Prilleta

Deteniéndose en las placitas confidenciales

para besarse en los bancos

o mirar las rayuelas

J. Cortazar

A maioría das prazas están agora empedradas, pero antes eran de terra. Déusenos por empedrar todo, pero habería que dicir que a terra tiña moitas vantaxes con respecto ós pavimentos duros; unha era que os nenos, cando xogaban nela, podían caer sen grave perigo de romper as pernas ou mesmo a crisma. Na terra, ademais, quedaban as pegadas dos xogos infantís, o que permitía participar da alegría dos cativos aínda que eles estivesen recollidos nas súas casas ou na escola. Gustábanme as pegadas daqueles xogos interminables; entre elas, lembro ben as formas diversas e cuadriculadas que decoraban as prazas no tempo do truco. Canto tempo hai que non vexo nenos xogando ó truco? Nin se sabe! Non obstante, tal vez non houbera un xogo máis antigo e universal có truco! Xa se ten noticias del en plena Idade Media en moitos lugares do mundo. Era unha representación de moitas claves da nosa peripecia vital: das dificultades do camiño, da busca do difícil equilibrio cando hai que camiñar á pata coxa, do raro que é chegar á meta buscada á primeira, do común que resulta esnafrarse cando xa che parecía que chegaras…. Hai semellanzas claras co xogo da oca, aínda que no truco prima a habilidade e na oca a fortuna… Por iso era conveniente practicar os dous! E logo, como reclamo para o xogo –e, polo tanto, para a aprendizaxe-, as xeometrías máis sinxelas debuxadas sobre o elemento máis natural, a terra, e riscadas co instrumento máis común, un garabato. Para xogar ó truco non facía falta mercar nada: tal vez por iso agora ninguén o xoga.

O truco, nunha variante máis urbana, é a Rayuela de Cortazar: «La rayuela se juega con una piedrita que hay que empujar con la punta del zapato. Ingredientes: una acera, una piedrita, un zapato, y un bello dibujo». A Rayuela de Cortazar é a mesma metáfora da vida: «es muy difícil llegar con la piedrita al Cielo, casi siempre se calcula mal y la piedra sale del dibujo. Poco a poco, sin embargo, se va adquiriendo la habilidad necesaria …y un día se aprende … lo malo es que justamente a esa altura … se acaba de golpe la infancia…»… E chega o cambio de xogo, e outra vez a torpeza do principiante; pero non quero escribir sobre paxaros de Minerva nin cousas polo estilo. O que a min me reclama agora é que, alomenos en San Clodio, nos non xogabamos ó truco cunha piedrita, como escribía Cortazar, nin sequera coa tella (de pedra ou de tella) que apuntaba Risco, senón cunha prilleta. Andaba perdida pola memoria esta palabra, pero o outro día apareceu de súpeto, para darme a mesma alegría, inmensa, có reencontro cun vello amigo … Prilleta, miña pobre e esquecida amiga! Busqueite nos vellos dicionarios de galego, para ver se alguén tomara noticia escrita da túa existencia, pero non te atopei por ningún lado, nin sequera no don Eladio, que debería saber de ti. Tan só na Aproximación lingüística á fala de Vincios de X. Henrique Costas (1986), aparece algo que debe ter relación contigo; unha das testemuñas di que xogaban á pilleta: « aquí chamabanll´a pilleta, cunha pedra ¿non?, faser unhas raias e xoghar, por aí non sei se lle chaman o tello ou algho así, nós aquí chamamosll´a pilleta». Pero eu penso que se trata de ti, da prilleta na que eu tanto peguei coa punta dos zocos, cando neno, no xogo do truco.

Pero, ten algunha razón de ser o nome da prilleta? Claro, tódolos nomes teñen a súa razón de ser, aínda que non acertemos con ela! Neste caso, penso que se trata dunha *perilleta > *pirilleta > prilleta. Derivaría de pedra, ó mesmo ca pirixel > prixel de *petrisillu por *petrisilnu < petrosilenon (Corominas). A sufixación, dobre, sería a mesma de costilleta, cagalleta, ramalleta, caralleta… e ten carácter diminutivo… Así que ó final, tiña razón Cortazar: La rayuela se juega con una piedrita… Pero cunha piedrita que en galego eu dicía prilleta.