracaso hispánico.». Tampouco lle dá a razón ó pobo cando clama contra os políticos: «En España… El daño no está tanto en la política como en la sociedad misma, en el corazón y la cabeza de casi todos los españoles… Cuando lo que está mal en un país es la política, puede decirse que nada está muy mal ». Que vos parece? Téñense corrixido, aínda que sexa levemente, todos aqueles males?...

Remato cunha reflexión de Américo Castro, o máis eminente entre os investigadores das orixes e das esencias do hispánico, escrita en 1965:

« El drama del pueblo catalán se identifica con el de su misma existencia, inseparable hoy del problema total de España. La "angustia" catalana y la de los restantes españoles es hoy una ineludible realidad. Todos ellos debieran tener presentes las limitaciones y los riesgos de su propia historia. Catalanes y castellanos no resolverán nada por el camino de la violencia y de la opresión. El problema es de inteligencia, de trabajo y simpatía mutuos. Las generosas entregas y las generosas renuncias han de ir entrelazadas, con olvido de los cerrados y cerriles localismos. Aunque no sea posible, esto es lo que exigirían de consuno el sentido común —y una experiencia de 1200 años.».

O meu acordo co diagnóstico de Américo Castro é total: o problema é de intelixencia, de traballo e de simpatía. Ou sexa, dunha falta alarmante de todo iso.


P.D.  De todo o que lin estes días sobre este tema, o que máis me gustou foi este artigo: “Lazos catalanes”, de Antonio Muñoz Molina.

lunes, 17 de septiembre de 2012

As festas do Portal de Ribadavia


Ás veces, e por diversos motivos, van quedando escritos inéditos. Do mesmo xeito que é moito máis o que se pensa có que se di, sempre é máis o que se escribe có que se dá a ler: circunstancias positivas as dúas. Pero tamén é certo que cada vez que vexo no ordenador un deses arquivos esquecidos sinto pena, a mesma que se sinte cando se observa algo que non cumpre o fin para o que foi concibido. Así, rescatar calquera deses textos prodúceme unha alegría franca, semellante á que se experimenta cando se axuda a un paxariño a voar. Porque os paxariños foron postos no mundo para voar libres!

O texto que hoxe libero ten un ano, escribino pouco despois das festas do Portal de Ribadavia do 2011. Hoxe, día grande das do Setembro do Carballiño do 2012, non puiden aguantar seguilo vendo preso.


O Portal

Galicia, que bonitas
son as túas festas
...
Prudencio Romo (Galicia Terra Nosa)

Da primeira vez que teño memoria de ir ó Portal é dunha que me levou me pai sentado no cadro da vella bicicleta Orbea; debía ser eu un picariño. Desde entón foi raro o ano que faltei a esta festa de Ribadavia e do Ribeiro. Nos anos da miña infancia, tal día coma ese, os pobos ribeiraos quedaban baleiros: nenos e nenas, mozos e mozas, vellos e vellas deixaban por un día traballos e preocupacións e encamiñábanse ó Portal. Era tempo de coches de liña, como antes o fora de ir andando: os autobuses do Cabanelas, o Pérez, o Anpián ou o Sen Xeito non paraban de carrexar xente á festa. Había quen xa ía de mañá, para oír misa e ir á procesión, para ver os xigantes - don Pedro e dona Ana- e os cabezudos, ou para escoitar a banda de música. A mocidade acostumaba ir pola tarde. Tamén eran anos de cine, e o Portal a festa das estreas do comezo de temporada; eu, anos houbo que vin tres películas no mesmo día, unha en cadanseu cine, dos tres que daquela había en Ribadavia: Principal, España e Río; ou d´Abaixo, do Medio e d´Arriba.

Cando chegaba a hora do baile e da verbena non se rompía polas rúas de Ribadavia. As orquestras non paraban de tocar, na Porta da Vila, na Praza de San Xoán, na Praza da Madanela... Tamén había baile, pero pagando, no Castelo; e para socios, no Club Artístico. Orquestras  habituais daquelas festas eran: a Nuevos Ritmos de Leiro; a Poceiro, os Chicos del Jazz ou a Florida de Pontevedra; a Bellas Farto e os Trovadores do Ferrol; a Compostela de Santiago; os Satélites da Coruña... Algúns anos máis tarde, con Saudade 73 e cos Players chegaron as luces psicodélicas...  A Alameda sempre estaba ateigada de atraccións: as lanchas voadoras, os caballitos, os tiros de pichón, as tómbolas..., pero o maior éxito sempre era para os cochiños eléctricos: casos houbo de mozos que gastaron máis cartos neles ca logo na auto-escola Chao para sacar o carné de conducir! A hora da cea era unha hora difícil, e certos anos foi preciso que a fame vencese ó medo, que din que garda as uvas (que xa se comen ben por estas datas)... Certo que tamén houbo anos mellores, con empanada, anguías, cabrito e ata brazo de xitano: no Alfonso, no Evencio, no Caracas, no Celta, no Calvo... A hora do fogo sempre me parecía a máis máxica: as luciñas de tódalas cores rebrilando por encima dos vellos muros do Castelo invitaban a soñar, e moito máis cando se vían na niña dos ollos dunha rapariga fermosa que se apertaba contra un, asustada polo rebumbio das explosións... A sinal de que a festa remataba e de que había que apurar os últimos bailes dábaa o animador da orquestra: “La empresa ....  nos comunica que en breve saldrá el último autobús para ...”. Ás veces, por querer aproveitar moito o tempo, a volta había que facela andando...  Nesas deshoras da mocidade, camiñando entre as sombras e as estrelas, cos amigos, coas mozas, de volta dunha festa ou dunha romaría, están algúns dos momentos máis felices das nosas vidas.

Niso pensaba eu o día do Portal deste ano. Era unha tardiña aterciopelada dun setembro que se resiste a deixar de ser verán e eu estaba coa miña muller no anfiteatro do Castelo, escoitando a Lira de Ribadavia –que gran director Juan Carlos López! Grazas a el a Lira é hoxe unha das mellores bandas de Galicia-. Ó fondo divisaba as espléndidas copas dos tilos de Santo Domingo, que conservaban todo o seu verdor; por riba, de cando en vez, pasaba un avión, pleno de luz, cruzando un ceo limpo e azul. A concorrencia ó concerto era masiva, e os aplausos entusiastas e merecidos. Tocaba a Lira pezas dos Tamara, nunha sentida homenaxe a ese inesquecible grupo. Os versos de Rosalía, Celso Emilio, Añón ou Curros, na voz de Sito Sedes, aínda sen ser a de Pucho Boedo, chegaban ó fondo dos peitos en comuñón...  Cando saímos do Castelo, soamente un triste e escuro palco de orquestra baleiro, situado na Rúa Progreso, fronte á Alameda, lembraba que era o día do Portal. Pola xente, calquera diría que era un día solto. Parece ser que, pola crise, este ano prescindiuse do alumeado e do fogo... Temo que, ademais da crise, hai algo máis profundo: un certo desapego ó Portal, coma se se considerase unha manifestación festiva vella e inservible, unha sinal de tempos idos... Parece que agora Ribadavia está volcada na Festa da Istoria... Non lle quito méritos á nova festa, pero o Portal é outra cousa...

Alguén entendería Pamplona sen o San Fermín, Vitoria sen a Virgen Blanca, Santiago sen o Apóstolo, Pontevedra sen a Peregrina ou Lugo sen o San Froilán? Pois o mesmo, penso eu, representa o Portal para Ribadavia e para O Ribeiro.

O Carballiño, algúns días despois do Portal (8 de setembro) do 2011

domingo, 9 de septiembre de 2012

Elsa


Amo: En que consiste ser feliz ou desgraciado?
Jacques: Un home feliz é aquel cuxa felicidade está escrita alá arriba;
 polo tanto, aquel cuxa desventura está igualmente escrita, é un home desgraciado.
Diderot (Jacques o fatalista)


Digamos que se chamaba Elsa. Era alta e delgada, lixeiramente loira, e eu non sabería dicir se de nova fora unha muller atractiva. Tería arredor de sesenta anos cando apareceu por San Clodio, alá polo ano 2005, pero mantiña unha mirada viva e intelixente. Nacera na Cima da Vila, na veciña parroquia de Osmo, e con cinco ou seis anos emigrara cos seus pais a Buenos Aires, de onde nunca voltara. Chegou de regreso a España expulsada polo destino e pola crise, sen que poida saberse cal dos dous factores foi máis importante, no caso de considerar que a crise arxentina non era unha parte do destino de Elsa. A súa nai morrera nova; por iso, aínda adolescente, tivera que compaxinar os estudos co coidado da casa familiar; logo traballara durante anos dando clases de inglés nunha academia, pero o seu pai enfermou e viuse obrigada a deixar o traballo. Cando este finou, Elsa xa foi incapaz de atopar outro emprego. O “corralito” acabaría deixándoa na miseria. Alá, en Buenos Aires, quedou unha casa baleira e unha chea de lembranzas. Aquí esperábana catro paredes, o único que quedaba da noutrora casa paterna, e media ducia de viñolas que seguía traballando un tío seu. Comezou indo a parar á casa do tío, que a puxo a traballar nas viñas. Pero Elsa nin fora afeita a iso nin tiña idade para reconverterse en traballadora do campo… Pouco parou en Osmo.

Foi así como chegou a San Clodio, para vivir cunha prima solteira un pouco máis nova ca ela. Aquí estaba máis contenta, pero tampouco lle resultou fácil adaptarse. Os primeiros invernos lembrou o frío esquencido da infancia e coñeceu a dureza da soidade na que se vive no rural galego do interior. Pero acabou acostumándose. Os parentes arranxáronlle o cobro dunha pequena pensión e comezou a respirar de novo. Gustaba moito de camiñar e afeccionou á súa prima no san costume de sair da casa. Ademais, raro era o día que non se preparaban e baixaban as dúas ata Leiro para tomar un cafeciño. Tampouco adoitaban perder ningunha das feiras de Ribadavia e do Carballiño; Elsa, paseando entre os telderetes dos feirantes, aínda que non mercase nada, recuperaba o contacto perdido coa humanidade…

Debeu ser nun día deses de feira, nunha cafetería do Carballiño, cando me dixo que a España lle ía pasar o mesmo ca Arxentina. Era na época en que tódolos españois estábamos inmersos na crenza do progreso continuo, e lembro que a súa advertencia, ademais de sorpresa, causárame malestar. Pensara eu que naquel vaticinio de Elsa había certa falta de gratitude hacia o país que a acollía. De tódolos xeitos, naquel momento, ocultei a miña contrariedade e limiteime a preguntarlle en que se baseaba para facer tal predicción. A súa resposta quedoume ben gravada na memoria:

-Verás Frutos: observo muchos carteles de “SE VENDE”/ “SE ALQUILA”… y así comenzó todo en Argentina.

Nun primeiro momento non lle din demasiada importancia á predicción de Elsa. Pero, o caso é que comecei a fixarme nos carteis de “SE VENDE”/ “SE ALQUILA” e no seu imparable incremento … Nin o reparto dos 400 euros que, máis tarde, fixo Zapatero, presumindo de superavit, nin os magníficos resultados dos tests realizados á banca española, conseguiron frear o aumento no número dos ditosos carteis….Logo veu todo o que veu, e eu quedei convencido que Elsa fora a primeira persoa capaz de predicir a gravidade da crise que agora nos afoga.

Como seguiu a historia? Un par de anos despois da profecía de Elsa, xa inmersos de cheo na depresión, nun día do outono do 2010, asistía en Mondariz a unha conferecia de Rafael Pampillón. Aseguraba o eminente economista que ninguén fora capaz de prever a grande crise na que estaba inmersa España, e xustificaba esa incapacidade cun principio filosófico: «as cousas verdadeiramente importantes nunca resultan predicibles». Puxo algúns exemplos: o atentado das torres xemelgas, a caída do muro de Berlín, ... Faltoulle pouco para que eu levantase a man e citase a Elsa como única profeta da crise española. Non a levantei e creo que fixen ben: como comprobei pouco tempo despois, a profecía de Elsa referíase a algo sen a máis mínima importancia...

No inverno que seguiu a aquel outono, á súa prima diagnosticáronlle un Alzheimer galopante e foi internada nunha residencia de Ourense. Dese xeito, Elsa quedou sóa na casa de San Clodio; visitaba cada pouco á prima, pero esta pronto deixou de coñecela… Alá por xaneiro, foi Elsa a que comezou a sentirse maliña, circunstancia que ela achacaba ó frío que facía. Resistíase a ir ó médico, pois confiaba moito nas herbas e nas infusións, pero a cousa non melloraba. Así que, como a casa de San Clodio era moi grande e difícil de quentar, decidiu xuntar os pequenos aforros e mercar un pequeno buganlov prefabricado que situaría na viña máis soleada que tiña, moi preto da capela do Socorro de Osmo… Alí, cría ela, fóra das néboas do fondo do val, xa non pasaría frío e sanaría.

Os nulos resultados das herbas e os consellos dalgúns veciños fixeron que, por fin, visitase ó médico, quen a enviou de contado ó especialista a Ourense… Foi cousa dun par de meses. Unha tarde soleada, das que a ela lle gustaban, fomos a despedila  no seu retorno definitivo a Osmo… Cando baixaba do funeral, camiño de San Clodio,  á altura da capela do Socorro, vin como destacaba nun socalco o buganlow que Elsa nunca estreara. Permanecía alí, coma a natureza, indiferente ás traxedias humanas, acariñado polos raios dun doce solpor de primaveira.


9 de setembro do 2012, Festa do Socorro en Osmo

lunes, 3 de septiembre de 2012

O curioso impertinente: efemérides




Siempre se pierde el tiempo.
Lo que se llama ganar tiempo es perderlo.
 El tiempo: he aquí la tragedia.
Unamuno

Efeméride (singular de efemérides, do latín ephemerides, plural de ephemeris ‘diario, bitácora’, á súa vez do grego ephemeros ‘de un día, efémero’) é palabra que denomina a celebración do aniversario dun  acontecemento notable. En Galicia, e en España, desde hai algúns anos, vivimos nunha continua e frenética celebración de conmemoracións e rememoracións: cincuentenarios, centenarios, quintos centenarios, milenarios…; de nacementos, de pasamentos, de vitorias, de perdas, de ereccións, de derrubes, de publicacións, de estreas, de chegadas, de saídas…; eu que sei a de cousas que rememoramos! Está ben estudada polos sociólogos e polos historiadores esta obsesión pola conmemoración, que relacionan con sociedades envellecidas ou que viven épocas de decadencia. Resulta natural que cando non se divisa o futuro con claridade os homes volvan a vista cara o pasado. Non serei eu tan crítico con estas celebracións coma W. Benjamin, que pensaba que a única tarefa das rememoracións era salvar o que fracasara. Non; nada teño en contra das conmemoracións, especialmente cando corren pola conta dos conmemorantes (suposto bastante raro, por certo).

Este verán, en concreto, celebráronse no Carballiño dúas efemérides moi soadas, as dúas por acontecementos dignos de conmemorar: a cincuenta edición da Festa do Pulpo e os douscentos anos da constitución do concello do Carballiño. Pero, claro, todo proceso de conmemoración leva consigo, como resulta preceptivo, o da exhibición dos títulos, documentos e reliquias que testemuñan a antigüidade do conmemorado; e aquí foi onde me asaltaron as dúbidas, porque nestas cousas hai que ser moi respectuosos cos números.

Comezarei pola Festa do Pulpo. Na Praza Maior do Carballiño está exposta unha selección (desordenada) dos artísticos carteis de distintas edicións desta multitudinaria festa. Curiosamente non aparece ningún dos primeiros anos, dos anos sesenta; pero a numeración dos que se exhiben dos setenta permite deducir que a primeira Festa do Pulpo celebraríase no ano 1964. Ese “calendario” mantívose, segundo se ve nos carteis expostos, ata o ano 1992 (29 edición), como mínimo. Non obstante, no cartel de 1995 (faltan os de 1993 e 1994) xa se observa unha nova numeración: figura para ese ano a 33 edición e non a 32, como lle correspondería polo primeiro “calendario”. Dese xeito, neses anos, parece que se instaurou un novo, que aumentaría nun ano a antigüidade da festa. Levado pola curiosidade, nunha apurada investigación, utilizando as ferramentas que nos proporciona internet, descubro no diario ABC do 24 de agosto de 1966 unha noticia sobre a celebración da III Festa do Pulpo do Carballiño, a primeira que se celebraba en agosto, fóra do programa das Festas do Setembro (talvez a primeira “numerada”?). A información revela ben ás claras, salvo defecto de memoria manifesto dos organizadores do evento daquel ano, que o primeiro “calendario” era o correcto, e que, polo tanto, á edición deste ano corresponderíalle o número 49 e non o 50.

A pesar do coñecemento que sei que ten da historia do Carballiño, a súa vila natal, e de se-lo autor dun bo número de carteis da Festa,  non me convence o amigo Felipe Senén, cando,  nun artigo que asina no diario La Opinión da Coruña, afirma: «Sabémolo ben: no Carballiño celébrase neste 2012 o 50 aniversario da Festa do Polbo», para logo repetir «Sabémolo ben que nun setembro do 1962 naceu a Festa do Pulpo do Carballiño». Como é doado de ver, hai unha incongruencia matemática entre estas dúas afirmacións, se a primeira festa fose no 1962 a deste ano sería a quincuaxésima primeira. Pero, ademais, un pouco máis adiante lemos: «Primeiro foi Cambados, dez anos antes, homenaxeando a capa e medalla de cabaleiros, sen cabalo, ós seus viños albariños. Logo imitouna a non menos fidalga Ribadavia que argallará feira e festa en honra dos viños dos ribeiros. E o veciño Carballiño non quedará atrás…». Entón, amigo Felipe, como se explica que indo a Feira do Viño de Ribadavia pola corenta e nove edición (a primeira foi en 1964), a do Pulpo, imitadora de Cambados e de Ribadavia, segundo a túa memoria, xa vaia pola cincuenta? A non ser que se supoñan efectos relativistas na medida do tempo, algo non cadra… En fin, o que me parece a min é que non convén fiarse da memoria cando se trata de aportar datos históricos, nin sequera cando un foi testemuña directa dos acontecementos historiados…

Na miña opinión, que admite proba en contra, a decana das festas gastronómicas da gran comarca Carballiño-Ribeiro, a pesar de ir tan só pola XXIII edición, e o espello no que se miraron O Carballiño e Ribadavia para crear as súas respectivas festas, do pulpo e do viño do Ribeiro, foi a Festa da Vendima de Leiro, festa que, por certo, non cita Felipe Senén no seu artigo. Esa festa, que si tomou como modelo a do Albariño de Cambados, celebrou a primeira edición o día 15 de setembro do ano 1963 e foi un gran éxito. Estou seguro que no xantar do Salgueiral, á beira do Avia, onde se atopaba o máis selecto da intelectualidade galega, presidida por don Ramón Otero Pedrayo, que oficiou de pregoeiro, habería unha nutrida representación de carballiñeses e de ribadavienses, que tomarían boa nota daquela nova celebración festiva, que tivera como principais impulsores a Arsenio Paz (daquela alcalde de Leiro) e a Victorino Núñez (daquela secretario do mesmo concello). Isto explicaría a curiosa coincidencia do nacemento das festas de Ribadavia e do Carballiño o ano seguinte, 1964. Evitaríamos así o renacemento de vellas disputas entre as dúas vilas, neste caso por ver quen tiña a festa gastronómica máis antiga, e, ao mesmo tempo, poríase de manifesto que, ás veces, o mérito correspóndelle ós máis pequenos. Nos concellos, coma en moitas outras cousas, a pesar do que diga o “clamor popular”, o tamaño non sempre é o que máis importa.

Sobre o tema dos douscentos anos do concello do Carballiño non vou a ser tan extenso, fundamentalmente porque non coñezo en detalle a historia da súa constitución. Sorpréndeme, iso si, a pouca exhibición documental de que foi acompañada a celebración, unha sorpresa que se volve maior cando considero a ampla nómina de historiadores con relación directa ou indirecta, presente ou pasada, con esa casa consistorial. Soamente quero apuntar que no interesante libro-guía O arquivo do concello do Carballiño (1998), o seu autor, Juan José Docampo Nóvoa, que algo deberá saber sobre esta cuestión, afirma, na páxina 27, que «está documentado que o concello do Carballiño nace como institución en 1813». Esa afirmación corrixe unha anterior de Fariña Jamardo, na Guía de Carballiño da súa autoría, do ano 1961, no senso de que o concello tería celebrado as súas primeiras sesións no mesmo ano 1812, aseveración que, sen proba documental, soamente resulta válida para aqueles que aceptan as argumentacións  ad verecundiam. Este ano cumpríronse os douscentos anos das normas que conduciron á creación dos primeiros concellos constitucionais (Constitución de 1812 e Decreto das Cortes de Cádiz de 23 de maio de 1812), pero iso non demostra que o concello do Carballiño nacese no ano 1812. En consecuencia, admitindo que existe a documentación da que fala Docampo Nóvoa, os douscentos anos cumpriríanse o vindeiro ano 2013 e non este de 2012.

Repito: nada teño en contra desas conmemoracións. As dúas posúen importancia suficiente para ser celebradas, se acaso con maior realce, pero conviría un pouco máis de rigorosidade; alomenos para que isto non pareza unha desesperada carreira na busca do tempo, visto como fonte de reputación e  mérito. “O antigo dá prestixio” podería ser o lema dunha filosofía popular tan vella coma andar a pé; a súa práctica, natural ou impostada, sempre produciu grandes beneficios ós comerciantes, pero convén ser respectuosos coa historia. Os casos do Carballiño son de importancia menor, sobre todo se os comparamos con algúns outros, por exemplo co do quinto centenario da Universidade de Santiago, festexado con gran boato no curso 1995-96, cando na realidade o que se cumprían eran cincocentos anos da fundación dunha escola de gramática na que se ensinaba a ler ós nenos; mentres, a  universidade propiamente dita non nacería ata arredor de medio século máis tarde. Comparado con iso, as desviacións temporais das efemérides do Carballiño resultan veniais!

En fin. Tal vez se lembrásemos que efémero ‘pasaxeiro, de corta duración’ ten o mesmo étimo ca efeméride, teríamos máis paciencia e deixaríamos que as cousas boas, efemérides incluídas, chegasen no tempo que en verdade e xustiza lles corresponde; para logo ilas apañando e degustando, coma a froita, no seu tempo, que é cando está en sazón.

Benvidos.