Words mean different
things to different people
Stephen King (The
Body)
Conta Luciano de Samosata (125-181) nos seus Diálogos a historia dun home
corintio de nome Eudámidas que morrera novo e pobre. Deixara unha filla casadeira,
unha nai anciá e dous amigos ricos,
Carixeno e Areteo. No seu testamento estipulara: «Déixolle a Areteo o coidado
de alimentar a miña nai e de sostela na súa vellez. A Carixeno encoméndolle o
casamento da miña filla, e que a dote o mellor que poida. No caso de que un dos
dous faleza, quédalle a súa parte ó que sobreviva.». Como cabía supoñer, os que
souberon do testamento de Eudámidas ríronse del, pero os dous amigos recibiron
a encomenda, e cumprírona, con singular contento. Montaigne (1533-1592), que
lera a Luciano, recupera nos Ensaios esta
historia, e válelle para concluír que a verdadeira amistade é sumamente rara no
mundo; por iso lle dá a razón a Menandro, quen consideraba ditoso a todo aquel
que atopase, aínda que só fora, a sombra dun amigo. Pola contra, na opinión de
Montaigne, ó que de xeito ordinario chamamos amigos e amistades non son máis ca
unións e familiaridades trabadas por causa dalgún interese. E conclúe lapidario:
«O
mes amis, il n'y a nul amy!» (Oh, meus amigos, non hai amigos!), frase
atribuída en orixe a Aristóteles, pero que quizais non fose tan categórica como
Montaigne a interpreta; tal vez un «quen
ten moitos amigos, non ten ningún amigo!»,
sería máis axeitado.
Si, entre os filósofos,
empeñados desde a antigüidade en definir a amistade, é común afirmar a rareza
da verdadeira, pero tamén constatar a súa necesidade para os homes. Sócrates
«prefiriría un amigo a tódolos tesouros de Darío»; Aristóteles considerábaa
como «o máis necesario para a vida»; Cicerón, no célebre Tratado sobre a
amizade, escribe que «non hai nada tan axeitado á natureza»;
Montaigne que «é o máximo estremo de
perfección nas relacións que ligan ós humanos»; Kant que «todo home cabal trata
de facerse digno de ter un amigo»... En conclusión: os homes teñen ansia de
amistade! Pero esa mesma natureza humana, sempre contradictoria, parece tender
a maltratala, o que explicaría a súa rareza. Cervantes, no Quixote, pon como exemplo de amistade firme non a de
don Quixote e Sancho, como cabería esperar, senón a que existía entre as súas
bestas, entre Rocinante e o ruzo de Sancho; e faino de xeito consciente: «para
confusión de los hombres, que tan mal saben guardarse amistad los unos a los
otros». E tamén habería que darlle a razón a Maquiavelo cando advirte que os homes, en xeral, «son ingratos,
volubles, simuladores, covardes diante do perigo e ávidos de riqueza. Mentres
lle fas ben, son completamente teus: ofrécenche o seu sangue, os seus bens, a
súa vida e os seus fillos… pero cando a necesidade se presenta danche as
costas.». Na realidade, nada que non souberamos: a amistade é un cisne negro.
«O amigo seguro soamente se coñece na situación insegura», dicía o verso de
Eurípides; pero, de cantos temos noticia que pasaran esa proba na historia?... Si, hai tempo que reflexiono sobre a
amistade, máis canto máis solitario me volvo. Entendo a Nietzsche, aquel
xigante solitario, cando consideraba irremediable o pago da peaxe da soidade
para todo home que quixese ser tal; pero iso non lle evitaba un fondo sufrimento,
como deixan percibir algunhas das súas cartas: «Un aínda ve, e fala por non calar, e para non
calar escribe. Pero … a verdade escoitase ben, e di así: amigo Nietzsche, estás
só, totalmente só»; «a miña saúde, en verdade, é normal; pero a miña alma
continúa tan vulnerable coma sempre, e sinte ansia de bos amigos… Procúrame un
pequeno círculo de persoas que queiran oírme e entenderme, e terasme san». Agora
ben, os filósofos sempre falan da amizade ideal, desa unión de dúas persoas a
través do amor recíproco e do respecto -segundo a definición de Kant, unha das
que máis acordo concita-, e que se constituiría, segundo a coñecida síntese de
Laín Entralgo, pola sucesión de actos de benevolencia, beneficencia e
confidencia entre os amigos, sendo os de confidencia os máis característicos da
amistade. Pero esas esixencias definitorias conducen a que soamente os adultos
poderían aspirar á amistade. Para Cicerón, por exemplo, «a amizade non pode ser
sólida senón na madurez da idade e na do espírito», e pouco ou nada se ten
mudado nesa apreciación filosófica.
Á vista de todo iso, téñome preguntado eu moitas veces: Pero, que hai dos
amigos da infancia, dos da adolescencia, dos da xuventude? Está claro que para
os filósofos case nada. Serían amistades imperfectas, de colegas, de camaradas,
de pandillas,… pero non de
verdadeiros amigos. Non obstante, preguntádelle a calquera polos amigos máis
queridos, por aqueles dos que nunca se esqueceu, e veredes como case sempre
aparecen os da infancia, os da adolescencia e os da xuventude. Para a maioría
dos mortais, en contra do que os filósofos establecen, son as amistades entre
adultos as que adoitan atoparse na categoría das imperfectas!
Hai unhas semanas, un día calquera, sentado diante do televisor, comecei a
ver unha película totalmente descoñecida para min: Cuenta conmigo (Stand by me)
de Rob Reiner (1986). Neses momentos non podía imaxinar que nela ía atopar a
maioría das claves sobre a amizade que me interesaban, as mesmas que non atopara
nas lecturas filosóficas. Na realidade, esas claves viñan dun libro; porque a
película está baseada nunha novela curta de Stephen King: The Body (1982). A novela, en síntese, conta a aventura que corren
catro rapaces de 12 anos nos últimos días das vacacións de verán, do verán
previo ó seu primeiro curso no instituto. Un suceso está na raíz da aventura:
un rapaz coma eles dunha vila próxima desaparece, e os veciños e a policía de
toda a contorna andan na súa procura; os protagonistas da historia descobren
que, na realidade, o desaparecido xa está morto, que morreu atropelado polo
tren e que o seu cadáver permanece próximo á vía nun lugar determinado. Deciden,
entón, facer unha viaxe ata o lugar onde se atoparía o corpo, para así contemplar por primeira vez un morto. O relato
escríbeo un dos catro amigos cando xa ten trinta e tantos anos, ten fillos
nenos e é escritor. É fácil deducir que ese escritor ten moito de Stephen King.
Podo dicir que é un dos relatos máis fermosos que levo lido sobre a amizade na
adolescencia, e que a película non lle desmerece en nada. Ademais, está cheo de
intelixentes reflexións sobre outras cousas, por exemplo sobre a narración, o
narrador e a propia literatura. Hai fragmentos tan maxistrais coma inesquecibles, coma aquel no que o narrador
observa: «os amigos entran e saen das nosas vidas coma os camareiros nun bar»;
xúrovos que nese momento parei de ler, para ver con total claridade aquelas
portas de batentes, tan típicas nos bares de antano –inesquecibles as da
película As vacacións de Mr. Hulot de
Tatí-, que se abrían e se cerraban co seu característico ¡clac! ¡clac!; e así
estiven un tempo, observando como entraban e saían os amigos da miña vida, e
constatando, con pena, como, desde hai algún tempo, xa saían máis dos que
entraban! Pero, sen dúbida, o momento culminante do relato, para min –e para o
director do filme, que o desprazou desde a metade da novela ata o final da película-, é aquel no que o escritor
teclea no seu ordenador:
“I never had any friends
later like the ones I had when I was 12.
Jesus, does anyone?”
“Nunca volvín a ter amigos coma os que tiven ós
doce anos!
Pero, meu
Deus, alguén os volveu ter?”
Queridos amigos: hai
amigos? Non o sei, tal vez tivese razón Nietzsche cando berraba: «Hai
camaradería. Ogallá un día haxa amistade!». Non, non sei se hai amigos. Pero
dunha cousa estou seguro: de que os houbo!... E, se un non se conforma con iso?
Pois, que viva coma se os houbera!
Ah! O título da
película, Stand by me, repite o do tema principal da película, a famosa
e fermosísima canción de Ben E. King, do ano 1961, máis ou menos coetánea coa
historia que conta The Body.
When de night has come
and
the land is dark
and the Moon is the only
light we see
...
Entradas
