miércoles, 25 de enero de 2017

San Amaro


Non hai tempo mellor para ler vidas de santos ca este de xaneiro, que, polas súas inclemencias climáticas, é o que máis convida ó recollemento e á lectura. Ocorre tamén que, no meu caso, teño certa debilidade polos santiños do inverno. Nalgúns lugares de España, esta semana que comezou co San Mauro e co San Pablo Eremita (15) e remata agora co San Vicente (22) coñécese como a dos santos barbudos, e está reputada como a máis fría do ano. Aí están, ademais, San Marcelo (16), San Antón Abade (17) e San Sebastián (20). Pero o meu ciclo esténdese algo máis, pasa por San Xoán Crisóstomo (27) e Santo Tomás (28), e chega á Purificación da Nosa Señora, o 2 de febreiro, e ó San Blas, o 3, de quen son especialmente devoto porque fun ofrecido de neno por miña nai, por causa dunha espiña de bacallau que se me atravesara na gorxa.
Pero de quen quero escribir hoxe é doutro santo, de San Amaro, que tamén se celebra o 15 de xaneiro, pero que se confunde habitualmente con San Mauro. Aínda que nada teñen que ver. San Amaro é un santo lendario que nunca foi recoñecido pola igrexa, pero que gozou de moita devoción en Galicia. Basta ver o número de lugares e capelas que levan o seu nome, a pesar de que non ser poucos os casos nos que o seu padroado foi substituído polo de San Mauro. Por iso foi un nome relativamente frecuente na Galicia medieval, e de aí que exista o apelido patronímico Amaro. En concreto, nun padrón de San Clodio de 1580, Amaro aínda estaba entre os nomes máis frecuentes de varón; pero desde mediados do XVI as normas de Trento xa obrigaban o bautizo con “nombres de santos y santas que están en el cielo”, segundo lembraba o bispo de Ourense don Francisco Manrique ós párrocos nas constitucións sinodais de 1544. E debeu de ser a partir desa época cando se comezou a tapar a San Amaro con San Mauro e cando desaparecen os Amaro da onomástica persoal galega.
Non obstante, “A vida do benaventurado San Amaro” foi un dos relatos máis difundidos na Idade Media por toda a península Ibérica, e aínda se mantén como lenda folclórica nalgunhas partes de Galicia. A lenda conta que un santo varón, de nome Amaro, virtuoso e de boa familia, preguntaba a tódolos peregrinos que atopaba se sabían como chegar ó Paraíso Terreal. E unha noite unha voz celeste mandoulle que saíse ó mar e que Deus o guiaría. Pasados setes meses desde o embarque chegou á illa de Terra Deserta, onde as mulleres eran fermosas e os homes feos. Pronto a mesma voz que oíra mandoulle embarcar de novo, e pasado o mar vermello chegou á terra de Fonte Clara, onde a xente era moi boa e moi guapa, e vivía arredor de trescentos anos. Pero de novo a voz lle esixiu que partira, non fose que se acostumase a vivir alí e xa non quixese buscar o Paraíso. Despois de múltiples aventuras chegou ó Val de Flores, onde coñeceu a Leonatis, quen lle indicou que debía deixar nese lugar ós seus amigos e seguir só ata un mosteiro de mulleres situado na base dunha montaña. Alí estaba Baralides, unha santa muller que vira o Paraíso e incluso trouxera un par de ramos floridos que tiñan o poder de converter calquera pena en alegría. Desde alí o santo, despois de escalar a montaña, chegou a un val onde había un castelo precioso con catro torres, e por debaixo de cada unha saía un gran río. Quixo entrar no castelo, pero un garda impediullo, aínda que lle deixou ver o interior desde a  entrada. Deuse conta entón que estaba vendo o desexado Paraíso. O garda ofreceulle levar froitas do mesmo, pero o santo preferiu un saquiño de terra.
Cando regresou a onde deixara ós compañeiros, atopou alí unha gran cidade e que non coñecía a ninguén: pasarán máis de trescentos anos desde que se fora, aínda que a el lle pareceran só uns días. Acabou morrendo nesa cidade, sendo soterrado no mosteiro que alí fundou.


Artigo publicado no diario La Región o domingo 22 de xaneiro do 2016.

lunes, 16 de enero de 2017

Gran Cañón


Gústanme as películas escritas e dirixidas por Lawrence Kasdan, desde aquela primeira e magnífica Fuego en el cuerpo (1981), con William Hurt e Kathlen Turner. Logo virían outras notables coma Silverado (1985) ou El turista accidental (1988), pero a que se considera a súa obra mestra é Gran Cañón (1991), aínda que o guión talvez dese para algo máis.
Lembrei estes días esa película, que trata do azaroso que resulta sobrevivir por enriba do fondo violento e deshumanizado da sociedade. Sobre ese fondo, exemplificado na cidade de Los Ángeles a principios dos noventa, media ducia de protagonistas de diversas clases sociais, desde un rico produtor de cine ata un humilde condutor de camión, pasando por un avogado de clase media, tratan darlle sentido ás súas vidas. Kasdan vainos mostrando como debaixo da superficie aparentemente segura da sociedade da opulencia, existen diversas e ameazantes faias que as clases medias e altas, instaladas no seu cómodo benestar, prefiren ignorar; ata que un día un feito traumático lles ensina o milagroso que resulta seguir vivo ó remate do día. Kasdan non propón solucións, simplemente convida por boca do máis humilde dos protagonistas, o camioneiro, a ir a ver o Gran Cañón, a gran rachadura, pois como di: «cando estás alí dáste conta da merda que somos e do absurdo que resulta darlle tanta importancia á maioría das cousas». 
E foi unha visita ó meu “Gran Cañón” a que me fixo lembrar a película: porque todos podemos ter o noso “Gran Cañón” particular. O meu está aquí, moi cerca de onde vivo, na lomba dos montes da Madanela, que separa as terras do Irixo das do Carballiño. Desde alí tense unha das mellores vistas da vila do Carballiño, e máis ó lonxe divísanse case tódalas serras de Ourense, desde a Martiñá ó Suído, pasando por Meda, Manzaneda, San Mamede, Larouco, Leboreiro,... É un exercicio moi formativo subir ós montes, sen ningún espírito de conquista, tan só para mirar, observar e meditar. E estes días,  de néboa nos vales, o espectáculo resultaba grandioso. Era coma se o mar océano se houbera elevado uns douscentos metros sobre o seu nivel e tivese  penetrado polo Miño arriba ata convertelo nunha enorme ría. Mirando, fixábame eu, tomando como referencia o xeitoso e inconfundible picacho do Coto de Novelle, onde estaría situado o Ribeiro de Avia, e Leiro, e a miña nativa parroquia de San Clodio.  E todo iso resultaba ser apenas nada naquel mar de néboa mesta. Resultaba incrible que tantos séculos de historia, tantas xentiñas e tantos traballos, tantas alegrías e tantas xenreiras, tantos éxitos e tantos fracasos, ocupasen aquel nada asolagados no océano da néboa... Josep Pla, unha das miñas amizades intelectuais máis firmes, dicía que unha das poucas conviccións que tiña era a da enorme magnitude da nosa ignorancia, e que non se cansaba de ler os Ensaios de Montaigne, porque tiña o gran humanista francés unha idea moi precisa da insignificante posición do home sobre a terra. E xusto iso é o que percibe un cando observa o mundo desde calquera “Gran Cañón”.
Comeza un novo ano. Pasará o inverno e coa primavera iranse disipando as néboas, despois chegará a plenitude do verán, e máis tarde retornarán as douradas luces do outono, preludio dunha nova invernía. E dentro dese decorado cíclico e climático seguirá transcorrendo a oscilante, azarosa e fuxidía vida dos homes; no medio da máis absoluta indiferenza cósmica. Por iso nunca convén inchar moito o peito.


Artigo publicado no diario La Región o domingo 8 de xaneiro do 2017