Gurriana

As Candelas e o San Blas indican para min o remate do inverno. Xa se sabe que aínda ten que vir moito frío, moita chuvia e, por partes, ata moita neve, pero eu guíome máis pola luz: e a luz xa está de volta.

Este tempo, simétrico astronomicamente do verán de San Martiño, cambia moito duns anos para outros. Hai anos que, por soleado, xa se venta a primavera, mentres outros, coma este ou o pasado, por vir máis cargado de nubes e precipitacións, semella no cerne do inverno. Basta ver o frío que fixo esta semana, e eu sempre lembro que a máis grande nevarada que se recorda nas terras baixas de Ourense, pouco entendidas en neves, sucedeu o día das Candelas de 1963. Porque ocorre que, con sol ou sen el, do que nunca se padece neste tempo é de calor.

Para os ribeiraos este mes de febreiro, e por veces parte do de marzo,  é o tempo da “gurriana” –palabra que se pronuncia sempre con gheada-, que é o vento do norte ou do nordeste, frío, seco e cortante, que acostuma soprar por estas datas. Coincide  co tempo da poda e da rodriga nas viñas, e antano era común ver ós labregos cos dedos das mans cheos de esparadrapos, porque a gurriana cortáballes a pel cando podaban e cando cravaban as estacas e apertaban os vimbios ó rodrigar. Para escapar  deste vento era frecuente buscar as viñas máis agarimadas os días que sopraba e deixar as máis venteadas para os días calmos.

Sorpréndeme comprobar como incluso en zonas limítrofes co Ribeiro xa se descoñece  “gurriana”, e úsase “corisco” ou “viruxe”, cando non o castelán “rasca”. Non obstante “gurriana” foi de uso común  noutras zonas de Ourense, e mesmo segue viva en Asturias, onde tamén se usa a forma “burriana”; de feito, o profesor García Arias, un dos filólogos máis relevantes no estudo da lingua asturiana, supón que a voz podería remontarse a un étimo latino do tipo boreas ‘vento frío e seco do norte’.

Pero, sexa cal sexa a solución etimolóxica de “gurriana”, o caso é que a min gústame moito este tempo, pola súa luz  de especial pureza. As mañás son frías e xeadeiras, con néboas intensas no fondo dos vales nas primeiras horas. Pero o vento favorece os ceos cambiantes, de nubes viaxeiras. E por entre esas nubes, segundo vai avanzando a mañá, vaise filtrando o sol e contrastando a paisaxe: agora ilumina unha casiña no medio duns tarreos escurecidos polas primeiras sementeiras; despois unha venerable igrexa entre os ocres de ouro vello dunha carballeira; e máis tarde unha aldeíña no medio dos verdes piñeirais. Que marabilla ese fascinante xogo do sol e das nubes coas luces e coas sombras!... As tardes neste tempo adoitan ser máis doces e claras, e cando un busca un lugar agarimado, no fondo dun val, nunha galería ou nunhas solainas, resulta imposible non sentir o palpitar xerminal da primavera: na claridade diáfana das augas, nos primeiros cantos dos paxariños, nas xemas inchadas dun salgueiro ou na explosión floral das mimosas e das camelias. Mágoa dun Constable, dun Vermeer ou dun Van Gogh para  inmortalizar co  pincel esta efémera fermosura. Porque todas as fermosuras resultan efémeras, fugaces, delicadas: coma as nubes viaxeiras deste tempo da gurriana.

Artigo publicado no diario La Región o domingo 11 de febreiro de 2018.