Mostrando entradas con la etiqueta Josep Pla. Mostrar todas las entradas
Mostrando entradas con la etiqueta Josep Pla. Mostrar todas las entradas

martes, 22 de marzo de 2016

Ramos


“A fuxida do tempo”, é o título dun dos libros máis celebrados de Josep Pla. E si, o tempo fuxe con gran velocidade, incluso para os que non temos presa algunha porque pase: parece que onte mesmo estaba escribindo sobre o solsticio de inverno e hoxe xa está aquí o equinoccio de primavera, que este ano coincide co domingo de Ramos, que vén moi adiantado.
  Resulta interesante este tema das festas móbiles, que xiran todas arredor da fixación da data do Domingo de Pascua, a festa central do cristianismo, na que se conmemora a resurrección de Xesús e marca o final da Semana Santa. A regra de cálculo, que é bastante sinxela, di que o Domingo de Pascua é o que vén despois da primeira lúa chea posterior ó equinoccio de primavera, aínda que nin o equinoccio de primavera nin a lúa chea da regra coinciden exactamente coa ocorrencia astronómica de tales eventos: o equinoccio, que se move entre o 20 e o 21 de marzo, suponse sempre o 21 de marzo, e a lúa chea vén determinada polo denominado ciclo de Metón, un astrónomo ateniense do século V A.C. que calculou as lunacións que se producen nun ciclo de 19 anos, pero que só resultaron ser aproximadas. De acordo coa regra, o Domingo de Pascua non pode caer antes do 22 de marzo nin despois do 25 de abril. Pero claro, esas datas extremas son pouco probables: por exemplo, a do 22 de marzo, co San Xosé en Xoves Santo e o San Bieito en Sábado Santo, ocorreu por última vez en 1818 e só volverá en 2285, e a do 25 de abril, que non se daba desde 1943, poderana ver os que aínda vivan no 2038.
  Pero, sexa en marzo, sexa en abril, o Domingo de Ramos, que como se sabe precede ó de Pascua, sempre vén cheo de recordos entrañables para os que hoxe xa temos unha idade certa. Todos lembramos con especial cariño aqueles ramos de loureiro, tan ben feitiños, que as nosas nais preparaban para nós con sumo amor cando eramos cativos. Porque elas nunca se esquecían na véspera de ir buscar o máis fermoso e o máis florido dos ramos, para logo pendurarlle con coidado aqueles poucos caramelos e aquelas poucas galletas que tan humildemente o adornaban. Pero, con que orgullo levabamos aquel tesouro infantil á igrexa! E con que atención vixiabamos que ningún rapaz nos roubase algunha das lambetadas antes de rematar a misa!... Logo, de mozotes, tamén puxamos por levar o ramo máis grande, pero sempre había algún que nos gañaba presentando unha torada capaz de dar algúns palmos no aserradoiro… Agora mesmo paréceme estar ulindo o limpo cheiro a loureiro e a romeo que inundaba as igrexas e vendo as caras felices e intelixentes de todos aqueles amigos que a vida acabou esparexendo polo mundo…
  Hoxe asistirei coma cada ano á misa de Ramos; na igrexa apenas haberá nenos, nin rapaces, nin rapazotes... Unha, porque case non quedan; outra, porque os poucos que hai xa non participan destes ritos que foron parte esencial da nosa cultura durante máis de mil anos… É probable que a fermosísima mitoloxía bíblica na que fomos educados, baseada na visión do universo do primeiro milenio antes de Cristo, xa non se adapte ben á nosa realidade. Non obstante, os mitos son necesarios: nas súas historias está a sabedoría acumulada da vida e un enfoque dos seus misterios, con sinais para orientarse; porque un non pode pretender descubrilo todo en solitario. Por desgraza, unha mitoloxía non se crea da noite para a mañá. E de aí gran parte da confusión na que vivimos… Nesta tesitura, onde rapaces, mozos e menos mozos parecen preferir o smartphone, a tablet ou a televisión, ó contacto cos veciños e á participación nos ritos e mitoloxías tradicionais, eu quixera lembrar algo que xa dixera Goehe no “Fausto”: a tecnoloxía tampouco nos salvará.

Artigo publicado no diario La Región o domingo 20 de marzo do 2016

viernes, 6 de junio de 2014

Un tempo novo

Colleume de sorpresa o anuncio de abdicación do rei Juan Carlos. O momento elixido, logo do castigo inflixido nas urnas ós dous grandes partidos, principais apoios da Monarquía no Parlamento, fíxome lembrar a caída de Alfonso XIII; porque daquela foron os resultados dunhas municipais os que precipitaron os acontecementos que remataron na proclamación da II República. Máis tarde sóubose que, na realidade, foran os monárquicos os que gañaran as eleccións -23.000 concelleiros fronte a 3.500, segundo Pla-, pero os republicanos gañaran nas cidades! Agora, as forzas emerxentes que poñen en dúbida a lexitimidade democrática da Coroa e se decantan pola República tamén medraron, especialmente nas cidades: pero tampouco gañaron.
Hai un libro que nunca abandono desde que comezou esta crise: trátase de Algo vai mal, do malogrado historiador británico Tony Judt, libro que ben merecería ser de cabeceira dos nosos políticos e dos nosos xoves. Cando fala do lamentable espectáculo que ofrecen os partidos políticos e da necesaria rebeldía dos mozos, escribe: «Non obstante, as eleccións seguen sendo o único medio de converter a opinión pública en acción colectiva dentro da lei. Así que os mozos non deben de perder a fe nas nosas institucións políticas... A desconformidade debe permanecer dentro da lei.».
Non é fácil de explicar en poucas liñas como, nestes tempos, a forma de xefatura do estado, monárquica ou republicana, pouco engade ó principio democrático. Limitareime a lembrar algo que escribía Torres del Moral nun texto de Teoría do Estado: «después de la evolución experimentada por la monarquía, es insostenible la sinonimia democracia=república». E sobre a lexitimidade da institución monárquica en España téñense pronunciado voces tan autorizadas coma a de Santos Juliá: «El Rey, que heredaba un poder ilegítimo, conquistó para la Monarquía la legitimidad, porque en el ejercicio de su función institucional llevó a la práctica lo que del jefe del Estado esperaban las fuerzas de oposición a la dictadura».
Preguntáronlle non hai moito a Paul Preston,  hispanista inglés e biógrafo do Rei, cal era a súa opinión sobre a monarquía española: «Eu non son monárquico, pero coido que a monarquía constitucional xoga un papel primordial na democracia española... Igual me trabuco, pero penso que se agora mesmo houbera unha república en España, cos odios e as crispacións que existen... Quen sería o presidente? Aznar, Felipe... Imaxine o que iso suporía...». Un inferno. E creo que é opinión compartida por moitos españois.
Non, a forma de xefatura de estado pouco ten que ver cos serios problemas que afronta España, máis relacionados coa incapacidade dos dous grandes partidos para abordar as reformas que a situación esixe. Un país non pode desfacerse e reinventarse cada vez que aparece unha crise seria; ó contrario, encarala desde a estabilidade constitucional é a máis clara sinal dunha democracia avanzada. A mensaxe de renovación da Coroa, que, estou seguro, non se reducirá ó cambio na figura do monarca, debe chegar nítida a todas as outras institucións do Estado, porque os tempos de boa parte dos seus representantes son pasados, e faríanlle un enorme servicio ó país iniciando a súa retirada á honrosa condición de cidadáns de a pé. Seralles duro, porque duro é saber que o tempo dun xa pasou; pero, se así sucedese, estaríamos no transo de xerar as novas ilusións precisas para saír  definitivamente desta maldita crise.
Vin as bandeiras da nostalxia na Porta do Sol, pero o pasado é un país imaxinario. Vin ó Rei na despedida. Todas as despedidas son tristes. Lembrei unhas palabras de Vida e Destino: «Onte mesmo confiabas en ti, nas túas forzas, alegre, fillo do tempo. Pero hoxe chegou un tempo novo...».

Artigo publicado no diario “La Región” o 5 de xuño do 2014

sábado, 7 de diciembre de 2013

Algo en que creer

Hay dos tipos de enemigos del pueblo:
 los que vociferan y los que fingen estar asqueados.
Marc Bloch

Américo Castro consideraba a España un país de creyentes más que de pensantes. Pero hoy todo el mundo insiste en el descrédito de nuestras instituciones. Parece que nos hemos vuelto descreídos  sin que conste avance alguno en lo de pensantes. En poco tiempo pasamos de presumir de democracia ejemplar, de organización territorial avanzada y de monarquía moderna, a despotricar de todo ello: la democracia sólo vale para alimentar a políticos corruptos, el régimen de las autonomías fue una gran equivocación, y la monarquía es una antigüalla de la que hay que prescindir en beneficio de la república. Como ya apuntara en 1931 Josep Pla, en España, en cuanto ocurre un colapso económico y la gente deja de ganar el dinero, en lo primero que se piensa es en cambiar de régimen. 
Por otra parte, resulta indignante la forma en que, con evidente sorna e indisimulado desprecio, hablan algunos de instituciones centrales de nuestra democracia, confundiendo a menudo la institución con sus representantes –una confusión siempre perversa-. Lo cierto es que, como señaló el gran escritor italiano Claudio Magris, «el desprecio puede resultar un juego fácil», pero siempre es peligroso. Nunca se debería olvidar que la desafección de las clases medias a la democracia, en la depresión de los años treinta, fue la causa fundamental del triunfo del fascismo en Europa. 
Está demostrado que muchos representantes de nuestras instituciones han sido corrompidos por el dinero. Pero las instituciones son lo más valioso que tenemos. Y pese a todo: los jubilados cobran sus pensiones; muchos parados reciben prestaciones; los colegios, centros de salud y hospitales, donde, en general, somos atendidos de forma gratuita, abren cada mañana, y disponemos de recursos impensables hace tan solo tres décadas. Y todo eso, que antes no existía, descansa sobre nuestras denostadas instituciones. Hay grandes deficiencias, abusos y desigualdades en la democracia española, nadie debería negarlo, pero la arquitectura del estado social y democrático de derecho ha sido la única que ha demostrado ser capaz de corregirlas convenientemente. Hoy, día de la Constitución, conviene recordarlo; lo mismo que lo que escribió Edmund Burke, padre del liberalismo conservador británico, hace dos siglos: «toda sociedad que destruye el tejido de su Estado no tarda en desintegrarse en el polvo y las cenizas de la individualidad.». Y algo de eso está pasando ahora con el  neoindividualismo posesivo y consumista en que vivimos, que convierte al enriquecimiento personal en única ética universal, en perjuicio de lo público, y condena a amplias capas de la población de sociedades intrínsecamente ricas a la miseria. Y esto resulta intolerable. Los jóvenes, principales perjudicados por esa situación, deben manifestar su rebeldía y su disconformidad, pero, como apuntó el malogrado historiador británico Tony Judt, sin perder la fe en las instituciones democráticas, y concretamente en el poder de los votos. «El hombre rebelde» de Camus sabe decir no a ciertas cosas, pero no lo niega todo. 
Y a los insensatos que, usando del chascarrillo y la rechifla institucional, parecen estar predicando el fin de un régimen, sin que se acierte a saber lo que proponen a cambio, recordarles una advertencia de Keynes: «No basta con que el estado de cosas que queremos promover sea mejor que el que le precedió; ha de mejorar lo suficiente como para que compense los males de la transición.». Porque toda transición tiene sus males; y los males, como bien sabe el pueblo, tampoco se distribuyen de forma equitativa.

Artículo publicado en el diario "La Región" el 6 de diciembre de 2013