Big Data

A Biblioteca de Babel é unha ficción de Borges. Trátase dunha especulación tipicamente borgiana sobre unha biblioteca infinita, na que, nun número indefinido de galería, dispostas en vertical e comunicadas por unha gran escaleira central de caracol, estarían depositados todos os libros posibles: non só os que se escribiron e os que se escribirán, senón tamén todos os que se deixaron de escribir e os que nunca serán escritos. O relato era pura fantasía en 1941, cando foi creado,  pero talvez agora non o sexa tanto.

En 1941 a biblioteca con máis información do mundo era a Biblioteca do Congreso dos EE.UU, con máis de cen millóns de documentos. Hoxe, a cantidade de información é tal que os datos almacenados para cada sete persoas equivalen a unha Biblioteca do Congreso dos EE UU. Incrible? Si, pero certo. Se toda esa información acumulada sobre os individuos se plasmase en libros, estes ocuparían da orde de oito mil andeis cunha lonxitude, cada un deles, de cento cincuenta millóns de quilómetros:  a distancia que hai desde aquí ó Sol.

Pero, de onde sae tanta información? Principalmente dámola nós, de balde e sen apenas decatarnos, a través de internet e dos nosos smartphones, que son a plasmación real daquel ollo que todo o vía que imaxinara Orwell. Cos datos dos operadores de telefonía, dos provedores de internet, dos navegadores, das redes sociais,.., pódese saber moito máis de cada un do que o mesmo suxeito sabe. Ademais, a maior parte dos nosos actos resultan bastante máis predicibles do que pensamos. Dous exemplos: cos datos de situación do noso  móbil pódese adiviñar con gran precisión onde imos estar xusto dentro de dous meses, e en cada momento do día; e con que un prema 250 veces “me gusta” en Facebook, un algoritmo determina a súa personalidade moito mellor ca el mesmo.  Que significa iso? Pois, por exemplo, que tanto vostede coma min é probable que xa formemos parte dos 500 millóns de usuarios de internet rexistrados na base de datos da empresa Acxiom, e catalogados en setenta segmentos ben diferenciados, segundo preferencias e intereses, dentro do proxecto PersonicX, capaz de predicir máis de tres mil reaccións de cada un de tales usuarios diante de diferentes estímulos.

Unha das vertentes máis ameazantes da circulación indiscriminada de todo este caudal de datos persoais é a relacionada coa súa utilización política, na base do escándalo que agora salpica a Facebook polo traspaso fraudulento de datos desde esta compañía á sinistra Cambridge Analytica (CA). Empresas coma esta, ó servizo da nova dereita populista, dedícanse a estimular persoalmente a usuarios co perfil axeitado para dirixir o seu voto a unha opción determinada, sen miramentos de ningún tipo  cando é preciso utilizar datos ou noticias falsas para conseguir o fin que se propoñen. Christopher Wayle, un dos cerebros creadores de CA e agora decidido a facer públicos tales comportamentos,  non dubida en relacionar a vitoria de Trump nos EE UU ou a do Brexit no Reino Unido con estas estratexias ilexítimas, que ameazan nada menos que con destruír a democracia representativa. De feito, é probable que xa estea máis adulterada do  que a vostede e a min nos parece.

Si, aparentemente internet, que é un invento magnífico, ofrece moitas cousas gratuítas. Pero conviría saber que o acto  máis importante da vida é pagar. Porque nada acaba resultando máis caro có que se nos ofrece de balde.

Artigo publicado no diario La Región o domingo 1 de abril do 2018.

Nubes

Viaxaba no meu coche de Vigo ó Carballiño. Era a tardiña. E pensei nun verso de Proust: «Xa está o monte sombrío, pero azul sigue o ceo». Porque o verso definía á perfección a luz daquela hora. Era esa hora na que o sol vai declinando  e apenas ilumina o cume das montañas; a mellor para contemplar o espectáculo das nubes no ceo, un dos máis fermosos que nos brinda a natureza. O coche, ademais, constitúe un espazo ideal para desfrutar dese espectáculo; posúe unha maxia semellante á da sala de cine, onde un, sentado nunha cómoda butaca, con música de fondo e inmune ás inclemencias do exterior, vai vendo como pasa unha película. E a película que pasaban no ceo esa tarde foi marabillosa: formas fantásticas e luminosas, púrpuras incandescencias, escuras tebras, castelos inexpugnables, illas voantes… Puro arte.

Non obstante, para a maioría dos autores natureza e arte parecen ser categorías excluíntes, a pesar de que un dos conceptos máis clásicos de arte foi consideralo como unha imitación da natureza. Tal maioría considera que a natureza estaría representada polo natural, mentres o arte formaría parte do artificial, con orixe e proceso exclusivamente humano. Pero cada vez son máis os que consideran que carece de sentido separar o humano do natural, os que ven o arte como unha parte máis da natureza, e á natureza en xeral como creadora de arte. Tolstoi dicía que o arte era aquel medio de comunicación entre homes capaz de transmitir sentimentos e emocións. E a min gústame moito esa definición, pero quitaría o de “entre homes”, porque a natureza tamén nos transmite sentimentos e emocións: a contemplación do mar, a das montañas, a das flores; o son do vento, o murmullo da chuvia; mirar para o ceo, ver as nubes pasar... Si, na natureza podemos descubrir unha chea de obras de arte que non foron perfeccionadas polos homes. Por iso resulta tan frecuente atopar persoas con gran sensibilidade artística no mundo rural, aínda que nunca pisaran un museo; unha  consecuencia directa do seu contacto íntimo coa natureza.

As nubes sempre exerceron un importante magnetismo sobre os homes, o que as converteu en obxecto artístico de primeira categoría. E sobre as razóns dese magnetismo indagaba Azorín nun dos cadros literarios de Castilla (1912): «Las nubes son –como el mar- siempre varias y siempre las mismas. Sentimos mirándolas cómo nuestro ser y todas las cosas corren hacia la nada, en tanto ellas –tan fugitivas- permanecen eternas […]. Las nubes nos ofrecen el espectáculo de la vida. La existencia, ¿qué es sino un juego de nubes?»; «Las nubes son una imagen del Tiempo». E Borges escribiría setenta anos máis tarde: «No habrá una sóla cosa que no sea una nube […]. Somos los que se van. La numerosa nube que se deshace en el poniente es nuestra imagen»… Si, queridos amigos; sentarse e ver pasar as nubes, observar como, grandes e pequenas, brillantes e escuras, nun instante se forman e nun instante desaparecen: que exercicio máis recomendable para todos, especialmente para os cobizosos, para os triunfadores, para os que agora soñan con exercer algún tipo de poder sobre os demais…

Pero, por encima de todo, as nubes son fermosas, e, en consecuencia, dignas de ser amadas… Cando ó enigmático estranxeiro de Baudelaire, que non tiña pai, nin nai, nin irmáns, nin amigos, nin patria, lle preguntaron que era o que máis amaba, el respondeu: «¡Amo as nubes…, as nubes que pasan… ó lonxe… as marabillosas nubes!».

Artigo publicado no diario La Región o sábado 2 de maio do 2015

Fotografía de http://www.galiciaenfotos.com/orense-skyline/

Lotería

Despois de percorrer o anárquico “skyline” do Carballiño, primeiro cara arriba e logo cara abaixo, o sol cerra un novo ciclo anual; volve nacer xusto por encima do grupo de abetos lanzais que, desde a miña ventá, marca o comezo do parque municipal e o paso do solsticio de inverno, acontecemento astronómico que sempre vén acompañado do canto infantil e anxélico dos números da lotería de Nadal. É para min un dos momentos máis deliciosos e melancólicos do ano, sobre todo cando cadra  cunha mañá clara de brancos campos xeados: eu non son un gran xogador de lotería, pero seguiría mercando os meus números tan só para que ese canto dos nenos non se perdera, a lotería seguise tocando e o sol seguise saíndo no auxilio dos aterecidos campos xeados… 

A importancia vital do paso do tempo, o mesmo ca do canto dos nenos, resulta obvia para calquera persoa sensible, pero non tanto a da lotería, a pesar da súa transcendencia. E este é, sen discusión, un tempo de lotería. Moitos autores teñen escrito sobre a importancia e o significado deste milenario xogo, desde Xulio Verne a Graham Greene pasando por Álvaro Cunqueiro, pero ningún deles acertou tanto coma Borges no seu celebrado conto La lotería de Babilonia. Esta lotería babilónica, secreta, gratuíta e universal, que reparte premios o mesmo ca castigos,  é, antes ca nada e máis alá do barroquismo da linguaxe borgiana, unha alegoría sobre a importancia do azar na vida dos homes: “la lotería es una interpolación del azar en el orden del mundo”. Trátase dunha lotería administrada, no que ten de administrable, por unha misteriosa e sacerdotal “Compañía” cuxo funcionamento “silencioso, comparable al de Dios, provoca toda suerte de conjeturas”. Pero, en última instancia, conclúe Borges, Babilonia (léase o mundo) “no es otra cosa que un infinito juego de azares”, algo moi parecido ó que considerara un dos seus autores de cabeceira, Laurence Sterne, no Tristram Shandy, que a vida non era máis ca unha “longa procesión de azares”.

Resulta evidente que, nos últimos tempos, os avances no coñecemento e máis na xustiza social tiñan reducido de xeito considerable a importancia da lotería na vida das persoas; pero esta crise devolveunos a ese “país vertiginoso”, do que fala Borges, “donde la lotería es parte principal de la realidad”. Porque o malo non está en ter conciencia do inelutable fondo azaroso da vida, continuamente plasmado na realidade, senón en que ese fondo medre ata inundar a propia existencia… O mesmo Orwell, cando describía a sociedade totalitaria e represora de 1984, novela cuxo carácter visionario nunca rematará de sorprendernos, apuntaba: “a lotería, que pagaba cada semana enormes premios, era o único acontecemento público ó que as proles concedían seria atención”, reflexión bastante acertada, aínda que non prevía a importancia que ían alcanzar os espectáculos deportivos de masas, moi relacionados cos diversos tipos de loterías.

Non obstante, esta centenaria e popular lotería de Nadal que agora xogamos, que é anual, pública e voluntaria, que reparte numerosos premios razoablemente moderados, e que axuda a alimentar as necesitadas arcas da facenda pública, ben está. Serve alomenos, e aí pode que resida a razón do seu éxito, para contrapoñer e incluso para esquecer, aínda que sexa de xeito ilusorio e temporal, a esa outra lotería implacable, tiránica e obrigatoria, tan real coma a vida mesma, da que escribía Borges, esa na que a sorte consiste esencialmente en que os nosos números non saian do fatídico bombo, e en que se saen teñamos a fortuna de recibir unha simple pedrea.

Artigo publicado no diario La Región o venres 19 de decembro do 2014.

P.D. Non tocou unha rabia, pero intentarémolo de novo coa de Reis.  E hoxe, por ser data tan sinalada, lémbrovos, o mesmo ca hai tres anos, aquel remate do conto de Nadal de Dickens: "...sempre se dixo del (do converso señor Scrooge) que sabía manter o espírito do Nadal coma ninguén. Oxalá se poida dicir o mesmo de todos nós! E, como dixo Tiny tim, que Deus nos bendiga a todos". 

Feliz Nadal.

Cinco minutos

Cando desde esta mesma columna, alá polos principios do ano,  rememoraba a Eusebio e a Luís, nin sequera podía sospeitar que un dos finalistas da Copa de Europa deste ano sería o Atlético, o meu equipo desde neno. Pero como daba por sentado que só un milagre podería darlle ó Atlético o título, nada pensaba escribir esta semana ó respecto; isto con independencia de que a miña paixón futbolística teña decaído moito co paso dos anos. Aínda así, como os milagres suceden ás veces, o sábado levanteime disposto a  favorecer esa posibilidade. E nada mellor para iso ca poñerse na man dos santos. Así que, non ben almorcei, collín o coche e dirixinme a Allariz. Alí, dentro das xornadas que, sobre Santa Mariña de Augasantas, organiza cada ano o amigo José Ramón Seara, asistín á conferencia “Antigos santos titulares das parroquias de Galicia”, impartida polo profesor González Reboredo, un dos maiores expertos vernáculos en materia de haxioloxía. Seguín con gran atención a disertación, pero, a cada santiño que o erudito ía citando, de Santo André a San Xurxo, pasando por San Mamede, eu rezaba polo baixiño: roga por nós! E non me chegou con iso; aínda que o profesor Reboredo fixo saber que gran parte do santoral portugués coincidía co galego, ó chegar á casa  collín o meu devocionario da Nossa Senhora da Peneda, e con el nunha man e a insignia do Atlético na outra, fronte as imaxes de Santa Daría e San Crisanto mártires, que teño no meu escritorio, preguei afervoado: “Diante do Real Madrid/ Mae e Senhora Nossa/ Guardai-nos e defendei-nos/ Como coisa propia Vossa”. E o caso foi que o milagre deuse: na cabeza de Godín e no minuto 35 do partido. Non caín en que o sábado podía ser día de máis milagres.

Conta Borges no “Milagre Segredo” como Jaromir Hladik, autor dunha traxedia inconclusa que levaba o significativo título de “Os inimigos”, avisado da inmediatez da súa morte cando aínda lle quedaban dous actos por escribir, pregoulle a Deus, dono dos séculos e do tempo, que lle dese un ano máis de vida, para así poder rematar o seu drama. A noite anterior á morte anunciada, en soños, cando consultaba un mapa da India nunha biblioteca, Jaromir escoitou unha voz ubicua que lle dicía: O tempo que solicitaches foiche outorgado. Dun xeito semellante, ó Madrid, cando tiña todo perdido, foille concedido un tempo extra milagreiro na final do pasado sábado. A revelación da concesión non sucedeu nin en soños nin dentro dunha biblioteca; co árbitro por intermediario, ocorreu no propio estadio, en Lisboa, e a duración exacta do tempo de graza foron cinco minutos. Podería parecer pouco, comparado co ano concedido a Jaromir para rematar cos inimigos, pero quen pregou e foi escoitado debía coñecer a canción de Víctor Jara “Te recuerdo Amanda”, cando proclama sobre a relatividade do tempo: “la vida es eterna en cinco minutos… y en cinco minutos quedó destrozado…”. Non obstante, teño dúas dúbidas sobre este milagre: unha, sobre quen e como realizou a petición en tempo e forma da concesión, porque Florentino non me cadra nin con Borges nin con Víctor Jara; dúas, o porque da xenerosa dádiva de Deus fronte á inxusta petición do poderoso. 

Claro que, ben mirado, esta elucubración debe ser unha típica parvada das miñas: calquera pode deducilo do pouco eco que tivo nos medios de comunicación a prodixiosa dilatación do tempo que se deu en Lisboa. Todos a consideraron do máis normal. En fin, parece que o máis probable é que non  houbera tal milagre, e que a circunstancia observada tivese a súa  lóxica. Igual có tsunami electoral do día seguinte.

Artigo publicado no diario "La Región" o mércores 28 de maio do 2014