Xantar

Os psicolingüistas ocúpanse do estudo dos mecanismos psicolóxicos que participan na producción e na comprensión da linguaxe. Grazas a eles sabemos que os sons das diferentes sílabas, incluso antes de completar palabras, son capaces de producir distintas sensacións no oínte, e mesmo no lector, porque tamén a lectura en silencio soa nos oídos. De aí o diferente e variado poder de seducción das palabras, algo que sabían os poetas desde moito antes da incursión científica dos psicolingüistas.

Pensaba niso o outro día, cando lía neste xornal do éxito de Xantar, o certame gastronómico que se celebra cada ano en Ourense. E cavilaba eu se unha boa parte do éxito, a sumar á que provén da calidade dos manxares que se ofrecen, non se deberá á acertada elección do nome. “Xantar” vén do latín JENTARE, dun antigo JEJENTARE, derivado de JEJUNUS ‘xaxún’, co significado etimolóxico de ‘deixar o xaxún, abandonar a abstinencia’. O mesmo vocábulo latino deu o castelán “yantar”, co mesmo significado. “Xantar” e “Yantar” só se  diferenzan no son inicial, semiconsoante na “Y” do castelán e consoante prepalatal na “X” do galego, pero é suficiente para que “Xantar” resulte voz contundente, categórica e ata farturenta, mentres “Yantar” se amose dubidosa, débil e incerta. Tan lixeira diferenza basta para escurecer a claridade que debería comunicar a repetición do “a” – coma en “alma”, “branca”, “clara”, …-, e ata para debilitar a forza  que acostuma dar a “r” final – coma en “amar”, “cantar”, “falar”, …-, cualidades ambas que destacan na plenitude fonética de “xantar”. Talvez por iso, en castelán, hai moito que “yantar” cedeu fronte a “comer” e “comida”, e iso que estas substitutas presentan a carencia de cor característica das vocais “e” e “o” -“negro”, “carbón”, “terra”,…-, e no caso de “comida” ata de escaseza, polo frecuente valor diminutivo da “i”.  Non; non é o mesmo convidar a “comer” cá “xantar”, nin tampouco espera o mesmo o convidado ó primeiro có segundo.

Por desgraza, de resultas do empuxe do castelán, en galego escoitase cada vez menos a palabra  “xantar” co significado propio de ‘comida do mediodía’, ó verse substituída por “comer”: «quedamos para comer», «xa é hora de comer»,…; son agora máis habituais ca «quedamos  para xantar», «xa é hora de xantar»,… Pervive  o portugués jantar, pero, por esa manía dos portugueses de ir atrasados, eles almoçam cando nos xantamos e jantam cando nos ceamos, creando unha confusión que xa ten estragado máis dunha cita prometedora entre representantes dos dous países. 

Polo demais, debo de confesar que nunca asistín a Xantar. E non é que considere a comida coma unha simple droga que se administra contra a enfermidade da fame, como a consideraba Solón, un dos sete sabios de Grecia; pero tamén fuxo dos gourmets de última hora que, presumindo de gustos delicados e de saber de cociñas e de viños de todo o mundo, poden conseguir que ata o menú máis saudable resulte indixesto. Ademais, segundo dicía Julio Camba, convencido de que o apetito era a verdadeira base da gastronomía,  a idade máis apropiada para comer iría dos quince ós trinta anos, e desde os corenta conviría ir dando marcha atrás…Bastaba ver as concorridas mesas de felices xubilados nas fotografías de Xantar para comprobar como o apetito dos nosos maiores ten medrado nas últimas décadas de xeito espectacular, sospeito que ata por enriba da taxa do PIB. E seguramente medrou o mesmo o dos mozos; pero para eles, como denota a súa ausencia nas mesmas fotografías, a idade do apetito segue sen coincidir coa idade do diñeiro.

Artigo publicado no diario La Región o venres 20 de marzo do 2015

Políticos robot

G. Leopardi

Volveu a primavera, de súpeto, coma sempre: «La primavera ha venido. Nadie sabe como ha sido». Da noite para a mañá, reapareceu a fartura de luz, de cores, de trinos de paxariños, de perfumes florais e de perladas augas que caracteriza á alegre primavera. E os homes quixeramos que a vida fose así, cíclica, coma a natureza, que da noite para a mañá se abrise unha primavera que nos restaurase dos males e das penas. Pero é unha crenza vana, tanto no persoal coma no social.

Giacomo Leopardi, talvez o máis grande poeta italiano xunto con Dante, escribiu hai cerca de douscentos anos un opúsculo satírico, Proposta de premios feita pola Academia de Silógrafos, que cadra moi ben coa situación sociopolítica que vivimos, con varias convocatorias electorais á vista. Conta Leopardi nese relato como a maioría dos filósofos dubidaban, como dubidan agora, que algunha vez se puidesen curar os defectos do xénero humano, moi superiores ás virtudes, e como sería máis fácil facer unha nova especie ca arranxar a nosa. Por iso, a suposta Academia de Silógrafos – “silógrafos” son os poetas satíricos, por Timón o Silógrafo (-320, -230 A.C.), chamado así por ser autor dos Silloi, unha colección de poemas dese xénero- convocaba premios para os que inventasen máquinas que suplantasen ós homes en certas ocupacións da vida; coa idea de que tales inventos talvez fosen os únicos capaces de librarnos do egoísmo, do predominio da mediocridade, da próspera fortuna dos insensatos, os corruptos e os malvados, da universal indolencia e da miseria dos sabios, os honestos e os magnánimos.

Moito ten chovido desde que Leopardi escribira tal opúsculo, e moito se ten avanzado na construcción de máquinas capaces de substituír ó home en moitos ámbitos. O mundo está cheo de robots que realizan traballos que antes ocupaban a moita xente. Non obstante, pouco se ten avanzado no seu uso nas “ocupacións da vida” para ás que os silógrafos os demandaban. E, en beneficio da mundial felicidade, talvez non houbera campo máis apropiado para tales robots có da política: imaxinan a primavera dun mundo sen os políticos ó uso?

Non, non se trataría de que a xente abandonase a política, actividade esencial do home libre, nin da morte da democracia. A xente seguiría tendo ideas políticas, discutíndoas e votándoas. Pero, coñecidas as nosas debilidades, quedaría a acción executiva, é dicir, a realización do mandato electoral, na man de robots. Estes, evidentemente, estarían deseñados segundo unhas leis que impedirían meter a man na caixa de todos,  obrigarían a cumprir coas leis, comezando pola observanza dos mandatos constitucionais, imposibilitarían calquera tipo de comportamento clientelar ou favoritismo, darían cumprida conta de cómo se gasta cada euro do presuposto público... E para estas máquinas, ó non ter fillos, nin parentes, nin acólitos que colocar, nin inimigos que perseguir, sería moi fácil tratar a tódolos cidadáns por igual. Encima, dadas as súas escasas necesidades, exclusivamente enerxéticas, os robots non serían ambiciosos: non precisarían grandes mansións, nin coches de luxo, nin tarxetas black... Contentaríanse cunha simple batería; iso si, recargable.

Todo isto parece unha quimera, porque nin os que mandan, nin os que pretenden mandar, teñen interese algún nestes inventos; dirían que sería un perigo para a humanidade, porque reducen a humanidade ó seu partido. Pero eu penso coma un personaxe dunha novela de Asimov, que os robots, a diferencia dos humanos, poderían ser esencialmente honrados. Ademais, como apuntaba Leopardi no Zibaldone, «a imaxinación é a primeira fonte de felicidade humana». Imaxinemos pois.

Artigo publicado no diario La Región o venres 13 de marzo do 2015