Solsticio

Historicamente, poucas actividades humanas teñen resultado máis productivas cá observación do ceo, tanto no que se refire ós coñecementos científicos coma ás creacións artísticas. Non obstante, hoxe en día, a xente raramente contempla o ceo de forma directa; se acaso, prefire velo nas fotografías que cada día expoñen nos telexornais cando dan o tempo. Incluso teño comprobado como a maioría dos adolescentes son incapaces de indicar por onde sae o Sol na súa vila ou na súa cidade; bastantes din que polo leste, si, pero logo case ningún acerta a situar ese punto cardinal no horizonte, e menos os outros tres. Por todo iso, non estraña o sorprendidos que quedan moitos cando se lles di que o Sol non sae sempre polo mesmo sitio.

Porque, en efecto, o Sol, debido á inclinación do eixe da Terra, só sae exactamente polo leste, o mesmo que só se pon exactamente polo oeste, nos dous días dos equinoccios, cando a noite e o día son iguais. Despois do de outono (21 de setembro aprox.), como sabemos, os días van minguando e o Sol vai saíndo cada vez un pouquiño máis ó sur, segundo vai declinando. Pero a declinación diaria non é constante e vai diminuíndo segundo se aproxima ó seu valor máximo, circunstancia que sucede arredor do 21 de decembro, na que o Sol semella estar detido durante uns días, de aí o nome deste punto: “solsticio”, do latín solstitium ‘sol quieto’, chamado neste caso de inverno, que coincide co día máis curto do ano. O mesmo, pero á inversa, sucede despois do equinoccio de primavera (21 de marzo aprox.), cando os días van aumentando e o Sol vai nacendo cada vez máis ó norte, ata que alcanza outro punto de detención e de máxima declinación no denominado solsticio de verán, arredor do 21 de xuño, no día máis longo do ano.

Durante bastante tempo eu non comprendía ben como o nacemento de Xesús se conmemoraba nas profundidades do inverno; parecíame daquela máis lóxico que para tal celebración se houbera escollido a primavera, que era cando renacía a vida na natureza.  Só cando lin cousas de mitoloxía comparada comprendín a razón de tal escolla, e como iso tiña moito que ver co simbolismo do solsticio de inverno. Porque un dos relatos máis comúns nas diferentes mitoloxías ensina unha verdade fundamental: que a vida necesita da morte, e que sen morte non pode haber nacemento. Xa o sabían as sociedades cazadoras, que a esencia da vida consistía en matar e devorar a outros animais; e de aí a cantidade de rituais de sacrificio e expiación con animais. Logo, coa chegada da agricultura cambiaron as historias: a planta morría e da semente enterrada volvía a nacer a vida. E o cristianismo, que se encadra nas mitoloxías agrícolas, con bo ollo, recolleu este mito que  quedou escrito no relato evanxélico do gran de trigo, cando di que se o gran morre na terra dará moito froito. E ese mesmo é o simbolismo do solsticio de inverno: o Sol, luz que é fonte de toda vida, morre para renacer. De aquí todas as mitoloxías cun deus morto e resucitado: Attis, Adonis, Gigamesh, Osiris…

O tempo  político aínda non alcanzou a categoría mítica e non se acomodou ós ciclos anuais polos que se rexe a nosa vida, pero este ano dáse en España a singularidade da coincidencia das eleccións co solsticio de inverno. E un pensa que á especial situación pola que pasamos tamén lle resultaría aplicable o relato mitolóxico. Ningún dos dous grandes partidos atendeu á metáfora do solsticio de inverno: que o verdadeiro renacemento, na forma de rexeneración democrática, só podía vir do soterramento e da morte das vellas prácticas… En consecuencia, somos moitos os que dubidamos do que resultará do alumeamento deste domingo.

Artigo publicado no diario La Región o sábado 19 de decembro do 2015