A forza da imaxinación

Le este libro de principio a fin,

e cando o remates, volve a lelo.

É unha marabilla.

Gustave Flaubert a George Sand



Seguindo a recomendación de Flaubert, non se cansaba Pla de ler os Ensaios de Montaigne; eu tampouco. Richard Feiynman, un afamado físico que foi premio Nobel, afirmaba que se, diante dun cataclismo, tivese que salvar un só concepto do vasto coñecemento científico contemporáneo, decantaríase por este: “a materia está formada por átomos”. Non sei cal sería a resposta de Feynman se lle permitisen salvar ademais un libro. Tampouco sei eu a que daría; pero, desde logo, nunha primeira selección estarían, sen dúbida, os Ensaios de Montaigne. Supoño que nesa sociedade post-cataclísmica tan precisa debería resultar a sabedoría coma o bo humor, e na combinación deses dous compoñentes esenciais de todo bo texto poucos autores superan a Montaigne.

Montaigne comezou a redacción dos seus Ensaios en 1568, ós 35 anos, logo dun accidente que case lle custa a vida. A mediados do século XVI, cando a idade de matrimonio roldaba os 20 anos e poucos individuos pasaban dos 40 ou 45, 35 anos era a idade dunha persoa totalmente madura. Por iso, Ensaios é unha obra plena de madurez; tal vez tamén, unha obra que, no seu conxunto, está dirixida a  persoas con certa experiencia da vida. Así, cando trata o tema da forza da imaxinación, non analiza as fantasías gloriosas dos infantes, nin as dos adolescentes, nin sequera as potencialidades indubidables, agora tan buscadas, que ten a imaxinación nos individuos adultos, tanto no mundo da  política, coma no da ciencia, no do arte ou no da industria. Non, o Montaigne dos Ensaios é un home retirado dos seus traballos, moi lonxe das intrigas e das ambicións mundanas. Simplemente é un home que, coma tantos, quere desfrutar tranquilo dos anos que lle quedan de vida na compañía das súas persoas máis queridas, das súas paisaxes do Perigord, da súa biblioteca… E quere facelo reflexionado sobre o sentido da vida, sobre a fraxilidade humana, sobre a nosa efémera existencia… Pero, sempre cun sorriso na boca.

No ensaio sobre a forza da imaxinación, conta Montaigne, entre outras, a historia dunha muller que cría ter tragado un alfinete co pan que comía. A pobre muller berraba atormentada pola dor insoportable que sentía na gorxa, coma se fose morrer afogada dun momento a outro. Unha persoa experimentada que a acompañaba, ó ver que non había inchazón nin alteración observable, considerou que o único que había no caso era aprehensión: deulle un vomitivo á muller e, cando vomitou, puxo nun anaco de pan un alfinete dobrado, que mesturou disimuladamente co vómito. Cando llo amosou á doente, esta sentiuse nova ó instante, libre de todo mal e dor. A historia de Montaigne tróuxome á cabeza unha afastada noite dun incerto ano, en Santiago, charlando sobre cousas semellantes nun piso de estudantes. Contou un dos presentes a historia dun paciente psiquiátrico que fora operado no cranio nun hospital da cidade. Cando o tal paciente fora a facer a primeira revisión post operatoria, á pregunta do médico de que tal ía, o paciente díxolle que todo marchaba moi ben, que non lle doía nada, pero que cando se movía semelláballe que tiña unha campaniña na cabeza, e que iso estábao volvendo louco; nin sequera na cama podía descansar, pois, de noite, cada vez que daba unha volta, a campaniña daba un par de badaladas. O médico escoitou con atención o relato do paciente e amosou a súa estrañeza, pero díxolle que había que estudar o caso. Deste xeito, decidiu facerlle un estudo radiolóxico, que resultou totalmente normal. Non obstante, coñecedor do historial do paciente, cando se presentou de novo diante del, ensinoulle unha radiografía, que non era a del, na que se observaba unha mancha borrosa. Explicoulle que, en efecto, aquela mancha indicaba que había algo metálico na súa cabeza; que non podía saber o que era nin como chegara alí, pero que estaba moi superficial e que sería cousa moi sinxela sacarllo. Operouno dous días despois: sedouno, fíxolle un pequeno corte na cabeza e cerrou cuns cantos puntos de sutura. Cando o home espertou, presentouse o doutor moi satisfeito: -tiña razón, non temos explicación do que ocorreu, pero tiña vostede na cabeza este cascabel; e presentoulle un, aínda con restos de sangue, do tipo dos que se lle poñían antes ós gatos e ós furóns. O bo do home saíu totalmente satisfeito e nunca máis apareceu pola consulta do médico. Doutra historia semellante, tamén verídica, fun eu testemuña, e aconteceulle a un compañeiro de traballo, de xeométrico apelido, no centro que eu traballaba fará uns vinte cinco anos. Era un día calquera no que estabamos eu e mailo xefe de estudos tomando un café tranquilamente na cantina do centro. Niso, preséntase o devandito compañeiro, que estaba dando clase a esa hora, branco coma a cera, e chámame a parte. Eu pensei inmediatamente nalgunha falta de respecto dun alumno, nalgunha expulsión ou eu que sei… Pero non; sen máis preámbulos, dime: -F….., acabo de tragarme la dentadura postiza. ¡Llévame al médico, por favor!; - ¿Pero, cómo... hombre?; -¡Pues, estaba explicando y…! Dado que eu non tiña alí o coche, foi o xefe de estudos quen, inmediatamente, o levou ó médico que prestaba servicio habitual ós alumnos do centro, que tiña a consulta bastante cerca do instituto. Cando chegaron, o médico, diante do inaudito do caso que se lle presentaba, logo de intentar tranquilizalo –sen moito éxito, por certo-, dicíndolle que o máis probable sería unha expulsión da dentadura por vía rectal, decidiu realizar un estudo radiolóxico para ver onde se atopaba o demo da voluminosa prótese dental. Mandou entón o doutor que o veterano profesor se desvestise, nun pequeno cambiador que había na consulta, mentres el preparaba o aparato e a placa correspondente. A todo esto, o xefe de estudos, que era de ciencias, con cara de circunstancias, non acababa de ver claro o tema da expulsión da dentadura por vía rectal nin tampouco a facilidade coa que se introducira o obxecto pola gorxa do profesor nun, hipotético, arrebato de elocuencia do mesmo. Pero, é o caso, que ó pouco de entrar no vestidor, observa como  sae o compañeiro, espido de medio corpo para arriba, descalzo e coas gafas postas, pero con moita mellor cara, e se dirixe lixeiro cara a el. Nesto, dille ó oído, polo baixiño: -P…., tranquilo; al desvestirme, acabo de comprobar que tenía la dentadura en el bolsillo de la chaqueta… ¿Qué te parece, haré la placa o no?...