Desmemoria histórica

Permítanme que comece este artigo lembrando un libro fundamental para a cultura galega: “Galicia hoy y el resto del mundo” (1987), que Isaac Díaz Pardo escribiu en castelán, para que ninguén puidese alegar que non entendía o que dicía. A Díaz Pardo, como é sabido, fusiláranlle ó pai na Guerra Civil, e o libro é unha homenaxe a todos os que por aquela tráxica circunstancia sufriron a historia, ben fose en forma de persecución, de exilio ou mesmo perdendo a vida; pero tamén é un manifesto contra a desmemoria: «el arma más poderosa que manejan los enemigos de Galicia». «Lo peor no es que a uno le maten a sus progenitores sino que le dejen con la boca abierta y desmemoriado para toda la vida»... Pensarán algúns no moito que leva chovido desde 1987 e no que se ten avanzado nisto da memoria histórica... Pero eu non vexo tantos avances.

Moveume a  escribir sobre este tema unha noticia que lía neste xornal hai uns días. Falaba dunhas obras no Carballiño, concretamente nun xardín que «se dedicó en su día a Aquilino Sánchez, perito agrícola y político gallego nacido en este municipio». Imaxinen vostedes que se escribise algo semellante de Alexandre Bóveda, cambiando O Carballiño por Ourense e o de perito agrícola por perito mercantil, o título académico de Bóveda... Pois resulta que Aquilino Sánchez, aparte de perito agrícola e político natural do Carballiño, era o alcalde lexítimo da vila en 1936, cando o golpe militar de Franco. De resultas, foi inxustamente preso e logo vilmente asasinado. Máis alá de calquera consideración, o perfil que aparecía no xornal pareceume o síntoma dun  mal profundo: o da desmemoria que denunciaba Díaz Pardo. Porque, en efecto, a maioría dos carballiñeses ignora quen foi Aquilino Sánchez; pero non se trata dun caso único: algo semellante pasa en Ribadavia con Benito Gallego, no Barco con Abdón Blanco, en Verín con Carlos Reino, en Amoeiro con Castor Sánchez ou mesmo en Ourense con Manuel Suárez, todos eles alcaldes asasinados ó estalar a Guerra Civil. Incluso debo apuntar que o do Carballiño, que eu saiba, é o único caso, entre os que citei, no que existe unha rúa co nome do alcalde mártir, mentres en Ourense ou en Verín sei de propostas no mesmo sentido que nunca se concretaron. Como saben, non son nada partidario da apropiación política da odonimia (parte da toponimia que se ocupa dos nomes das rúas), pero se tivera que facer unha excepción, ningunha encontraría máis xustificada cá dos nomes dos alcaldes mártires: porque debe saberse que foron asasinados por iso: por ser alcaldes; en consecuencia, eses concellos teñen unha débeda perpetua coa súa memoria. Unha rúa ou unha praza co seu nome (ó que anteporía o título de alcalde: “Alcalde Aquilino Sánchez”, por exemplo, para que ninguén ignorase quen fora) sería o mínimo que se lles podería ofrecer. Pero tampouco iso é suficiente, o mesmo que as homenaxes illadas. Aquí pasa coma no ensino: non basta con dedicarlle dúas clases ós temas importantes: hai que traballalos día a día. E comezando sempre polo máis próximo. Porque se indispensable é saber quen foi Alexandre Bóveda ou García Lorca, non o é menos que un carballiñés saiba de Aquilino Sánchez,  ou un ourensán de Manuel Suárez. Pero xa o advertira W. Benjamin: recuperar  a verdadeira memoria do pasado é unha carreira contra o vento, que sempre empuxa a favor do esquecemento.

Artigo publicado no diario La Región o domingo 8 de abril do 2018.