jueves, 21 de mayo de 2015

18.000 moios de viño

O dato que chamou a miña atención aparecía neste periódico o pasado día 5, na sección “Historia en 4 tiempos”: En 1965, o concello de Beade producía 18.000 moios de viño, é dicir, 23.760 Hl; se o prefiren en quilos de uvas, 3.5 millóns. Unha simple operación, considerando que a superficie do viñedo de Beade representaba daquela arredor do 7,5% do total da D.O. Ribeiro –unhas 5000 Ha por entón-, lévanos a unha producción para a comarca duns 47 millóns de quilos, uns 325.000 Hl de viño. 
Uns anos antes, en 1958, don Albino Núñez sorprendíase, desde estas mesmas páxinas, de que a provincia de Ourense, con 160 millóns de quilos, fose a sexta en producción de viño de toda España, por diante de Navarra, Albacete, Logroño ou Valencia, «tan renombradas por el cultivo del vino». E concluía, que se Ourense ocupaba ese posto destacadísimo era «tanto por cantidad como por calidad. La cantidad permite inferir la calidad, por la sencilla razón de que si nuestros vinos no tuvieran buena aceptación y fácil salida, no serían remunerativos». Razón incontestable.
Non obstante, pasados cincuenta anos, resulta curioso como o relato histórico que se conta é o de que, desde a posguerra ata a renovación dos últimos tempos, o Ribeiro viviu unha especie de época escura, con viños de baixa calidade e difícil venda, e que foron estes renovadores de última hora os que sacaron ó Ribeiro do pozo no que se atopaba, situándoo nunha especie de nova idade de ouro. Vexamos: no ano 1990, ó inicio da reestruturación do sector, o Ribeiro aínda comercializaba 220.000 Hl de viño. Vintecinco anos máis tarde, despois da tan cacarexada transformación, o Ribeiro vende 78.222 Hl -datos da campaña 2012/13-, e apenas exporta o 8%. Mentres, no mesmo intervalo, a efectos de comparación, a D. O. Rías Baixas pasou de 31.520 a 177.786 Hl, e exportan o 30%: nós caemos un 65% e  eles subiron un 564%.  Polo tanto, nin o relato histórico que se conta é verídico, nin a situación actual convida a presumir.
Pero, como escribía unha vez Félix de Azúa, «la degradación sólo es visible para quien conoció el pasado»; e unha boa parte dos fabuladores do novo relato descoñéceno. Bastaría con que soubesen que as terras do Ribeiro foron a base sustentadora do milagre demográfico desta comarca, con densidades de poboación descoñecidas no resto de Galicia, desde a Idade Media ata cerca dos anos oitenta; que foron das que máis aguantaron cando a obsolescencia das diversas estruturas do país, agrícolas e industriais, imposibilitaron a súa continuidade; e que por iso, no ciclo migratorio da segunda metade do pasado século, foi o Ribeiro unha das comarcas con emigración máis tardía, porque a terra aínda daba e aínda se pagaba. Logo, por falta de políticas axeitadas e mal uso dos fondos destinados á modernización, a comarca colapsou, como antes colapsaran outras. E aí están as previsións demográficas: as peores de Galicia. E aí están as nosas aldeas: sen xente e coa maioría das terras ermas, algo descoñecido no Ribeiro desde a Idade Media. E aí está a nosa capitalidade: no estado decadente que calquera comproba ó visitala. E todo isto, tan doloroso, salta á vista, máis alá das propagandas, dos delirios de grandeza e das honrosas excepcións.
Cando, nos anos setenta, traía a algún amigo do País Vasco a coñecer o Ribeiro, todos se admiraban destas paisaxes únicas e do ben traballadas que estaban as terras. Esta Semana Santa estiveron uns de Navarra, e sorprendíanse, en Leiro, en Ribadavia, das poucas viñas que quedaban e da decadencia dos pobos; soamente Beade lles pareceu que mantiña a paisaxe vitícola. Porque, por moito que digan, que é hoxe o Ribeiro comparado co que foi? ....Apenas nada: «Unha viña acá, e outra acolá. O resto é soedá».

Artigo publicado no diario La Región o venres 15 de maio do 2015

martes, 12 de mayo de 2015

Maio

Chegou con chuvia e con temporal, pero chegou. Comprobeino en San Clodio, na mañanciña do día da Santa Cruz. Nunha roseira, as rosas, obedientes, xa abriran o seu manto púrpura ó sol, aínda que este se amosase tan soberbio coma fuxidío. E soaron antigos himnos goliardos festexando á natural raíña deste tempo: «Vin a flor máis florida,  entre as flores a máis belida / Vin a rosa de maio, de  todas a  máis garrida». De pronto, un golpe de auga asustou ás rosas; pero a chuvia só quería refrescar o verde escuro dos piñeirais e o máis claro das regatas por onde medran os freixos e os carballos. Logo escampou, e de novo baixo o sol, acompañado polo fino canto dun coro de paxariños, todo aparecía brillante e brunido: espléndido. Era maio, o mes máis feiticeiro do ano.
Maio representa o esplendor da primavera, o trunfo do máis importante na natureza, que é a vida: vístense os agros de flores e as árbores estrean os verdes traxes novos; agroman as cepas e maduran as cereixas; o rechouchío dos xílgaros, merlos e reiseñores inunda as alboradas frescas; o monótono zumbar das abellas faise dono das cálidas sobremesas, e as noitiñas chegan cheas de  susurros do arte de namorar… A festa dos Maios, que con  diversas variantes se celebra en toda Europa desde épocas remotas, representa a celebración de todo isto, é dicir, a celebración do renacer da vida. De aí o tradicional valor metafórico da primavera en xeral e do mes de maio en particular, sempre como símbolos optimistas de renovación e rexurdimento. Por iso calou tanto o “Maio do 68”; a festa do traballo, no “Primeiro de Maio”; o movemento das nais da “Praza de Maio” de Bos Aires, ou as movilizacións do “15-M” en España. En Galicia, a celebración das Letras Galegas o 17 de maio, data que lembra a de publicación da primeira edición dos Cantares Gallegos de Rosalía, símbolo do “Rexurdimento”, no ano  1863, remite á mesma metáfora. E algo semellante se podería dicir da recente “Primavera Árabe” ou da tan lembrada “Revolución dos Caraveis” portuguesa.
Para a maioría, as metáforas son instrumentos retóricos propios da linguaxe poética e das florituras lingüísticas. Lonxe diso, está comprobado que as metáforas están omnipresentes na vida cotiá dos individuos, e non só na linguaxe, senón tamén no pensamento e na acción. Isto é tanto así que se pode dicir que o noso sistema conceptual, tanto para o pensamento como para a acción, é de natureza fundamentalmente metafórica. Sábeno ben os comunicadores da política, que se aproveitan de múltiples metáforas para lograr os seus obxectivos; e no caso concreto da metáfora primaveral, para  lanzar as súas mensaxes de cambio e  rexeneración.
En apenas quince días celebraranse unhas importantes eleccións municipais en España. E non é pouco o que se debería rexenerar e depurar; como tampouco resulta escaso o vello que se debería queimar –o lume é outro elemento fundamental no ciclo festivo dos Maios-. Así que un podería contar con que, nesta ocasión, a metáfora estacional favorecese a renovación e a chegada do desexado tempo novo da política española. Pero maio tamén se caracteriza por ser un mes moi inestable, con frecuentes treboadas capaces de estragar as mellores colleitas imaxinadas. Ademais, os modelos conceptuais básicos non son os mesmos nos diversos tempos nin nas diversas culturas. E temo que a natureza xa pasase de ser obxecto metafórico de aprendizaxe e fermosura a selo de conquista, consumo e explotación, para desgraza das novas xeracións... Porque, por se non se decataron, direilles que houbo unha revolución metafórica, tan sutil coma silenciosa, que a case todos contaminou.

Artigo publicado no diario La Región o venres 8 de maio do 2015.

jueves, 7 de mayo de 2015

Nubes


Viaxaba no meu coche de Vigo ó Carballiño. Era a tardiña. E pensei nun verso de Proust: «Xa está o monte sombrío, pero azul sigue o ceo». Porque o verso definía á perfección a luz daquela hora. Era esa hora na que o sol vai declinando  e apenas ilumina o cume das montañas; a mellor para contemplar o espectáculo das nubes no ceo, un dos máis fermosos que nos brinda a natureza. O coche, ademais, constitúe un espazo ideal para desfrutar dese espectáculo; posúe unha maxia semellante á da sala de cine, onde un, sentado nunha cómoda butaca, con música de fondo e inmune ás inclemencias do exterior, vai vendo como pasa unha película. E a película que pasaban no ceo esa tarde foi marabillosa: formas fantásticas e luminosas, púrpuras incandescencias, escuras tebras, castelos inexpugnables, illas voantes… Puro arte.
Non obstante, para a maioría dos autores natureza e arte parecen ser categorías excluíntes, a pesar de que un dos conceptos máis clásicos de arte foi consideralo como unha imitación da natureza. Tal maioría considera que a natureza estaría representada polo natural, mentres o arte formaría parte do artificial, con orixe e proceso exclusivamente humano. Pero cada vez son máis os que consideran que carece de sentido separar o humano do natural, os que ven o arte como unha parte máis da natureza, e á natureza en xeral como creadora de arte. Tolstoi dicía que o arte era aquel medio de comunicación entre homes capaz de transmitir sentimentos e emocións. E a min gústame moito esa definición, pero quitaría o de “entre homes”, porque a natureza tamén nos transmite sentimentos e emocións: a contemplación do mar, a das montañas, a das flores; o son do vento, o murmullo da chuvia; mirar para o ceo, ver as nubes pasar... Si, na natureza podemos descubrir unha chea de obras de arte que non foron perfeccionadas polos homes. Por iso resulta tan frecuente atopar persoas con gran sensibilidade artística no mundo rural, aínda que nunca pisaran un museo; unha  consecuencia directa do seu contacto íntimo coa natureza.
As nubes sempre exerceron un importante magnetismo sobre os homes, o que as converteu en obxecto artístico de primeira categoría. E sobre as razóns dese magnetismo indagaba Azorín nun dos cadros literarios de Castilla (1912): «Las nubes son –como el mar- siempre varias y siempre las mismas. Sentimos mirándolas cómo nuestro ser y todas las cosas corren hacia la nada, en tanto ellas –tan fugitivas- permanecen eternas […]. Las nubes nos ofrecen el espectáculo de la vida. La existencia, ¿qué es sino un juego de nubes?»; «Las nubes son una imagen del Tiempo». E Borges escribiría setenta anos máis tarde: «No habrá una sóla cosa que no sea una nube […]. Somos los que se van. La numerosa nube que se deshace en el poniente es nuestra imagen»… Si, queridos amigos; sentarse e ver pasar as nubes, observar como, grandes e pequenas, brillantes e escuras, nun instante se forman e nun instante desaparecen: que exercicio máis recomendable para todos, especialmente para os cobizosos, para os triunfadores, para os que agora soñan con exercer algún tipo de poder sobre os demais…
Pero, por encima de todo, as nubes son fermosas, e, en consecuencia, dignas de ser amadas… Cando ó enigmático estranxeiro de Baudelaire, que non tiña pai, nin nai, nin irmáns, nin amigos, nin patria, lle preguntaron que era o que máis amaba, el respondeu: «¡Amo as nubes…, as nubes que pasan… ó lonxe… as marabillosas nubes!».

Artigo publicado no diario La Región o sábado 2 de maio do 2015

Fotografía de http://www.galiciaenfotos.com/orense-skyline/