Rajoy ou o optimismo

Por entrada de año nuevo,

gozaremos de alegría…

Reises populares

En Por que ler os clásicos, Italo Calvino define un clásico coma “un libro que nunca termina de dicir o que ten que dicir”. E dentro da selección dos que, como clásicos, comenta está o Cándido de Voltaire, escrito en 1759, o libro que me veu á cabeza escoitando o outro día a Rajoy, cando facía análise da situación do país e proclamaba as súas optimistas expectativas para este ano que entra. Porque hai un persoeiro na obra de Voltaire, o filósofo Pangloos, que lle cadra como anel ó dedo á figura do noso presidente, mentres o de Cándido estaría ben representado polo conxunto de españois convencidos polo discurso presidencial.

Pangloss, que fora o preceptor de Cándido no castelo onde este se criara, explicaba de xeito admirable que non existe efecto sen causa, que todo sucede para ben e que vivimos no mellor dos mundos posibles, cousas que o pequeno Cándido entendera perfectamente. Pero un fatídico día, un Cándido xa adolescente era descuberto experimentando certos exercicios físicos coa filla dos condes, uns exercicios que desde detrás dunhas silveiras el mesmo lle vira realizar con grande entusiasmo ó seu preceptor cunha criada do castelo, e por razón das causas e dos efectos Cándido foi expulsado do castelo de xeito fulminante, quedando así exposto á vida dos mortais que vivían de fóra das murallas. Desde ese momento as desgrazas e as miserias perseguirían de xeito inmisericorde a Cándido, quen, convertido en xoguete do destino, se vería arrastrado a un periplo vertixinoso por un mundo esencialmente perverso. Foi así que, a pesar da grande fe que sempre tivera nas ensinanzas do mestre, cando alguén lle preguntou que era o optimismo, Cándido contestou apesarado: “É o empeño que poñen algúns en soster que todo é magnífico cando todo é pésimo”. Pero resulta evidente que a resposta de Cándido houbera sido outra se non o tiveran expulsado do castelo; nese caso é probable que nunca houbera dubidado das doutrinas de Pangloss. 

Na situación actual fálase moito da crise e das súas consecuencias, pero son moitos os que aínda a observan desde dentro do castelo. Son os Cándidos que escoitan intramuros as leccións do preceptor Rajoy; os mesmos que observan con cara apenada as torturas que se lle infrinxen ós expulsados, pero que no fondo, respectuosos coas doutrinas recibidas,  están convencidos de que todos estes sufrimentos experimentados en corpo alleo, e máis que veñan, son necesarios e polo ben de todos. Teñen fe en que, co tempo, os proscritos volverán e todos poderemos  desfrutar do benestar de antano; de tódolos xeitos, mentres isto non sucede, cóidanse moito de botar un pe fóra das murallas… En contraposición, fóra da fortaleza, cansos de que mallen neles, reina un gran desánimo e renégase das leccións do preceptor. Ninguén cre que este sexa o mellor dos mundos posibles nin tampouco que poidan volver a gozar do benestar de antano. Se acaso crese que as contadas chamadas que reciben desde dentro teñen como único fin a explotación, e que sexan eles os que paguen as exorbitadas débedas contraídas en anos de nefasta e corrupta administración… Aquí, extramuros, obsérvase tamén certa división, entre uns que pretenden organizarse para gañar vontades e facerse coa gobernanza do castelo, e outros que seguen a un tal Cacambo, un enxeñeiro que xa ten traballado de camareiro, de sancristán, de varredor e de non sei cantos oficios máis, e que di que “cando un mundo nos nega o que buscamos, hai que probar noutro”.

En suma, que uns falan do necesario optimismo e outros das razóns do pesimismo, pero a clave está no lado do muro onde te atopes. 

Artigo publicado no diario La Región o venres 2 de xaneiro do 2015

O traballo no século XXI

A etimoloxía de “traballo”, do latín trepalium ‘instrumento de tortura formado por tres paus’, acércanos ó significado orixinal da palabra: o traballo era un xeito de tortura dos homes. E iso foi durante case toda a historia da humanidade. Aínda así, en España, contra do que pode parecer estes días, a xente demanda traballo antes ca nada. Noutros países prefiren pedir emploi, job, lavoro; e ser ouvriers, workers, lavoratori, antes ca traballadores. E non resultan banais esas preferencias léxicas; porque a maioría da xente, máis ca traballo, o que quere é un emprego cómodo cun salario digno. Postos a escoller, todos preferiríamos cobrar sen traballar a traballar sen cobrar; proba de que, por moito que se diga, o traballo non é un anhelo natural dos homes. Así, diante do panorama de desemprego que nos afoga, eu non centraría a demanda en máis traballo. Algo diso fíxose xa no XIX, «e as penas do traballo forzado abatéronse sobre o proletariado en maior cantidade cás langostas da Biblia», en palabras de P. Lafargue; e o mesmo nos anos trinta do XX,  cando a petición rematou cuns carteis colocados á entrada dos campos de concentración nazis nos que rezaba: «O traballo faravos libres»... Logo Orwell debuxaría a sociedade totalitaria do futuro, pero nela o traballo, proporcional á miseria, sobraba. Un dos lemas daquela sociedade era: «A liberdade é a escravitude»; e algo  diso xa se ve: basta analizar o groso dos postos de traballo que se crean.

 Eu estou con Montaigne, cando pensaba que de traballo «basta co suficiente para manterse vigorosos e libres das incomodidades dos que caen no extremo dunha ociosidade covarde e adormecida». E Voltaire, cando retrataba ó home máis feliz do seu Cándido, facíao na figura dun ancián que, ignorante das intrigas dos poderosos, se limitaba a cultivar unha pequena horta coa axuda dos seus fillos, «e o traballo líbranos de tres das máis insufribles calamidades do home: o aburrimento, o vicio e a necesidade»; é dicir, que nin o ocio absoluto nin o traballo excesivo son bos para o home. Pero talvez o ensaio máis lúcido sobre esta cuestión fose o Eloxio da ociosidade de Bertrand Russell, escrito en 1932, en plena Gran Depresión. Nel lemos: «Con que cada asalariado traballase catro horas ó día, habería para todos e non habería paro.». Porque xa daquela a técnica fixera innecesaria moita man de obra; pero mentres a metade da poboación ía ó paro, o resto traballaba en exceso por salarios miserables: coma agora. Dirase que despois arranxáronse as cousas; si, pero antes houbo que sementar de mortos e de ruínas medio mundo, como predixera o propio B. Russell, que coñecía ben o entusiasmo dos humanos polos fogos artificiais.

Os avances tecnolóxicos da primeira metade do século XX semellan ridículos comparados cos que se están dando agora, coa revolución informática e a robotización. C. B. Frey e M.A. Osborne, da Universidade de Oxford, nunha minuciosa investigación, estiman que en dúas décadas os ordenadores e os robots eliminarán arredor do 45% dos empregos de EE UU.  Confírmase así o enterro da Lei de Say, piar da economía neoclásica que establecía que a oferta xeraba a súa propia demanda, mercado de traballo incluído. Agora, nin os aumentos de productividade nin os baixos salarios tiran o necesario da demanda de emprego. Solución? A mesma que propoñía Russell: reparto do traballo e aumento  do tempo libre da xente. Hai riqueza máis que suficiente para iso. Cal é o problema? O de sempre: a cobiza dos que nunca se ven fartos, que agora dispoñen dunha capacidade de dominación nunca antes imaxinada. Por iso non cabe descartar que todo isto remate noutra gran sesión universal de fogos artificiais. 

Artigo publicado no diario "La Región" o mércores 11 de xuño do 2014