Apenas houbo
que esperar. A primeira declaración de guerra de Donald Trump como presidente
dos EE UU produciuse tan só un día despois da investidura, e foi contra os
medios de comunicación. Bastou a publicación dun par de fotografías constatando
que a asistencia á súa toma de posesión fora inferior á de Obama do 2009 para
que dixese que estaba en guerra cos medios e que entre os periodistas estaban «algunhas
das persoas máis deshonestas do planeta».
Logo, o seu secretario de prensa Sean Spicer, emulando ó Groucho Marx de «a quen vai vostede
crer, a min ou ós seus ollos?», afirmaba que a cerimonia fora «a de maior
audiencia nunca vista nunha toma de posesión. Tanto en asistentes ó acto coma a
distancia.». Pero o máis comentado foi o dito pola conselleira Kellyanne Conway
cando saíu en defensa de Spicer: «El o que fixo foi presentar feitos
alternativos». Un concepto, este dos “feitos alternativos”, que trouxo á
memoria de moitos a totalitaria e represiva sociedade orwelliana de “1984” , a súa “neolingua” e
aquel sinistro “Ministerio da Verdade” encargado
da difusión masiva de mentiras. De feito, “1984” , a novela publicada por Orwell en 1949, que sempre fora lectura
minoritaria, excepto cando a adaptación ó cine por Michael Radford, pasou
nestas últimas semanas a situarse entre
os libros máis vendidos por Amazon. E xa acontecera algo parecido en Francia
despois dos atentados do 2015 contra a redacción de Charlie Hebdo, cando ós
poucos días se esgotaran tódolos
exemplares do “Tratado sobre a tolerancia” de Voltaire.
Este refuxio
literario fronte ás ameazas totalitarias fíxome recordar un ensaio de Paul
Valery: “A liberdade de espírito”, publicado en 1939 –atención á data-. Nese
magnífico ensaio, apunta Valerý que é moi raro que pensemos en que somos libres
cando nada nos demostra que non o somos ou que poderíamos non selo. Para el, a
consciencia da liberdade só aparece por efecto dun contraste. Sería algo
similar ó que ocorre coa saúde, que pouco pensamos nela cando a gozamos, pero que
se converte en preocupación permanente cando a perdemos ou a vemos en perigo, momento
ese no que todas as nosas forzas se concentran en tentar restablecela.
Pero se a
sensibilidade diante dos males do corpo é bastante parecida en tódolos
individuos, a sensibilidade fronte ós males que impiden o desenvolvemento das
liberdades do espírito aparece moi diversa. E non resulta nada estraño que a
imposición de obstáculos ó tránsito desas liberdades produza moita menos
resistencias das que nun principio prevén os homes cultivados. Velaí unha das
causas do frecuente trunfo dos tiranos na historia da humanidade. «Vostedes
saben o que está pasando moi cerca de nós: observen os efectos desta presión
sobre o espírito e observen ó mesmo tempo a pouca reacción que provoca»,
escribía Valery referíndose ó que
daquela estaba pasando en Alemaña, sen citala. A preocupación de Valery estaba
ben xustificada: ós poucos meses de escribir iso xa sabemos o que pasou.
Non se trata
de situacións comparables, é certo. Por sorte, se EE UU perdura como a
democracia contemporánea máis antiga do mundo é porque non só conta con
mecanismos de control e contrapeso suficientes para resistir ameazas
totalitarias, conta ademais cunha opinión pública e cuns medios de comunicación
que, como estamos vendo, non permanecen calados diante das arremetidas do novo
presidente.
O que talvez
se bote en falta é unha maior reacción de Europa, unha das principais damnificadas
polo discurso de Trump. Din moitos que convén esperar, que de momento case todo
foron palabras. Pero eu quixeralles recordar algo: que no principio sempre foi
o verbo.
Artigo publicado no diario La Región o domingo 10 de febreiro do 2017.
Entradas
