Elsa

Amo: En que consiste ser feliz ou desgraciado?

Jacques: Un home feliz é aquel cuxa felicidade está escrita alá arriba;

 polo tanto, aquel cuxa desventura está igualmente escrita, é un home desgraciado.

Diderot (Jacques o fatalista)

Digamos que se chamaba Elsa. Era alta e delgada, lixeiramente loira, e eu non sabería dicir se de nova fora unha muller atractiva. Tería arredor de sesenta anos cando apareceu por San Clodio, alá polo ano 2005, pero mantiña unha mirada viva e intelixente. Nacera na Cima da Vila, na veciña parroquia de Osmo, e con cinco ou seis anos emigrara cos seus pais a Buenos Aires, de onde nunca voltara. Chegou de regreso a España expulsada polo destino e pola crise, sen que poida saberse cal dos dous factores foi máis importante, no caso de considerar que a crise arxentina non era unha parte do destino de Elsa. A súa nai morrera nova; por iso, aínda adolescente, tivera que compaxinar os estudos co coidado da casa familiar; logo traballara durante anos dando clases de inglés nunha academia, pero o seu pai enfermou e viuse obrigada a deixar o traballo. Cando este finou, Elsa xa foi incapaz de atopar outro emprego. O “corralito” acabaría deixándoa na miseria. Alá, en Buenos Aires, quedou unha casa baleira e unha chea de lembranzas. Aquí esperábana catro paredes, o único que quedaba da noutrora casa paterna, e media ducia de viñolas que seguía traballando un tío seu. Comezou indo a parar á casa do tío, que a puxo a traballar nas viñas. Pero Elsa nin fora afeita a iso nin tiña idade para reconverterse en traballadora do campo… Pouco parou en Osmo.

Foi así como chegou a San Clodio, para vivir cunha prima solteira un pouco máis nova ca ela. Aquí estaba máis contenta, pero tampouco lle resultou fácil adaptarse. Os primeiros invernos lembrou o frío esquencido da infancia e coñeceu a dureza da soidade na que se vive no rural galego do interior. Pero acabou acostumándose. Os parentes arranxáronlle o cobro dunha pequena pensión e comezou a respirar de novo. Gustaba moito de camiñar e afeccionou á súa prima no san costume de sair da casa. Ademais, raro era o día que non se preparaban e baixaban as dúas ata Leiro para tomar un cafeciño. Tampouco adoitaban perder ningunha das feiras de Ribadavia e do Carballiño; Elsa, paseando entre os telderetes dos feirantes, aínda que non mercase nada, recuperaba o contacto perdido coa humanidade…

Debeu ser nun día deses de feira, nunha cafetería do Carballiño, cando me dixo que a España lle ía pasar o mesmo ca Arxentina. Era na época en que tódolos españois estábamos inmersos na crenza do progreso continuo, e lembro que a súa advertencia, ademais de sorpresa, causárame malestar. Pensara eu que naquel vaticinio de Elsa había certa falta de gratitude hacia o país que a acollía. De tódolos xeitos, naquel momento, ocultei a miña contrariedade e limiteime a preguntarlle en que se baseaba para facer tal predicción. A súa resposta quedoume ben gravada na memoria:

-Verás Frutos: observo muchos carteles de “SE VENDE”/ “SE ALQUILA”… y así comenzó todo en Argentina.

Nun primeiro momento non lle din demasiada importancia á predicción de Elsa. Pero, o caso é que comecei a fixarme nos carteis de “SE VENDE”/ “SE ALQUILA” e no seu imparable incremento … Nin o reparto dos 400 euros que, máis tarde, fixo Zapatero, presumindo de superavit, nin os magníficos resultados dos tests realizados á banca española, conseguiron frear o aumento no número dos ditosos carteis….Logo veu todo o que veu, e eu quedei convencido que Elsa fora a primeira persoa capaz de predicir a gravidade da crise que agora nos afoga.

Como seguiu a historia? Un par de anos despois da profecía de Elsa, xa inmersos de cheo na depresión, nun día do outono do 2010, asistía en Mondariz a unha conferecia de Rafael Pampillón. Aseguraba o eminente economista que ninguén fora capaz de prever a grande crise na que estaba inmersa España, e xustificaba esa incapacidade cun principio filosófico: «as cousas verdadeiramente importantes nunca resultan predicibles». Puxo algúns exemplos: o atentado das torres xemelgas, a caída do muro de Berlín, ... Faltoulle pouco para que eu levantase a man e citase a Elsa como única profeta da crise española. Non a levantei e creo que fixen ben: como comprobei pouco tempo despois, a profecía de Elsa referíase a algo sen a máis mínima importancia...

No inverno que seguiu a aquel outono, á súa prima diagnosticáronlle un Alzheimer galopante e foi internada nunha residencia de Ourense. Dese xeito, Elsa quedou sóa na casa de San Clodio; visitaba cada pouco á prima, pero esta pronto deixou de coñecela… Alá por xaneiro, foi Elsa a que comezou a sentirse maliña, circunstancia que ela achacaba ó frío que facía. Resistíase a ir ó médico, pois confiaba moito nas herbas e nas infusións, pero a cousa non melloraba. Así que, como a casa de San Clodio era moi grande e difícil de quentar, decidiu xuntar os pequenos aforros e mercar un pequeno buganlov prefabricado que situaría na viña máis soleada que tiña, moi preto da capela do Socorro de Osmo… Alí, cría ela, fóra das néboas do fondo do val, xa non pasaría frío e sanaría.

Os nulos resultados das herbas e os consellos dalgúns veciños fixeron que, por fin, visitase ó médico, quen a enviou de contado ó especialista a Ourense… Foi cousa dun par de meses. Unha tarde soleada, das que a ela lle gustaban, fomos a despedila  no seu retorno definitivo a Osmo… Cando baixaba do funeral, camiño de San Clodio,  á altura da capela do Socorro, vin como destacaba nun socalco o buganlow que Elsa nunca estreara. Permanecía alí, coma a natureza, indiferente ás traxedias humanas, acariñado polos raios dun doce solpor de primaveira.

9 de setembro do 2012, Festa do Socorro en Osmo