A montaña máxica

Davos, famoso por celebrarse alí as reunións do Foro Económico Mundial, é un dos centros turísticos de inverno máis importantes dos Alpes Suízos; pero no universo literario coñécese sobre todo por selo lugar onde Thomas Mann situou,  alá polos anos vinte, o sanatorio para tuberculosos que está no centro do relato da súa novela máis celebrada, A montaña máxica, considerada unha das cumes literarias do século XX. A obra, de gran complexidade, narra como o protagonista principal, o xove enxeñeiro alemán Hans Castorp, chega ó sanatorio para visitar a un primo enfermo e el mesmo acaba recluído na mesma institución. O tema principal da novela non é outro co do sufrimento humano como parte consubstancial da vida. Por iso Settembrini, personaxe fundamental do relato e mentor principal de Hans,  prepara no sanatorio un gran dicionario sobre os múltiples tipos de sufrimento: «porque a literatura ten como  tema fundamental o sufrimento humano». O propio Thomas Mann, nun discurso introductorio á obra, sinalaba «a concepción da enfermidade e da morte como estación de paso necesaria no camiño do coñecemento» como aprendizaxe principal de Hans no “mundo dos de alá enriba”. Pero tamén recoñecía que a dureza deste camiño era tremenda.

Case todo o mundo viaxa a algunha montaña máxica na súa vida, de visita ou para quedarse. A miña  sitúase neste momento nunha residencia xeriátrica na que visito regularmente a miña nai. Non está nunha  vila de montaña no sentido absoluto, coma Davos, pero si no sentido relativo dun ribeirao. Ocupa o edificio dun antigo grupo escolar, feito que explica mellor a situación demográfica de Galicia ca vinte informes subvencionados. O edificio está ben acondicionado e a atención do persoal é excelente. A maioría sorprenderíase, incluso, da sensación de tranquilidade e benestar que dan a maioría dos residentes. Pero a vellez é dura, e como di a sabedoría popular a procesión vai por dentro; porque ninguén resolveu aínda aquela contradicción que sinalaba Jonathan Swift hai trescentos anos: «Todo o mundo quere chegar a vello pero ninguén quere selo». Ás enfermidades incapacitadoras que lle impiden a un valerse -que escándalo que haxa dependentes que non reciben axuda de ningún tipo mentres miles de xubilados, que non son vellos nin necesitados, realizan viaxes turísticos subvencionados-, as dores de todo tipos de doenzas, a máis que frecuente perda de seres queridos, o abandono da casa familiar, a soidade…Todo iso vaise xuntando e configurando un cadro de sufrimento que esta sociedade voluptuosa prefire apartar e ignorar, convertendo a verdadeira vellez nun tema tabú tratado case sempre de xeito tanxencial ou estereotipado. Por sorte, tiña razón Tolstoi cando escribía que «non hai condicións de vida ás que un home non poida acostumarse», ou como o propio Thomas Mann poñía en boca de Hans: «un acaba acostumándose a non acostumarse». Na montaña máxica, escoitando, apréndese que pode haber vida detrás das verdades máis terribles e dos embates máis furiosos do destino, que a riqueza e a complexidade das persoas é asombrosa, e que un non perdeu todo se aínda se lle recoñece a súa individualidade e a súa biografía. Tamén se aprende que tiña razón Pla cando afirmaba que quen se emociona lendo novelas despois de certa idade é un cretino.

A estrada, sinuosa, devólveme entre piñeirais ó mundo dos de alá en baixo. Na radio, os políticos repiten as mesmas mentiras que xa escoitara ás oito da mañá. Prefiro a música. As sombras da tardiña comezan a conquistar o fondo do val. Soa unha das cancións máis fermosas e máis tristes de Bob Dylan,  «knock, knock, knocking in the heaven´s door …»: Chamando ás  portas  do ceo.

Artigo publicado no diario La Región o mércores 27 de agosto do 2014.