Invernía

Había algúns anos que non nos tocaba pasar un inverno tan cru. Non tanto polas temperaturas, que tódolos anos hai rexistros moi baixos –alomenos aquí no Carballiño-, coma pola continuidade deste tempo frío e húmido que nos ten a todos tremendo coma varas verdes.

Aínda así, nada teñen que ver estes invernos cos de antano. Hai que saber que entre os males que asolaron Galicia a través da historia, que non foron poucos, o máis importante, desde logo, foi a fame, pero tal vez o segundo fose o frío. A algúns sorprenderalle isto, pero somos un país máis frío do que se acostuma pensar. Un día destes, nunha mañá que tremían os paxariños, atopeime no quiosco cun veciño que pasou máis anos da súa vida nos Alpes de Suíza ca en Galicia. Díxenlle que para el este frío non sería nada. Sorprendentemente, aseguroume que aquí facía o dobre de frío ca en Suíza; que alí, ademais de que as casas están mellor illadas, o frío é seco, e que indo ben abrigados os pés sempre están quentes, mentres aquí sempre están fríos. Certamente, esta mestura de humidade e frío que se dá no interior da nosa terra, acompañada en moitas ocasións de densos neboeiros, é unha combinación letal da que non dan conta xusta os rexistros termométricos. Como lles explico moitas veces ós meus alumnos: algo ten que ver a temperatura coa sensación térmica, pero non son a mesma cousa. A sensación de frío ten relación directa coa rapidez coa que perde enerxía o corpo, e iso está relacionado coa temperatura ambiente, pero tamén, e moito, coa humidade do aire, especialmente alta en Galicia. Por iso hai poucos que saiban tanto de pasar frío coma nós, os galegos do interior. Na costa, ben se sabe, aínda sen ser Benidorm, xa é outra cousa, por cuestión das temperaturas: como me confesou hai anos un señor de Foz, alí os que teñen abrigo é para presumir, e Foz non é das vilas costeiras máis cálidas de Galicia.

Pero, dicía que nada tiñan que ver estes invernos de agora cos de antano. É certo, pero menos polo cambio climático ca por outros factores. Nada teñen que ver as casas de agora coas de antes: sen calefacción, con buratos nas ventás, mal faiadas, con portas que non axustaban...; tampouco hai comparación entre o vestido e o calzado que se leva hoxe co que se levaba antano, e moita menos comparanza admite a alimentación, aínda que algúns defendan que xa non hai comidas coma as de antes, confundindo a alimentación co apetito, variables que adoitan ser inversamente proporcionais. No único que non melloramos foi na práctica do exercicio físico, excelente remedio contra o frío, como se deduce tanto da experiencia coma do segundo principio da termodinámica.

É así que, estes días, fuxindo do frío, ollando tranquilamente como se fan e se desfán as lapas no fogar da lareira, lémbrome daqueles duros invernos, daquelas xentes que compartiron comigo a calor do lume e daquel léxico do frío que, pouco a pouco, tamén vai quedando esquecido.

Lémbrome, por exemplo, do tío Serafín que, unha vez recoñecido coma frioleiro oficial da familia, sempre tiña dereito ó mellor sitio na beira do lume. Era un sitio que ata lle respectaban nos cafés de Leiro, ó pé das, daquela omnipresentes, estufas de butano: «deixade sentar aí ó Serafín; o pobre sempre está morto de frío!». Sostiña meu tío: «o número de sectores acendidos na estufa (1, 2 ou 3) eche a mellor maneira de valorar a xenerosidade do dono do café.».

Do tío Gildo, un verdadeiro estoico, sentado sempre no lugar da cociña máis apartado do fogo. Un día, alguén estrañado desta circunstancia preguntoulle se era que non tiña frío. «Estou aterecido!, pero, hai que saber resistir!», contestou cheo de razón. O moito que padeceu da reuma de vello, creo que foi do pouco que sacou en limpo daquela tenaz resistencia.

Do meu avó Emiliano, que sempre combinaba unha boa exposición relativa á radiación infravermella coa protección das súas costas contra o banco da cociña. Diante do lume prefería o silencio, e se algunha vez o rompía era para reprenderme por arrimarme moito ás lapas: «neno, seica queres comer o lume! ».

Do fume traidor, que, ás veces, por cousas da presión ou da simple mala sorte, en vez de saír pola cheminea, como Deus lle tiña encomendado, empeñábase en saír xusto por onde te atopabas. Soamente che quedaba apartarte e, se acaso, repetir esta especie de esconxuro: «fume pralá, carneiro pracá; fume pralá, carneiro pracá!».

Das murrias, que xa poucos lembran, pero que para vergoña nosa pintaban as pernas de vermello naquel tempo perenne de pantalóns curtos.

Dos sabañóns, nas orellas, nas mans, nos pés....

Das nenas, asistindo á escola cun braseiro portátil feito dunha lata de sardiñas das grandes, das de tambor (os nenos xa tiñamos na escola unha estufa de serrín, igual cás que había no cine de Leiro).

Das velas de mocos, que, por pares, colgaban do nariz daqueles nenos acatarrados e cheos de frío, que eramos nós!

Das botellas de cerámica, precedente dese gran invento que son as bolsas de auga, que nun instante facían que un tivese “os pés quentes coma roxós”.

Do caramelo frío, que se formaba nos muros da Fonte Dabaixo de San Clodio. Dese caramelo frío foron os primeiros xeados que probamos moitos.

Dos chourizos frescos, pingando no canizo. Unha circunstancia desagradable que obrigaba a atrasar a liña de vangarda diante do lume. Era unha retirada a desgana, imposta pola necesidade, para quedar a salvo daquelas graxentas e imprevisibles pingueiras que soltaban pericón e compañía.

...

Soan, de fondo, os versos de Celso Emilio na incomparable voz de Batallán.

Chove, chove na casa do pobre

…

Dor da mau encallecida,

Dor da xente aterecida

de frío polos camiños.

…

E así, quentiños, á beira de boas lareiras, escoitando poemas sobre o frío que pasaron os devanceiros (nisto consiste, na práctica, unha boa parte do que chamamos cultura), imos quedando adormiñados....anestesiados... e aparvados!

Ignorantes de que, fóra, segue a mesma invernía.