Días de gurriana

Algúns andaban á poda...

Acabo de dar o meu paseo diario de despois de xantar. Está un día precioso, soleado e luminoso. A luz destes días que veñen despois do San Bras, cando están despexados, é para min unha das máis fermosas do ano. Tal vez por ser a máis desexada despois do longo inverno, e supoño que tamén pola alegría que sentimos os humanos cando sabemos que algo vai ir a mellor. E estes días son anuncio doutros mellores que han de vir. O malo é que case sempre corre unha gurriana do demo.

E, precisamente, de gurriana –que se pronuncia sempre con gheada- quero falar. Para sorpresa miña, teño atopado pouca xente, fóra do Ribeiro, que coñeza ou utilice esta palabra, moi habitual na miña terra. Non debeu ser casualidade que fose o ribeirao don Eladio quen primeiro a definise nun diccionario galego: «GURRIANA: s. f. Viento norte o nordeste, seco, cortante y tan frío, que a veces agrieta los labios, y por eso en algunas comarcas le llaman también REGAÑÓN y GURRIA.». Os diccionarios posteriores simplemente copian a definición de don Eladio, excepto Constatino García, quen explica:« GURRIANA: f. (Ram.) frío de los meses de febrero o marzo.», aínda que non fai referencia ó vento. O caso é que a gurriana, no Ribeiro, é o vento frío do norte ou nordeste, característico dos meses de febreiro e marzo. A Nosa Señora, o San Bras e o entroido fan que non me esqueza nunca deste tempo. Tempo de podas e rodrigas no Ribeiro. Tempo no que os ribeiraos adoitaban andar coas mans cheas de esparadrapos, polos cortes que lle facían os bimbios e a gurriana. Tiña razón don Eladio cando dicía que “agrieta los labios”, pero moito peor era como axudaba a cortar as mans, do que as resecaba, cando os labregos apertaban os bimbios, na rodriga. E había que seguir traballando e atando as cepas coas mans cortadas, facendo forza sobre os cortes en carne viva –ás veces, desde as vilas e as cidades, fálase do marabillosa que era a vida do campo, a vida en contacto coa natureza; pero esquecémonos a miúdo do duros que eran os traballos, e do pouco pago que tiñan: por algo fuxiu a maioría-. Así que, aínda que no Ribeiro non somos expertos en ventos, por ser país agarimoso, non nos podemos esquecer deste, que era o máis danado do ano. Por esta razón adoitaban buscarse para estes días de gurriana viñas agarimadas, deixando as máis despexadas para os días calmos.

Outros xa fixeran a rodriga...

Non coñezo con seguridade a etimoloxía de gurriana. En Asturias existe burriana e gurriana, parece que co significado de ‘néboa fría e húmida’ á que chaman borrina, burriana e gurriana. Non sei, a min paréceme confusión de dúas palabras distintas. No Mansolea, unha xerga gremial de Asturias, aparece gurriana co mesmo significado de vento moi frío que ten en Galicia. E García Arias, na súa Contribución a la Gramática Histórica de la Lengua Asturiana..., estima que a voz podería remontarse a un étimo latino do tipo boreas ‘vento frío e seco do norte’, hipótese que parece moi razoable. Eu, de tódolos xeitos, vexo nesa gheada unha posible influencia do verbo gurrar ‘disputar, pelexar, tirar cara a un, ...’, pero tamén 'terquear', que tamén se pronuncia sempre con gheada. E, se por algo se caracteriza a gurriana é pola súa terquedade, porque non para en todo o día. Enténdaseme ben: non digo que o étimo sexa o mesmo –descoñezo o étimo do verbo gurrar-, simplemente que puido haber influencia.

uns poucos aínda con bimbios...

En fin, que gozedes do entroido e destes fermosos días. Pero tede coidado coa gurriana.

12 de Febreiro de 2010; por Gomariz e Pazos Hermos

Desván de los Monjes

Chégame a noticia de que o conselleiro de cultura, promocionando o Camiño de Santiago, en Madrid, falou dos fermosos pobos polos que pasaba a xacobea vía. Entre eles: Toro e Desván de los Monjes. Logo duns segundos de incredulidade, parece ser que os centos de asistentes ó acto decatáronse que se refería a Touro e a Sobrado dos Monxes. Un pouco máis tardaron en convencerse de que quen lles falaba non era a Doña Hermitas do programa Luar, senón don Roberto Varela, O desensimesmador.

Nun principio pensei que a noticia era unha simple broma que me quería gastar o amigo comunicante. Non obstante, o artigo de Iván Fuentes, alcalde de Fene, no xornal A Nosa Terra do 29 de xaneiro (http://www.anosaterra.org/nova/40818/desvan-de-los-monjes-.html), parece eliminar calquera dúbida ao respecto da veracidade do relato.

Vexo, pola maioría dos comentarios que suscitou o artigo, que hai acordo xeral en canto a que se trata dunha pifia do señor conselleiro. Algún incluso deixa caer que don Roberto Varela quería sacarlle o número 1 no Hit Parade das maiores chorradas escoitadas de boca dun conselleiro a outro Varela: a don Jesús Pérez Varela, aquel conselleiro de cultura que nunca esqueceremos por comprometerse a traer á mesmísima Carmina Burana para que cantase noutro xacobeo. Non obstante, nunca hai que subestimar a un home, e moito menos cando se trata dun home que pretende desensimesmar a cultura galega. A cousa pode ser máis profunda do que parece. Tal vez se trate do lanzamento dun globo sonda, ese exercicio co que tanto desfrutan os políticos de tódolos signos, no que o alporizamento dos enxebres resultaría totalmente previsible. Logo viría o diálogo e as explicacións: na realidade non se trataría de eliminar os nomes de Touro ou Sobrado dos Monxes, e outros semellantes, do nomenclator, senón de colocar indicadores bilingües, primeiro nos pobos do Camiño e logo en todo o País. Incluso estarían dispostos a aceptar, nunha segunda fase da negociación, que a versión castelán aparecese debaixo da vernácula. Que mellor maneira de comezar a desensimesmar a nosa cultura ca desensimesmar os topónimos? E, desde logo, nada de quedarse naqueles moxetes de monxa do pasado coma Carballino ou La Estrada. Agora, xa que o queira vai poder seguir dicindo O Carballiño e A Estrada, por que os castelán falantes que o desexen non van facer uso dunha verdadeira liberdade de expresión toponímica dicindo os nomes como lles peta? Pois si, El Roblecito e La Carretera, que son as formas correctas en castelán deses dous topónimos. Máis tarde, poderíase estudar unha consulta, totalmente democrática desde logo -a través de cartas que levarían os nenos ás casas desde os colexios, votando ó facela compra no hiper ou mesmo cando se vai a cubrir a bonoloto-, para ver que topónimo prefería a maioría. Entón podería plantexarse a eliminación definitiva das formas minoritarias, que para o único que valen é para estorbar. En iso consiste a democracia, ou non?

Eu non sei que pensaredes vós, pero voume preparando para remar no encoro de Castrillo del Miño (Castrelo de Miño), tomar as augas en Las Calientes de Partovia (As Caldas de Partovia), beber tinto do Ribero de Cabañillas (Ribeiro de Cabanelas) e falar dos conflictos que houbo nos lindes da xurisdicción de San Claudio del Ribero (San Clodio do Ribeiro) coa de Roncos (Roucos). E dádevos por satisfeitos se as cousas quedan aí. Non sexa que chegue quen todos sabemos co modelo trilingüe: Touro/ Toro/ The Bull. Sobrado dos Monxes/ Desván de los Monjes/ Loft of the Monks.

¡God take us confessed friends!

P.D. Cando estaba rematando de redactar este post, onte pola tarde, chegoume a horrible noticia do pasamento dun amigo da infancia. Cambiaría todo esto que escribo por retomar aquel palco de táboas que montábamos no curral da miña casa, e no que, armados cunhas latas de sardiñas baleiras que facían de bombos e dunhas piñas a modo de micrófonos, o Meluco da Elvira e máis eu, botábamos tardes enteiras cantando o “cocinero, cocinero” de Machín. ¡Ata sempre, querido amigo!