Selección Galega

O próximo venres a Selección Galega de fútbol enfróntase a Venezuela. É o primeiro partido que xoga despois dun longo paréntese de oito anos. Hai que lembrar que a Selección Galega de fútbol nacera nos anos vinte do século pasado para participar na Copa Príncipe de Asturias, un campionato interrexional do que Galicia foi subcampiona na tempada 1922/23. Nos anos trinta aínda celebrou algún amigable, pero desapareceu coma tódalas seleccións semellantes co estalido da Guerra Civil e a instauración do franquismo.

O seu rexurdimento produciuse no 2005, co goberno bipartito, cando o BNG, responsable de Cultura da Xunta, recuperou a antiga iniciativa. Así, o 29 de decembro dese ano, en Santiago, reapareceu a Selección Galega, fronte a Uruguai, nun partido histórico que Galicia gañou por 3-2. No 2006 enfrontaríase a Ecuador (1-1), no 2007 a Camerún (1-1) e no 2008 a Irán (3-2). Despois, a retirada de apoio económico por parte do goberno de Feijóo fixo naufragar o proxecto. Pero agora da man da Federación Galega parece que emerxe de novo. Ogallá se consolide.

 Estiven repasando a lista de convocados para este partido e paréceme que Galicia ten unha selección notable, capaz de competir con calquera outra, incluídas as seleccións autonómicas. Porque o certo é que, aínda recoñecendo o atractivo dos partidos contra seleccións estranxeiras, moitos desfrutaríamos máis vendo xogar a Galicia contra Cataluña, o País Vasco, Andalucía, Asturias,… 

 Cando eu era neno todos sabiamos a aliñación da Selección Galega: Pazos na portería; Cortizo, Santamaría e Reija na defensa; Martín Esperanza e Pais na media; Ufarte, Amancio, Marcelino, Suárez e Pepe na dianteira. Pazos, de Cambados, fora porteiro do Atlético de Madrid e xogaba no Elche. Cortizo, de Ribadavia, era o defensa dereito do Zaragoza. Santamaría, central do Real Madrid, nacera no Uruguai, pero os pais eran de Ribadavia, e por esa razón permitíraselle xogar na Selección Española despois de ser internacional con Uruguay. Reija, de Lugo, era o defensa esquerdo do Zaragoza e un dos campións de Europa con España no 64. Martín Esperanza, de Verín, xogaba de medio no Pontevedra do “Hai que roelo”; e Pais, de Padrón, xogaba no Zaragoza. A dianteira era practicamente a da Selección Española. Todo o mundo se lembra de Ufarte, do Atlético de Madrid; de Amancio, do Real Madrid, o xogador galego máis mítico xunto con Suárez; de Marcelino, dianteiro centro do Zaragoza, autor do famoso gol a Rusia na final do 64, e de Suárez, do Inter, o único español que gañou un Balón de Ouro. Pero quen máis sorprendía na aliñación era Pepe, a quen poucos coñecían. Era un fillo de galegos de Verín que nacera no Brasil e que xogaba no Santos e na Selección Brasileira como compañeiro de Pelé. Falaba Pepe nunha entrevista dun partido Santos-Botafogo, no ano 59, na Coruña, nun Teresa Herrera: dun lado Pelé e Pepe, do outro Didí e Garrincha; fora un partido memorable que gañara o Santos por 4-1, con tres goles de Pepe e un de Pelé; pero na memoria de Pepe quedara, sobre todo, que un gran número de familiares e de xente de Verín fora ó partido para coñecelo: debeu ser aí cando foi seleccionado por Galicia…

 Como é sabido, aquela selección ideal, a mellor da historia de Galicia, nunca xogou ningún partido; pero mantense viva na memoria e sempre venceu nas imaxinadas confrontacións coas seleccións do resto de España... O venres estarei atento ó partido con Venezuela, e desfrutarei se resulta un éxito e Galicia trunfa. Pero lembrarei algo que escribía Proust, relativo ó inútil que resulta buscar nas cousas reais o encanto das soñadas... Por iso a oda está diante do drama.

Artigo publicado no diario La Región o domingo 15 de maio do 2016

O Santos gañador do Teresa Herrera de 1959. Pepe, xunto a Pelé, é ó segundo pola esquerda na fila dianteira, 

Nubes

Viaxaba no meu coche de Vigo ó Carballiño. Era a tardiña. E pensei nun verso de Proust: «Xa está o monte sombrío, pero azul sigue o ceo». Porque o verso definía á perfección a luz daquela hora. Era esa hora na que o sol vai declinando  e apenas ilumina o cume das montañas; a mellor para contemplar o espectáculo das nubes no ceo, un dos máis fermosos que nos brinda a natureza. O coche, ademais, constitúe un espazo ideal para desfrutar dese espectáculo; posúe unha maxia semellante á da sala de cine, onde un, sentado nunha cómoda butaca, con música de fondo e inmune ás inclemencias do exterior, vai vendo como pasa unha película. E a película que pasaban no ceo esa tarde foi marabillosa: formas fantásticas e luminosas, púrpuras incandescencias, escuras tebras, castelos inexpugnables, illas voantes… Puro arte.

Non obstante, para a maioría dos autores natureza e arte parecen ser categorías excluíntes, a pesar de que un dos conceptos máis clásicos de arte foi consideralo como unha imitación da natureza. Tal maioría considera que a natureza estaría representada polo natural, mentres o arte formaría parte do artificial, con orixe e proceso exclusivamente humano. Pero cada vez son máis os que consideran que carece de sentido separar o humano do natural, os que ven o arte como unha parte máis da natureza, e á natureza en xeral como creadora de arte. Tolstoi dicía que o arte era aquel medio de comunicación entre homes capaz de transmitir sentimentos e emocións. E a min gústame moito esa definición, pero quitaría o de “entre homes”, porque a natureza tamén nos transmite sentimentos e emocións: a contemplación do mar, a das montañas, a das flores; o son do vento, o murmullo da chuvia; mirar para o ceo, ver as nubes pasar... Si, na natureza podemos descubrir unha chea de obras de arte que non foron perfeccionadas polos homes. Por iso resulta tan frecuente atopar persoas con gran sensibilidade artística no mundo rural, aínda que nunca pisaran un museo; unha  consecuencia directa do seu contacto íntimo coa natureza.

As nubes sempre exerceron un importante magnetismo sobre os homes, o que as converteu en obxecto artístico de primeira categoría. E sobre as razóns dese magnetismo indagaba Azorín nun dos cadros literarios de Castilla (1912): «Las nubes son –como el mar- siempre varias y siempre las mismas. Sentimos mirándolas cómo nuestro ser y todas las cosas corren hacia la nada, en tanto ellas –tan fugitivas- permanecen eternas […]. Las nubes nos ofrecen el espectáculo de la vida. La existencia, ¿qué es sino un juego de nubes?»; «Las nubes son una imagen del Tiempo». E Borges escribiría setenta anos máis tarde: «No habrá una sóla cosa que no sea una nube […]. Somos los que se van. La numerosa nube que se deshace en el poniente es nuestra imagen»… Si, queridos amigos; sentarse e ver pasar as nubes, observar como, grandes e pequenas, brillantes e escuras, nun instante se forman e nun instante desaparecen: que exercicio máis recomendable para todos, especialmente para os cobizosos, para os triunfadores, para os que agora soñan con exercer algún tipo de poder sobre os demais…

Pero, por encima de todo, as nubes son fermosas, e, en consecuencia, dignas de ser amadas… Cando ó enigmático estranxeiro de Baudelaire, que non tiña pai, nin nai, nin irmáns, nin amigos, nin patria, lle preguntaron que era o que máis amaba, el respondeu: «¡Amo as nubes…, as nubes que pasan… ó lonxe… as marabillosas nubes!».

Artigo publicado no diario La Región o sábado 2 de maio do 2015

Fotografía de http://www.galiciaenfotos.com/orense-skyline/

Cemiterio mariño

«Todo o que vive sae das augas a instancias do sol, e retorna a elas cando cae a noite», escribía Carl Jung, pai do psicoanálise xunto con Freud; porque o mar representa tanto a natureza primixenia como o lugar da última chegada. A propia visión da vida coma unha viaxe polo mar da existencia fixo que o relato dos viaxeiros marítimos ocupe un lugar privilexiado nas fontes fabularias da literatura occidental: os Argonautas, Ulises, A Eneida...E a utilización do mar como metáfora da morte resulta moi común: «Nuestras vidas son los ríos/ que van a dar en la mar,/ que es el morir…». Pero hai momentos nos que a realidade supera á ficción, como pasou coas torres xemelgas. Agora, á metáfora existencial dos filósofos e ós doces naufraxios dos poetas oponse a crúa realidade de miles de afogados en circunstancias das que non somos inocentes.

As noticias sobre inmigrantes mortos na travesía do Mediterráneo non cesan: multiplícanse. Só na última semana pereceron máis de mil persoas, cerca da terceira parte do total de vítimas do ano pasado, ano que xa marcara un máximo desta funesta estatística. Todos afogaron tratando de chegar a Europa, fuxindo da fame, da violencia, ou de ámbalas dúas cousas, nunha precaria e temeraria viaxe pagada a prezo de cruceiro de luxo á mafia correspondente. Pero aquí preferimos mirar para outro lado. Bastante temos coa crise, escoito dicir, coma se fosen cousas comparables. E pasa que o cidadán occidental xa se transformou no consumidor occidental, e iso a pesar das advertencias de M. Proust, que vía na burguesía unha camorra de consumidores, e W. Benjamin, que identificaba ó consumidor puro co explotador puro. 

O Mediterráneo sempre fora visto como berce de civilización e mar de culturas, porque na súa cunca se desenvolveran algunhas das máis gloriosas: a exipcia, a helénica, a romana, a otomana. Pero desde hai un cuarto de século o Mediterráneo converteuse nun gran cemiterio, símbolo da barbarie, comunmente ignorada, dos tempos que vivimos. A opinión pública repártese entre os que pensan que o que teñen que facer os inmigrantes é quedar nos seus países, pensamento moi común ata nos que foron emigrantes, e os que coidan que é un problema que deben resolver as autoridades, pero sen ningún tipo de custo para eles. Un xeito de razoar, este último, que non se diferencia en absoluto do daqueles ricos que pensan que a súa riqueza nada ten que ver co estado de pobreza de moita xente. Pero calquera que pense sabe que a clave desta traxedia, e de moitas outras, está nas grandes desigualdades que xera esta sociedade, que, sendo rica, mantén a millóns de persoas na pobreza máis absoluta.

Esta semana entregouse o Cervantes a Juan Goytisolo, apátrida por convicción, veterano observador da realidade española desde o sur do Estreito e cultivador das metáforas da migración. E deste mundo teoricamente globalizado, sorpréndelle a Goytisolo como as cegoñas, cos niños de inverno en África, poden emigrar sen problemas á Fortaleza Europea, cruzando fronteiras cunha liberdade semellante á das mercancías e os capitais,  mentres se lle impiden os mesmos desprazamentos ás persoas.

O monótono rum rum do motor da embarcación que avanza na noite acaba sumindo no mundo dos soños a un inmigrante. Vese chegando a unha fermosa praia e saíndo das augas que apenas lle cobren os xeonllos; logo, sortea aduanas e postos de policía coa lixeireza do antílope, sen que ninguén se fixe nel; xa ve ós familiares que o esperan ás portas do Paraíso. De repente, un cano estoupa ó seu paso e sae un océano de auga  que o vai afogando e afogando e afogando…

Artigo publicado no diario La Región o venres día 24 de abril do 2015.

Vista de Delft

Vista de Delft de Jan Vermeer (1658-1660)

Ante él Van Gogh sólo podía exclamar:
«¡Increíble! ¡Es increíble!»
Fernando Savater

Creo que non teño unha gran sensibilidade para a pintura. Pode que esa carencia estea relacionada coa miña total incapacidade para debuxar algo que sirva para ver, e iso que tiven sete cursos de debuxo obrigatorio no bacharelato, e nun incluso me puxeron un sobresaínte, circunstancia que simplemente me convence da bondade da profesora e da gran inexactitude e pouco valor obxectivo das cualificacións escolares. Nin sequera a contemplación da Gioconda me produciu unha especial emoción; a primeira vez que a vin as cores parecéronme tan desvaídas  que levei certa decepción –o mesmo lle pasou a Castelao, quen chegou a afirmar que prefería ollar unha reproducción fotográfica-, e a última vez que fun ó Louvre había tal feira arredor do cadro de Leonardo que, por non ter que facer cola no medio daquela multitude babélica, nin sequera me detiven a contemplalo; en todo caso, foi unha decisión acertada xa que poucos minutos despois unha turista rusa atentou contra o mítico cadro, e non me houbera gustado atoparme con esa circunstancia no medio daquel balbordo.

Si, hai cadros que me parecen fermosísimos, e recoñezo a dificultade superior deste arte, pero mentiría se dixese que algún me emocionou tanto coma algún  conto de Dickens, algunha sonata de Bethoven ou algunha película de Chaplin. Tería que confesar, ademais, que, dentro das manifestacións artísticas que  poden ser percibidas polo sentido da vista, a contemplación das persoas, a dos animais, e incluso a das plantas, realizando o oficio que lles é propio –vivir-, sen esquecer a das paisaxes que serven de fondo cósmico para tan inexplicable aventura, tenme proporcionado emocións infinitamente superiores á contemplación de calquera cadro. Porque concordo con Tolstoi en que o arte «que oímos e vemos nos teatros, nos concertos e nas exposicións, ou que lemos nos poemas e novelas… non é máis ca unha parte ínfima do arte verdadeiro... Toda a existencia humana está chea de obras de arte, desde as cancións que se lle cantan ós nenos para durmilos, ata as cerimonias relixiosas e públicas. Todo é igualmente arte.»; tamén en que o arte non é unha actividade que teña como fin específico a producción de beleza, como seguen crendo moitos, senón un medio de comunicación universal ó servicio dos homes que serve para transmitir emocións e sentimentos. De aí a súa importancia e de aí que resulte fundamental para a vida. É preciso ler e reler  o ensaio Que é o arte? de Tolstoi para entender que calquera humilde paisano que estea en contacto coa vida pode coñecer e sentir mellor as manifestacións verdadeiramente artísticas ca moitos que non saen dos concertos e das salas de exposicións e que len multitude de libros. 

Levoume a estas reflexións o artigo “El pedazo de muro amarillo”, que escribía o sábado pasado no diario El País o escritor chileno Jorge Edwards. Referíase nel a un cadro non tan famoso coma a Gioconda, pero pouco menos: a Vista de Delft (1658-1660) de Jan Vermeer, unha magnífica pintura da cidade natal de Vermeer que está exposta na galería Mauritshuis da Haya. Cóntase no artigo unha visita que realizou Edwards á devandita galería, aproveitando unha recente viaxe á Haya. Cando pasou por diante do cadro de Vermeer, un par de apuntes da guía que o atendía espertaron nel o interese por refrescar a relación entre este cadro e Bergotte, o novelista na ficción da Recherche de Proust (1871-1922), cousa que fixo de contado en canto chegou a Santiago. O relato correspondente atópase no quinto volume (A prisioneira) da Recherche, cando o narrador conta a morte de Bergotte, que na versión castelán é como sigue:

«...un crítico escribió que en la Vista de Delft de Vermeer (prestada por el museo de La Haya para una exposición holandesa), cuadro que Bergotte adoraba y creía conocer muy bien, había un lienzo de pared amarilla (que Bergotte no recordaba) tan bien pintado que, mirándole sólo, era como una preciosa obra de arte china, de una belleza que se bastaba a sí misma. Bergotte leyó esto, comió unas patatas y se fue a la exposición. En los primeros escalones que tuvo que subir le dio un vértigo [...] Por fin llegó al Vermeer, que él recordaba más esplendoroso, más diferente de todo lo que conocía, pero en el que ahora, gracias al artículo del crítico, observó por primera vez los pequeños personajes en azul, la arena rosa y, por último, la preciosa materia del pequeño fragmento de pared amarilla […] «Así debiera haber escrito yo -se decía-. Mis últimos libros son demasiado secos, tendría que haberles dado varias capas de color, que mi frase fuera preciosa por ella misma, como ese pequeño panel amarillo.» [...] Se repetía: «Detalle de pared amarilla con marquesina, detalle de pared amarilla». Y se derrumbó en un canapé circular; de la misma súbita manera dejó de pensar que estaba en juego su vida y, recobrando el optimismo, se dijo: «Es una simple indigestión por esas patatas que no estaban bastante cocidas, no es nada». Sufrió otro golpe que le derribó, rodó del canapé al suelo, acudieron todos los visitantes y los guardianes. Estaba muerto…».

Informa Edwards, ademais, de como Proust utilizou para o relato da morte de Bergotte os síntomas de esgotamento e enfermidade que el mesmo experimentara ó visitar en París, en maio de 1921, a exposición de pintura holandesa na que se atopaba o cadro de Vermeer. Á saída desta visita, por certo, tomouse a última fotografía de Proust con vida. Conclúe Edwards: «Sin la curiosidad, claro está, sin la pasión por ver de nuevo y entender, por ir más allá, no habría podido comprender ni a Vermeer ni a Marcel Proust. Habría pasado por La Haya como pasan algunas personas por la vida, sin interesarse en nada, sin captar nada, sin iluminación y también, felices y estólidos, sin la menor angustia.». 

Todo iso está moi ben, e resulta moi gratificante o enriquecemento cultural que nace da curiosidade persoal. Non obstante, hai algo que falla. Di Edwards que sen esa curiosidade non podería ter comprendido a Vermeer e a Proust, pero nada di do cadro que non sexa o que deixou escrito Proust. Porque, a clave sería saber se ese “pedazo de muro amarillo” do cadro, que lle dá título ó artigo, responde ó que se le no texto de Proust: semella o petit pan de mur jaune unha preciosa obra de arte china? Calquera diría que si, á vista do que Edwards escribe. O malo do caso é que nin sequera entre os especialistas no tema houbo nunca acordo en cal podería ser ese “pedazo de muro amarillo”. Atópanse ata tres zonas distintas no cadro onde se podería localizar, pero ningunha se acomoda ó relato. Neste momento hai case un total acordo: que o petit pan de mur jaune está no cadro de Vermeer, si, pero non no que viu Proust pendurado das paredes da galería do Jeu de Paume de París, o que agora se atopa na Haya, senón no que quedou pendurado na súa cansada memoria, o mesmo cadro que imaxinamos os millóns de lectores da súa obra. En suma, talvez a viaxe non lle axudou a Edwards tanto como el pensaba, alomenos no que se refire a comprender a Vermeer e a Proust. Porque o que os libros queren dar a entender está escrito, do mesmo xeito que nos cadros está pintado. Fora o propio Proust quen, no Camiño de Swan, xa advirtira da inutilidade das viaxes que teñen como obxectivo ver cos propios ollos as cidades desexadas, imaxinando que as cousas reais poden compararse coas soñadas… Cando os investigadores da historia do arte buscaron en planos da cidade de Delft a correspondencia co cadro de Vermeer, tampouco a atoparon: o pintor modificara a realidade topográfica da vista para adaptala ás súas coordenadas artísticas, e o mesmo fixo Proust, modificando a realidade pictórica para adapatala ó relato literario. 

As tres zonas onde se podería atopar o petit pan de mur jaune

Regreso a Tolstoi. Explica no seu ensaio como unha das estratexias do que el chama “arte das clases superiores”, mestura da busca do pracer polo pracer e do negocio, é a simple excitación da curiosidade. O relato proustiano converteuse no principal reclamo para o visitante que vai contemplar a vista de Delft, obviando a natureza de obra de arte que poida ter o cadro de Vermeer, que debería ser o importante. A mesma natureza ten a forza que impulsa, con distinto relato, á maioría dos millóns de visitantes que enchen o Louvre cada ano para contemplar a Gioconda, un cadro que, sendo magnífico, non provocara gran entusiasmo ata mediados do século XIX, cando comezou a ser lanzado á fama, grazas, sobre todo, ós eloxios que recibiu do famoso e influínte poeta romántico e crítico literario francés Teophile Gautier, que tiveron rápido eco en Inglaterra da man de Walter Pater. Como afirma Donald Sassoon, un especialista na historia do cadro de Leonardo, habería que cuestionar a idea de que o éxito das obras artísticas apoiase exclusivamente na súa calidade superior. Pero isto, queridos amigos, resultaría aplicable a moitas outras cousas ou empresas, artísticas ou non, que se converten en obxecto de peregrinaxe e/ou admiración, non polo seu valor intrínseco, senón por quen as fixo, por quen as eloxia, por quen estivo alí, por quen comeu alí, por quen durmiu alí, por quen pasou por alí… É algo que funciona moi ben desde hai séculos para contento dos taberneiros e dos pousadeiros. O fetichismo, que é como hai que chamarlle a este fenómeno, sexa vicio ou non, parece consubstancial coa natureza humana e, polo tanto, sería inútil incomodarse con el. 

Din algúns das congregacións de devotos en romaría –ás que eu tamén pertenzo pola miña devoción ó San Blas- o que se di dos rapaces cando practican algunha actividade, non nociva, sen gran aproveitamento: -home cala: están mellor aí ca noutros sitios! 

-Pois si, iso é moi certo.