domingo, 17 de junio de 2012

Dúas reflexións sobre a crise: de Azorín ó principe don Carlos



Lector: perdóname;
yo soy un pobre hombre que, en los ratos de vanidad,
 quiere aparentar que sabe algo, pero que en realidad no sabe nada.
Azorín

Con todo o que está pasando no país resulta difícil escribir algo sen pensar que carece da máis mínima importancia, salvo que ese algo estea relacionado coa crise. Unha e outra vez as noticias sobre a pésima situación da economía e as súas consecuencias perturban o que debería ser a vida tranquila dos individuos, exposta xa de por si ós innumerables perigos do azar. Un conecta a televisión, le un periódico ou escoita unha radio e non pasa un minuto sen que algún persoeiro destacado, sexa político, empresario, sindicalista, economista, periodista ou artista, non fale da “ crise que estamos pasando…”.  E sempre que escoito iso lembro un fragmento  de La Ruta de don Quijote, de Azorín, un libro de deliciosa prosa que supera con moito a categoría das crónicas de viaxes. Nese fragmento, Azorín conta como, cando saía de Madrid, estando na estación do tren, mentres esperaba para sacar o billete, lle preguntou a un paisano se ía a Argamasilla de Alba, ó que o paisano contestou:

-Sí; yo voy a Cinco Casas.

A resposta sorprendeu ó escritor, que preguntou  como era posible ir a Argamasilla e a Cinco Casas.

-Argamasilla es Cinco Casas; pero todos le llamamos Cinco Casas... –contestou o paisano-.

A reflexión de Azorín non ten desperdicio:

«Todos ha dicho mi nuevo amigo. ¿Habéis oído bien? ¿Quiénes son todos? Vosotros sois ministros; ocupáis los Gobiernos civiles de las provincias; estáis al frente de los grandes organismos burocráticos; redactáis los periódicos; escribís libros; pronunciáis discursos; pintáis cuadros; hacéis estatuas... y un día os metéis en el tren, os sentáis en los duros bancos de un coche de tercera, y descubrís -profundamente sorprendidos- que todos no sois vosotros (que no sabéis que Cinco Casas da lo mismo que Argamasilla), sino que todos es Juan, Ricardo, Pedro, Roque, Alberto, Luis, Antonio, Rafael, Tomás, es decir, el pequeño labriego, el carpintero, el herrero, el comerciante, el industrial, el artesano. Y ese día -no lo olvidéis- habéis aprendido una enorme, una eterna verdad...»

A eses destacados políticos, empresarios, sindicalistas, periodistas, artistas…, que utilizan sen ningún rubor a primeira persoa do plural, para confundirse con todos, cando falan da crise, proporíalles eu un exercicio de aprendizaxe. O exercicio consistiría nunha especie de Plácido de Berlanga, pero invertido: en pasar un mes vivindo nun fogar onde todos ou a maioría dos seus membros estivesen no paro e sen prestación algunha; evidentemente, os famosos persoeiros vivirían sen os seus coches, sen os seus soldos, sen as súas tarxetas de crédito, sen a axuda dos seus influíntes amigos,…. Terían que gañarse a vida coma todos. E, incluso poderíamos ampliar estas prácticas a persoeiros menos ou nada destacados, coma nós, que falamos da crise e, en moitos casos, non sabemos nin media de tal cousa.

A segunda reflexión que me gustaría facer ten que ver coa historia, concretamente coa de España no século XVI. Esa historia conta como o príncipe herdeiro, Carlos de Austria e Portugal (1545-1568), fillo de Felipe II e da súa primeira muller, María Manuela de Portugal, morreu nos seus aposentos, en circunstancias nunca ben aclaradas, despois de ser confinado alí polo seu propio pai, preocupado polo comportamento atolado do príncipe e pola súa participación en varios complots en contra del. A causa principal da súa morte relacionouse oficialmente coa constitución débil e enfermiza do herdeiro, que estaría vinculada co feito de que os pais eran primos carnais por dobre vía. Non obstante, na lenda negra asegúrase que foi o rei en persoa quen mandou asasinar ó príncipe para salvar a continuidade do Imperio. Segundo a lenda, o verdugo encargado do magnicidio díxolle ó príncipe no momento de poñerlle a soga no pescozo:

- Paz, paz, señor don Carlos, que todo esto se hace por su bien!

Niso penso eu cada vez que escoito ós nosos políticos ou á señora Merkel falar do ben que nos van a producir as políticas que aplican.

domingo, 10 de junio de 2012

Aínda non era vello!




El hombre es ese ser de corta vida
que se muere siempre demasiado pronto.

A vida non é breve...
non somos pobres, senón pródigos do tempo.



Neste tempo terminal da Galicia rural, calquera sabe que onde máis veces adoitan xuntarse os veciños é nos tanatorios e nos camposantos. En asistencia a enterros será nunha das poucas cousas nas que os galegos estamos á cabeza en algo. No meu caso é rara a semana que non vou a un enterro ou a un cabodano, cando non a máis dun, así que teño certo coñecemento destes acontecementos sociais tan importantes para os galegos. Pero, nin sequera fai falla moita experiencia para saber que unha das frases máis repetidas nos velorios e nas conduccións é aquela que di: aínda non era vello!, referíndose ó finado. E dise isto tivera 60, 70 ou 80 anos. Pero, pregunto eu, pode considerarse que non é vello un home de 70 ou 80 anos? Coma case todo, depende como se mire.

Escribía Montaigne no libro primeiro dos seus Ensaios que acababa de cumprir trinta e nove anos e que podería vivir outros tantos, pero que sería loucura confiar niso, pois, cando revisaba o que acontecía na realidade, comprobaba como a maioría dos seus coñecidos morrera antes de cumprir os trinta e cinco. Iso sucedía na segunda metade do século XVI, unha época da que teño rexistrados abundantes datos para San Clodio que coinciden moi ben co que apuntaba Montaigne: entre os arredor de 300 habitantes que tiña a miña parroquia nesa época, deduzo que o máis vello roldaba os 75 anos, que habería media ducia en torno ós 60 e que a maioría falecía entre os 35 e os 45. A conclusión máis importante que puiden sacar de tales datos foi  que, daquela, practicamente non existían vellos, a maioría da xente morría nova e era rarísimo o caso de fillos que coidasen na súa casa de pais anciáns (1 caso entre 428 fogares da xurisdición de San Clodio en 1580). Esa situación mantívose na práctica ata finais do século XIX, tal como o demostra que España entrase no século vinte cunha esperanza de vida ó nacer de 35 anos, fronte ós 50 que tiñan nese momento os países máis desenvolvidos. Iso, mellor ca calquera libro de historia, pode darnos unha idea dos avances (?) que se produciron no noso país neses tres séculos que van de finais do XVI a finais do XIX. Na actualidade, a nosa esperanza de vida ó nacer está nos 82 anos (79 para os homes, 85 para as mulleres), unha das máis altas do mundo, arredor de tres anos por encima da media europea. Neste senso, soamente cabe cualificar de espectacular o aumento da esperanza de vida dos españois no século XX. Na explicación deste resultado habería que salientar, na miña opinión, dous factores fundamentais: por unha banda, o progreso do coñecemento científico en xeral, e da medicina en particular, que se produce no século XX (progreso científico que, curiosamente, segue a ter mala prensa en España, sobre todo de parte dun mal entendido “humanismo”, que exclúe á ciencia do que chaman “cultura humanística”: Ai Mario, Mario!); por outra, o éxito indiscutible do sistema sanitario que fomos capaces de organizar, e que agora corremos o perigo de destruír.

Á vista de todo isto, parecería razoable asegurar que, en efecto, aínda non era vello un finado de 80 anos, e moito menos un de 70 ou 60. Non obstante, non debemos esquecer que unha media é unha media. Por exemplo, o salario medio en España foi o pasado ano de algo máis de 22.000 euros (14 pagas de 1.600 euros), pero a maioría ten que conformarse con moito menos, no caso de ter traballo. Entón, se é motivo de gran satisfacción atopar un traballiño seguro de 1000 euros ó mes, sen pararse a pensar que está moi por debaixo da media, tampouco debería considerarse unha gran desgracia non pasar dos 70 ou 80 anos, idades moi próximas á media esperada e que practicamente dobran as que alcanzaron os nosos bisavós ou tataravós. Mirando dese xeito, tal vez sería máis razoable un resignado viviu o seu! ou un realista novo xa non era!, ou aquel compracido e democrático foise coa maioría (abiit ad plures) que usaban os romanos, na vez do queixumoso aínda non era vello! Este case sempre me soa máis a precaución do vivo, que non ten interese algún por irse cos amigos ausentes a estudar a xeoloxía dos camposantos, ca a compaixón polo finado.

En todo caso, coincido con Montaigne en que en calquera momento hai que estar preparados para ese trance, seguros da nosa natureza finita e mortal. Agora ben, estou con Albert Camus cando afirmaba que unha morte prematura sempre resulta irreparable. O desenlace, por moitas precaucións que se tomen, adoita resultar imprevisible, tanto no momento coma no xeito; e, coma na vida, o que si parece claro é que tamén se precisa da sorte no momento da morte. Morren uns despois de longas agonías e sufrimentos, a outros martirízanos antes de matalos, uns foron lanzados ás garras dos leóns e outros ós fornos crematorios, moitos viron como asasinaban ós seus fillos e violaban ás súas mulleres antes de que rematasen con eles... E fronte a ese exército de desafortunados, proba palmaria de como a inxustiza deste mundo nos acompañará ata a mesma porta de saída, hainos que teñen a sorte de morrer de repente e na súa cama, e incluso non faltan algúns privilexiados ós que se lles aparece a morte gozando das delicias do amor. Así morreu Atila, que non aguantou o frenesí da noite de vodas coa súa duodécima esposa, ou o presidente da terceira república francesa, Félix Faure (1895-99), que quedou teso de gusto mentres a súa amante lle facía unha felación no pazo do Elíseo, ou o multimillonario Nelson Rockefeller, que fora vicepresidente dos Estados Unidos, quen morreu de paro cardíaco, pero non traballando, como se dixo, senón facendo o amor coa súa secretaria.... Pero, por respecto á verdade, non se pode meter neste último grupo ó Papa Xoán XII (955-964), como fixo Montaigne; é certo que morreu no leito cunha muller, pero non de pracer, senón dun estacazo que lle propinou o burlado home da adúltera, aínda que as crónicas oficiais aseguren que foi o demo en persoa quen castigou ó pecadento pontífice (pero, non quedaramos en que o demo se alegraba dos nosos pecados?...). Eu, se puidera escoller, preferiría unha morte rápida e sen premeditación, evitaría por causas obvias os sufrimentos da enfermidade ou do martirio, pero tampouco me gustaría que me viñese a reclamar no medio das alegrías que se viven en panos menores, ou sen panos: lixeiro de equipaxe si, pero non co cu ó aire! Chegado o momento, tampouco me gustaría que me pillase plantando coles, como pedía Montaigne, sinal certo da súa falta de práctica co sacho cando era novo; non, eu conformaríame cunha morte semellante á do Ventura “o Vilar”, farmacéutico consorte que fora da farmacia de Leiro durante moitos anos, quen recibiu a chamada da vella capitana a unha idade axeitada, en día solto e coa máis absoluta normalidade, ó remate  da  partida de dominó cos amigos, no café do Foro.

sábado, 2 de junio de 2012

A forza da palabra: o pregón de Gonzalo Navaza en Ribadavia


Falaba Otero Pedrayo, con coñecemento de causa, da rica sistemática e poética das viñas e dos viños, e cando diso falaba pensaba no Ribeiro, paradigma clásico da unión indisoluble entre unha paisaxe, un viño e unha cultura. Miles de veces se terá feito o laude das terras e dos viños do Ribeiro. Algunhas das mellores prosas do mesmo don Ramón ou de Cunqueiro foron escritas para louvar ó Ribeiro: se o primeiro o maxinaba “como fermosa bacante cansa e adurmida en fresqueiro leito de soaves penedías e verdes froumas”, o segundo recoñecía no Ribeiro a ese viño “more philosophico, axeitado para unha filosofía humana, peripatética e sentimental”, “apropiado para a nosa forma de ser, para a nosa lentitude dialogante, porque nos aviva e nos estimula. O Ribeiro é un viño que sempre remata nunha cantiga...”. E, que dicir da poesía! Celso Emilio, Antón Tovar, Samuel Eiján, Gómez Alfaro, Manuel Vilanova,... todos inspirados polas musas ribeirás e todos unidos baixo o himno de don Eladio:

Curruncho do Paraíso,
Anaco solto do ceo,
...
¡meu Ribeiro!

Na miña modesta opinión, perdera algo o norte a festa de exaltación por excelencia do viño do Ribeiro centrándose na profesionalización e nos mercados e esquecéndose da firme unión que existe entre viño e literatura, entre viño e arte, entre viño e Pobo. Foi esa unión o verdadeiro fermento tanto da Festa da Vendima de Leiro coma da Feira do Viño de Ribadavia, e aí están as hemerotecas para demostralo. Este ano caben dous grandes méritos ós organizadores do certame de Ribadavia. O primeiro, recuperar o espacio físico e temporal das primeiras feiras, de cando a Feira do Viño do Ribeiro era a festa de exaltación máis importante de Galicia; o segundo, redescubrir a poética do viño. Ó viño do Ribeiro han de seguir poñéndolle voz os máis recoñecidos bardos do País. Por iso foi un gran acerto a elección do pregoeiro deste ano: Gonzalo Navaza, un dos mellores entres os nosos vates.

En Ribadavia, a catro de maio do 2012, exerceu de trobeiro ilustre Gonzalo Navaza. Quedará por sempre na memoria dos que alí estabamos a forza da súa palabra e a fermosura e musicalidade das dezaoito décimas que enxergou no seu pregón. Décimas de exaltación dun santoral tan propio coma inédito, o das nosas castes de uvas: a treixadura, o caíño, o brancellao, a loureira, o torrontés... Tal vez non sexa casualidade que este mesmo ano se celebre o bicentenario do nacemento do gran químico galego Antonio Casares, o primeiro que estudou de xeito sistemático esas mesmas castes das nobres vides galaicas.

Como sabe o amigo Gonzalo, unha vez rematado o pregón, mentres tomabamos un vaso no “stand” municipal, recibimos un sinal cósmico. Eu interpreteino, pola súa fermosura, como de aprobación dos deuses para os versos alí cantados. Gonzalo dará fe de que non minto.

Este foi o pregón: 



Miñas donas, meus señores
que hoxe aquí vos congregades,
ilustres autoridades,
adegueiros, produtores,
alegres consumidores
e asistentes en xeral,
vaia un saúdo cordial
deste voso servidor
que ten por moi grande honor
ser pregoeiro oficial.


Santa Treixadura, santa
das entrañas de Galicia,
que as papilas acaricia
e os entusiasmos levanta.
Fai cantar ben a quen canta
e pensar ben a quen pensa...
E cando os seus dons dispensa
a quen se acolle ao seu manto,
perfuma cada recanto
cunha ingrávida onda densa.

Propúxome a comisión
vir pregoar nesta Feira.
A oferta tan gasalleira
non puiden dicir que non.
Eu, que sinto devoción
polo voso santoral
-que nos protexe do mal
da escura melancolía-,
acudo a esta romaría
cunha fe sacramental.


Santa Treixadura, tes
para nós, os teus romeiros,
o don de volver lixeiros
os pensamentos e os pés.
Se acaso San Torrontés
tamén acode á xuntanza
e ademais entran na danza
Santo Albariño rideiro,
San Godello e San Loureiro...
que gran benaventuranza!

Que maior satisfacción
para un modesto trobeiro
que a de acudir ao Ribeiro
a pronunciar o pregón!
Quen desperdicia a ocasión
de lle vir cantar ao viño
aquí mesmo onde o pai Miño
cobra do Avia tributo!
Había que ser moi bruto
pra non facer o camiño!


Completan a procesión
poñendo cadanseu brillo
San Macabeo, Santo Albillo
e San Palomino. Son
no ribeirao panteón
tamén santos con dereito.
Vimos, Ribeiro, a pé feito
a che render homenaxe.
Bebémoste... e a paisaxe
inunda de luz o peito.

Romeiro veño, xa digo,
por uns santos xenerosos,
milagreiros e avogosos
dende un tempo ben antigo.
Quen se fai deles amigo,
en todo sitio e sazón
gaña a súa protección
de venturosa virtude,
pois dan contento e saúde
a quen lles ten devoción.


Eu son de terra onde o viño
amén de escaso é ruín,
mais do meu natal Lalín
vin casar no Carballiño.
Feito está medio camiño...
Completaría a ventura
dunha feliz singradura
un bacelar pequeneiro
nalgún lugar do Ribeiro
con caíño e treixadura.

Se ben non gastan coroa,
son santos coma os que máis;
non desatenden xamais 
a quen a súplica entoa.
A xente fana máis boa,
a paisaxe máis fermosa,
fan máis elecuente a prosa
e os peitos máis cantareiros,
por iso vimos, romeiros,
en procesión fervorosa.


Paisaxe feliz, que prende
nas ansias do camiñante
e dende o primeiro instante
a man amiga lle tende...
Paisaxe feliz, que acende
un lume nos corazóns
e ergue ata o ceo cancións
que afirman no firmamento
o puro contentamento
dos días e as estacións.

A San Caíño, que amosa
baixo indumentos distintos
de Longos, Bravos e Tintos
sabores da estirpe nosa.
Que presenza poderosa,
solemne, enfática, viva...!
Que pracer para quen liba
ese sangue abenzoado,
dun vermello purpurado
de arcebispo para arriba!

Ribeiro, gozoso chan
onde o gozo se recrea,
onde a máis humilde aldea
ten un aquel cortesán.
O Coto Novelle, o San
Cibrao de Las mais a Pena
Corneira exercen serena
vixía desde as alturas,
ollando as viñas maduras
onde a vida se fai plena.

Moitas indulxencias gaña
quen lle reza a San Caíño,
que é santo que fai camiño
case sempre con compaña,
por iso ninguén se estraña
de ver que o axudan na angueira
Santa Garnacha tinteira,
San Sousón e San Ferrón
ou San Tempranillo con
Santa Mencía de freira.


Vou dando cabo á función
deste humilde pregoeiro
que lle declara ao Ribeiro
a súa fiel devoción.
Pois vimos en procesión
a celebrar neste día
este viño que nos guía,
erguemos a nosa cunca
sabedores de que nunca
ha de faltar a alegría.

E San Brancellao, tinxido
polas luces do solpor,
que alegra os ollos coa cor
do seu vermello vestido.
Feliz quen for protexido
deste coro celestial
que libra de todo mal
os seus fieles seareiros,
dionisíacos romeiros
do báquico festival!


Ribeiro, podes gabarte
da magnifica largueza
con que a madre natureza
tivo a ben agasallarte.
Se alén de paisaxe e arte
bendeciu os teus destinos
con eses caldos divinos,
non te estrañe nada, non,
que veñan en procesión
milleiros de peregrinos.

E se estes son purpurados
de vermello sangue mouro,
outros visten roupas de ouro
e brillos tornasolados.
Eles achegan, calados,
do fondo da adega escura,
cheiros de froita madura
dalgún paraíso ignoto...
Feliz quen se di devoto
da bendita Treixadura!

Brindemos pois, compañeiros,
amigos, irmaos, veciños,
por estes divinos viños
deliciosos, feiticeiros,
ouro e sangue dos senlleiros
acios e bagos de noso.
Viva o Ribeiro precioso
que tanta beleza encerra!
Viva o froito desta terra
de futuro venturoso!