Seu Méndez

A vida está chea de casualidades. Hai un par de semanas encabezaba o meu artigo cunha cita de Julio Llamazares, tomada da súa novela La lluvia amarilla, o relato do despoboamento contado a través da vida do último habitante de Ainelle, unha aldea dos Pirineos; e estes días os medios de comunicación falan da presentación da última obra de Llamazares, Distintas formas de mirar el agua, na que conta o drama existencial dos que naceron en pobos hoxe asolagados, cal é o seu caso, por ter nacido en Vegamián (León), cuxas ruínas dormen debaixo das augas do embalse do Porma. Para Borges, os grandes temas da literatura eran apenas uns poucos, repetidos dun ou doutro xeito polas sucesivas xeracións. Un destes temas atópase na Odisea: o da común necesidade do regreso á terra natal, plasmado por Homero no retorno de Ulises a Ítaca; unha empresa en última instancia imposible, porque a terra que un deixou tan só existe na memoria. É o mesmo tema sobre o que escribe Llamazares, novela tras novela; e o mesmo sobre o que escribiría eu, se soubera. 

A seu Méndez, ou sexa, ó señor Méndez, porque “seu” é unha forma respectuosa de tratamento do portugués brasileiro, equivalente a “senhor”, coñecino no Salvador da Bahía no verán do 86. Era o home da "sinha" Fidalia, unha filla do meu tío Frutos, un emigrado con fortuna de quen eu recibira, como única herdanza tanxible, este nome tan pouco común. Nunha marabillosa tarde de conversa, nunha casa da Pituba, desde onde se vía a praia de Itapoá, me contou seu Méndez un soño, un soño que se lle repetira durante vinte anos, os que pasaran desde a súa chegada á Bahía, de mozo novo e pouco despois da guerra, ata o primeiro reencontro con España, ou mellor con Castropol, a súa Ítaca, a finais dos cincuenta. Naquel soño sempre aparecía a mesma secuencia: a dunha noite tibia de principios do verán  na que el vía ás súas dúas irmás contando contos, falando e rindo,  mentres trafegaban pola cociña, situada na planta baixa da súa casiña de Castropol. El miraba todo isto desde fóra, a través da fiestra que daba á rúa, sempre aberta por este tempo, pero nin el lles podía falar nin elas o podían ver…

Así, cando seu Méndez regresou por primeira vez a España, escolleu aquel tempo de principios do verán do soño; e non foi directo a Castropol, hospedouse en Ribadeo, e á noitiña cruzou a ría na barca. Logo, andou sen rumbo polas rúas de Castropol, ata que o apetito as deixou baleiras. Foi entón cando, medio escondido tras dunha árbore, se puxo enfronte da fiestra da cociña da súa casa: e alí  estaban as súas irmás, debullando uns guisantes, rindo e contando contos, como el sempre as soñara … E aquela noite en Castropol, tras daquela árbore, contoume, chorou de felicidade coma nunca máis choraría… O común anhelo de retorno á terra natal! Que será o que o alimenta?... Tal vez a van ilusión de atopar a fonte dos infantís mananciais de onde brotan as risas máis puras?

A principios daquel verán do 86, Butragueño fixéralle catro goles a Dinamarca, en Querétaro; e algúns días despois, polo San Pedro, morrera o meu tío Serafín, moi cerca dos mananciais da infancia. Naquela tardiña bahiana da Pituba, coas luces de Itapoá xa prendidas, falei diso con seu Méndez, que coñecera e tratara ó tío Serafín na Bahía; e lembro ben o que me dixera: «que gran sorte a dos que poden morrer na terra que os viu nacer!»... Hai algúns anos souben do falecemento de seu Méndez, en Salvador, lonxe de Castropol. Imaxinei que morrera vendo o vello soño: as dúas irmás debullando guisantes na cociña, rindo e contando contos, coma sempre; e el, por fóra daquela fiestra aberta ós soños, derramando agora unha soa lágrima, de tristeza.

Artigo publicado no diario La Región o sábado 21 de febreiro do 2015