Casas abertas

Caerán poco a poco,

sin ningún orden cierto,

sin ninguna esperanza…

J. Llamazares

Deixou escrito Castelao que «o galego quer unha casa de seu, independente, con catro fachadas e asentada nun outeiro». Trátase dun anhelo moi vello, que simplemente reflicte unha historia chea de necesidades na que os galegos raramente fomos donos das nosas casas. A casa, igual cá terra que traballaban os nosos devanceiros, era maiormente un ben aforado por unha renda a unha institución eclesiástica ou a un señor, e iso mantívose así ata finais do século XIX, principios do XX. Ademais, o desfrute íase partindo coas sucesivas herdanzas, xeración tras xeración; co que, a pesar de pequenas ampliacións nos predios e de que algún herdeiro conseguira construír unha casa nova, en xeral vivíase dun xeito apertado, no que era común a convivencia das familias nucleares, de pais e fillos, con avós, cuñados, sobriños, tíos, etc. De aí a pervivencia no subconsciente dos galegos desa aspiración secular a poder gozar da propiedade plena dunha casa. 

Esa historia explica por que cando os galegos saíron polo mundo e fixeron uns cartiños, no primeiro que pensaron foi en construír unha casa, cánto máis grande e fachendosa mellor. Por iso, cando un forasteiro visita Galicia por primeira vez sempre queda asombrado das casas que ve nas aldeas, ás veces verdadeiras mansións. Non obstante, metidos nese afán constructivo, desatado co diñeiro da emigración, esquecemos algo importante: que as casas duran máis cós donos. Ata hai pouco, en Galicia, a casa sempre fora unha institución familiar, que sobrepasaba con moito o intervalo vital do seu promotor, e servía ás xeracións seguintes; pero iso rematou nos anos sesenta coa emigración masiva da xente nova e co inicio do fin da Galicia rural. Poucos se decataron nese momento que se pechaba un ciclo de mil anos no que os clans familiares permaneceran, alomenos en parte, vivindo na contorna dos seus lugares de orixe, e, en moitos casos, ocupando as mesmas casas durante séculos; tal ignorancia é a que explica en gran medida a febre constructiva e restauradora de casas nas aldeas durante as tres últimas décadas. Porque debiamos ter sabido que non só de casas vive o home.  Agora, unha boa parte do país  está en extinción e non produce máis ca vellos, pero está cheo de casas: baleiras. Unha das poucas cousas nas que Ourense está á cabeza de Galicia, Galicia á cabeza de España, España á cabeza de Europa, e Europa á cabeza do Mundo, é no número de vivendas baleiras. As estatísticas din que son máis do 40% na provincia, o que significa que nas aldeas son máis do 70% ou o 80%.

Coñezo ben as tristes xeografías das casas pechadas, das ausencias infinitas, das paredes derruídas, dos tellados vencidos, das fiestras dislocadas, das cubas esmagadas, das ferramentas enferruxadas, das bonecas mutiladas. Tódolos días ando entre elas. Tamén sei das soidades dos últimos: dos seus medos, do seu cotián convivir cos fantasmas do pasado, da súa convicción de que todo foi inútil… do fácil que pode ser tolear asolagados no espeso silencio da ruína e do abandono…

Asisto a un enterro. Moito frío, dous autocares coase baleiros e media ducia de veciños: os que quedan. Á saída, un amigo cura, no adro, conta da visita pastoral dun bispo a unha parroquia, no Ribeiro e non hai moito. O bispo estaba tan admirado da nobreza e da abundancia do casarío coma do minguado da comitiva que o recibía, así que preguntou: a maioría destas casas estarán pechadas? Pois non, contestou un veciño, estanlle case todas abertas, pero por arriba… 

Artigo publicado no diario La Región o sábado 7 de febreiro do 2015.