Nomes xermánicos

O outro día daba este periódico unha noticia excepcional: os veciños de Vilavidal, no concello de Ramirás, celebraban os cen anos do nacemento do lugar. E digo excepcional porque coñecer con exactitude cando se formou un lugar non é habitual. Pero neste caso consérvase documentación da primeira casa construída pola familia que lle dá nome ó lugar.

Convén saber que en Galicia a maioría dos núcleos habitados formáronse na Idade Media, hai arredor de mil anos, en consecuencia raramente se documenta o seu nacemento. O que si sabemos, grazas ás coleccións diplomáticas de mosteiros e catedrais, é cando comezaron a documentarse. E un dos xeitos tradicionais de nomear os núcleos sempre foi a utilización  do nome, persoal ou familiar, do primeiro posesor, é dicir do que fixo a primeira casa. É o que en toponimia se chaman “antrotopónimos”, topónimos que reflicten o nome dun antigo dono. Vilavidal, en concreto, podía ser sen problema un topónimo medieval, o mesmo que o son  Vilamarín, Vilamartín ou Vilamoure, porque Vitalis (>Vidal), foi un nome latino bastante común na Idade Media, de aí a frecuencia do apelido. Nalgúns destes topónimos “vila” ou “casa” preceden ó nome do posesor, coma no caso de Vilavidal, pero na maioría o nome aparece só. E aquí enlazo co remate do meu artigo do domingo pasado, cando dicía que entre os galegos da Alta Idade Media puxéranse de moda os nomes dos invasores xermánicos; porque pretendo indicarlles como identificar bastantes na toponimia.

Comezarei sinalando que os nomes dos suevos eran idénticos ós dos godos e ós dos demais invasores bárbaros; por iso falo de nomes xermánicos. Tratábase en xeral de nomes compostos, bitemáticos, sendo xustamente a repetición dalgún deses temas o que os fai recoñecibles en moitos casos, pois a cada tema final correspóndelle unha terminación característica do topónimo.

Así, do tema –ricus, de rik ‘poderoso’, veñen os topónimos rematados en –iz, coma Allariz, Trasariz ou Gomariz, de posesores de nome Aliaricus, Trasaricus e Gomaricus respectivamente. Do tema –mirus, de mer ‘famoso’, veñen os rematados en –mir, -mil, coma Ansemil, Castromil ou Baldemir, de Ansemirus, Vistremirus e Baldemirus. Do tema –ulfus, de wulf ‘lobo’, os rematados en -ufe, –ulfe, coma Froufe, Arnufe ou Borulfe, de Fradulfus, Arnulfus e Berulfus.  Do tema –sindus, de swinth ‘fortaleza’, os rematados en –sende, coma Lebosende, Cristosende ou Ardesende, de Leovesindus,  Vistrasindus e Ardesindus. Do tema mundus, de mund ‘protección’, os rematados en –monde, coma Salamonde, Razamonde ou Baamonde, de Salamundus, Recemundus e Badamundus. Do tema –arius, de hari ‘exército’, os rematados en –ar, coma Baltar, Belesar ou Baldomar, de Baltarius, Belisarius e Baldemarus. Mención aparte merece un numeroso grupo de antrotopónimos rematados en –as, dun xenitivo en –anis, coma Godás, Sandiás ou Requiás, de Gudila, Sandila e Requila, este último, por certo, nome do segundo rei suevo de Galicia.

Cando usaron estes nomes os galegos? Desde o século V ata o XII, aproximadamente, e chegaron a ser predominantes. Logo foron cedendo polo empuxe dos nomes dos santos da Igrexa, conforme se ía estendendo a organización parroquial de Galicia. Pero quedou a pegada toponímica.

Artigo publicado no diario La Región o domingo 4 de febreiro do 2018.