viernes, 20 de diciembre de 2013

Tempo de adoración

O home é un ser que precisa adorar a algo ou a alguén. No se atopou ningunha sociedade que non practicase algún tipo de adoración, e case sempre mesturada con sacrificios, porque o que adora sempre paga.  É un proceso de psicoloxía complexa, pero, simplificando, poderíamos dicir que o impulso natural de seguir a alguén é un mecanismo de aprendizaxe que foi premiado pola evolución. Non obstante, o feito de que sexa natural non significa que non poida ser modulado pola cultura, igual có impulso sexual ou a tendencia dos grandes de asoballar ós pequenos. Desde a noite dos tempos o maior problema da humanidade foi a supervivencia, o dispoñer dos medios suficientes para vivir e poder alimentar ós fillos, e por iso levamos un anhelo universal de riqueza nos xenes: seguimos ós ricos, en gran medida, porque interpretamos que a eles non lles falta nada. O problema é que ese anhelo non cesa cando xa dispoñemos do suficiente, e ata é normal que se intensifique con esta circunstancia; pasa o mesmo co desexo carnal e con outros desexos innatos. Pedimos máis e máis porque somos cobizosos por deseño. Por esa razón, na barbarie, a xente sempre remata adorando o becerro de ouro, aínda que só poida ver a riqueza a través da televisión.
Sobre os perigos da adoración da riqueza xa avisaron clásicos coma Platón ou Epicuro. Pero talvez ningún foi tan claro coma o pai da economía moderna.  Consideraba Adam Smith que «a gran masa da humanidade está formada por admiradores e adoradores», e que  «a disposición a admirar, e case idolatrar ós ricos e poderosos, e a desprezar ou, como mínimo ignorar ás persoas pobres e de condición humilde», era, atención: «a principal e máis estendida causa de corrupción dos nosos sentimentos morais». 
Tratou o Cristianismo de concentrar as ansias de adoración en Deus, na virtude absoluta, «só a Deus se debe adorar e servir» (Lucas, 4;8), pero non se pode dicir que tivera moito éxito, probablemente por falta de exemplaridade. Agora, rachadas as xerarquías tradicionais, cos antigos deuses abandonados e cos novos por definir, o home foi caendo nunha individualidade consumista e insolidaria, na que pensa que é libre, pero que en realidade está dirixida polos grandes poderes ocultos do capitalismo, a través, fundamentalmente, da televisión.  Aproveitando outras características naturais dos homes, como son o medo á soidade e o desexo de recoñecemento e de éxito, o Gran Hermano vai promovendo e presentando novos e múltiples ídolos -deportivos, artísticos, políticos, culturais-, aparentemente sinxelos e humildes, que visten e falan coma nós, algúns nin sequera especialmente guapos ou superdotados…Pero é para que parezan máis próximos e accesibles. En realidade trátase de multimillonarios que viven do espectacular e global mercado da adoración no que está inmersa esta sociedade anómica.
Un ancián sacerdote contoulle un día a Malraux o que aprendera da súa experiencia de confesor: «Dúas cousas. A primeira, que a xente é moito máis desgraciada do que pensamos. A segunda, que non existen as grandes persoas». Tiña razón o sacerdote: hai persoas admirables nun aspecto ou noutro, pero en última instancia todos somos dignos de misericordia e de perdón. Antes, cando alguén se excedía nas gabanzas de calquera, fose cura, ministro, principe ou rei, era común escoitar na voz da sabedoría popular: “é un home coma outro calquera!”. E o mesmo penso eu. Así que, neste tempo tan propio para a adoración, seguindo coa tradición milenaria do meu pobo, limitareime, coma sempre, a adorar ó Neno. Cos mellores desexos dun bo Nadal para todos.

Artigo publicado no diario "La Región" o 19 de decembro do 2013.

viernes, 13 de diciembre de 2013

Mafia

- quizais da voz toscana “smàferi”, que signifca sicario...
    -Non mi piace.                                                                                
do conto “Filoloxía” de Leonardo Sciascia.

Celebrábase un debate na televisión. A moderadora pedía opinións sobre a intervención da deputada Yolanda Díaz (AGE) na que cualificou ó PP de mafia. Entón, un dos contertulios habituais, catedrático de dereito constitucional para máis sinais, dixo que resultaba intolerable que nun parlamento democrático se acusase ó partido do goberno de ser unha organización criminal. Nin que dicir ten que, despois de tan contundente e autorizada opinión reprobatoria, ata os máis comprensivos coa deputada criticaron o cualificativo que utilizara. Do mesmo xeito, é probable que máis dun televidente se autoconfesase culpable de ter falado algunha vez da mafia dos partidos,  da dos árbitros, da dos controladores aéreos ou da que fose, sen caer en que estaba acusando ós membros deses colectivos de formar parte de organizacións criminais. A verdade é que foi un bo golpe de efecto do conspicuo catedrático, pero tiña unha trampa: consistía na utilización da polisemia ‘pluralidade de significados dunha palabra’ como estratexia manipuladora do discurso.
Porque “mafia” é, en efecto, o nome da coñecida organización criminal de orixe siciliano, un nome que tamén se lle pode asignar a calquera outra organización do mesmo tipo. Pero os dicionarios presentan desde hai algún tempo unha terceira acepción de mafia, a de ‘grupo que protexe os seus propios intereses utilizando medios ilícitos ou inmorais’ (Dic. Real Academia Galega). Esta acepción é a que nos permite cualificar de mafia ó PP sen dicir ningunha barbaridade. E o mesmo ó PSOE, ó BNG e, en xeral, a calquera partido, especialmente cando toca o poder. Porque, alguén coñece algún partido que na súa acción de goberno non protexese os intereses dos seus mediante métodos inmorais, cando non ilícitos? Agora ben, tamén hai que saber que os comportamentos mafiosos non son exclusivos das organizacións políticas: a maioría das asociacións, lobbies, empresas e ata  cuadrillas de mozos e adolescentes practícanos en maior ou menor grao. E por iso hai tantas mafias na boca da xente.
Pero aquí, coma en case todo, é moi importante a cuestión dos graos. A este respecto, e sen chegar ó crime no sentido estrito, un dos máis puros e característicos graos de comportamento mafioso é o da extorsión; nela encadraríanse prácticas tales coma o cobro de comisións ilegais e a destitución ou o veto de profesionais que non obran ou opinan en determinado sentido. En paralelo, a situación dos amigos políticos por diante doutros máis competentes ou, o que é máis grave, por enriba da propia xustiza, sería outro grao superior de comportamento mafioso. Atopamos algo de todo iso nos partidos políticos? Simone Weil (1909-1943), a gran pacifista e pensadora heterodoxa francesa, pensaba que había tanto que escribiu un Manifesto para a supresión dos partidos políticos, por consideralos incompatibles cunha democracia verdadeira. Máis de medio século despois da publicación do Manifesto, a democracia sen partidos non pasa de ser unha utopía na que eu non creo, pero os males alí diagnosticados eran reais. Neste momento, a poucos se lle escapa que o comportamento mafioso dos partidos é un dos máis perigosos velenos da democracia,  e máis concretamente da española.
Esa vergonzosa e dramática realidade xunto con outras de sobra coñecidas constitúen, neste momento e mal que nos pese, a verdadeira Marca España. Iso, e non as palabras de Yolanda Díaz, é o que debería resultar intolerable para os creadores de opinión, para os gobernantes e  para a sociedade en xeral. Pero moito me temo que nos seguirémonos divertindo co exercicio sinxelo e relaxante da caza menor. Dos mensaxeiros, claro está.

Artigo publicado no diario "La Región" o 13 de decembro do 2013 



sábado, 7 de diciembre de 2013

Algo en que creer

Hay dos tipos de enemigos del pueblo:
 los que vociferan y los que fingen estar asqueados.
Marc Bloch

Américo Castro consideraba a España un país de creyentes más que de pensantes. Pero hoy todo el mundo insiste en el descrédito de nuestras instituciones. Parece que nos hemos vuelto descreídos  sin que conste avance alguno en lo de pensantes. En poco tiempo pasamos de presumir de democracia ejemplar, de organización territorial avanzada y de monarquía moderna, a despotricar de todo ello: la democracia sólo vale para alimentar a políticos corruptos, el régimen de las autonomías fue una gran equivocación, y la monarquía es una antigüalla de la que hay que prescindir en beneficio de la república. Como ya apuntara en 1931 Josep Pla, en España, en cuanto ocurre un colapso económico y la gente deja de ganar el dinero, en lo primero que se piensa es en cambiar de régimen. 
Por otra parte, resulta indignante la forma en que, con evidente sorna e indisimulado desprecio, hablan algunos de instituciones centrales de nuestra democracia, confundiendo a menudo la institución con sus representantes –una confusión siempre perversa-. Lo cierto es que, como señaló el gran escritor italiano Claudio Magris, «el desprecio puede resultar un juego fácil», pero siempre es peligroso. Nunca se debería olvidar que la desafección de las clases medias a la democracia, en la depresión de los años treinta, fue la causa fundamental del triunfo del fascismo en Europa. 
Está demostrado que muchos representantes de nuestras instituciones han sido corrompidos por el dinero. Pero las instituciones son lo más valioso que tenemos. Y pese a todo: los jubilados cobran sus pensiones; muchos parados reciben prestaciones; los colegios, centros de salud y hospitales, donde, en general, somos atendidos de forma gratuita, abren cada mañana, y disponemos de recursos impensables hace tan solo tres décadas. Y todo eso, que antes no existía, descansa sobre nuestras denostadas instituciones. Hay grandes deficiencias, abusos y desigualdades en la democracia española, nadie debería negarlo, pero la arquitectura del estado social y democrático de derecho ha sido la única que ha demostrado ser capaz de corregirlas convenientemente. Hoy, día de la Constitución, conviene recordarlo; lo mismo que lo que escribió Edmund Burke, padre del liberalismo conservador británico, hace dos siglos: «toda sociedad que destruye el tejido de su Estado no tarda en desintegrarse en el polvo y las cenizas de la individualidad.». Y algo de eso está pasando ahora con el  neoindividualismo posesivo y consumista en que vivimos, que convierte al enriquecimiento personal en única ética universal, en perjuicio de lo público, y condena a amplias capas de la población de sociedades intrínsecamente ricas a la miseria. Y esto resulta intolerable. Los jóvenes, principales perjudicados por esa situación, deben manifestar su rebeldía y su disconformidad, pero, como apuntó el malogrado historiador británico Tony Judt, sin perder la fe en las instituciones democráticas, y concretamente en el poder de los votos. «El hombre rebelde» de Camus sabe decir no a ciertas cosas, pero no lo niega todo. 
Y a los insensatos que, usando del chascarrillo y la rechifla institucional, parecen estar predicando el fin de un régimen, sin que se acierte a saber lo que proponen a cambio, recordarles una advertencia de Keynes: «No basta con que el estado de cosas que queremos promover sea mejor que el que le precedió; ha de mejorar lo suficiente como para que compense los males de la transición.». Porque toda transición tiene sus males; y los males, como bien sabe el pueblo, tampoco se distribuyen de forma equitativa.

Artículo publicado en el diario "La Región" el 6 de diciembre de 2013

domingo, 1 de diciembre de 2013

O Padrón de San Clodio de 1580


Desde a páxina da Asociación Galega de Onomástica (AGON) pódese baixar o meu libro O Padrón de San Clodio de 1580. Estudo histórico e onomástico (2008), libro número tres da Biblioteca Galega de Onomástica.