O valor do xadrez

A finalidade do xogo é o xogo en si mesmo...

Rafael Sánchez Ferlosio

Traballo, estudo e diversión confúndense cada vez máis...

Domenico de Masi

O sábado pasado aparecía publicado no diario El País un artigo asinado por Leontxo García que levaba por título El lunes tengo clase de ajedrez. O artigo enmárcase nunha campaña a favor de incorporar o xadrez como asignatura ou actividade extraescolar nos colexios da UE,  campaña que ten como primeiro fin que o Parlamento Europeo aprobe unha resolución que levaría implícita unha asignación económica destinada á formación do profesorado correspondente.

Escoito a este Leontxo desde hai tempo no programa No es un día cualquiera, o magazín de fin de semana de Radio Nacional de España. O citado Leontxo ten, desde 2007, unha sección fixa no programa, sección na que, ademais de informarnos  do interesante mundo do xadrez e dos xadrecistas, o contido principal das súas intervencións sempre se centra en convencernos das grandes vantaxes que se producen cando o xadrez se incorpora ó sistema educativo. A verdade é que esta matraca, semana tras semana, mes tras mes, e ano tras ano, xa hai tempo que me cansou. O brillante currículo de Leontxo demostra, sen ningunha dúbida, que se trata dun deses vascos intelixentes –no programa participa algún outro- que saben vender moi ben o seu xénero, e tamén que, grazas ó xadrez, se gaña moi ben a vida. Pero non sei ata que punto, co presuposto público (RNE segue a ser pública), temos que facer publicidade semanal (encima pagando) do que este home defende. Enténdaseme ben, nada teño contra unha sección semanal dedicada ó xadrez –aguantamos centos delas dedicadas ó fútbol-, que pode resultar moi aconsellable e interesante, pero diso a escoitar, semana tras semana, o marabilloso que sería que os nosos alumnos tivesen unha asignatura de xadrez hai un treito.

Para comezar, o que menos precisamos nos centros son máis asignaturas.  Cando o obxectivo fundamental debería ser reducilas, non fai ningunha falta que veñan propoñendo máis. Vén a ser coma se agora alguén propuxera a creación dalgún novo concello en Galicia e, para máis escarnio, aparecese cada semana na radio ou na televisión. Pero, “como lo pide Leontxo… y el ajedrez es tan guay…!”. Pois non, nin Leontxo nin Leontxa, o que sobran no sistema educativo son asignaturas! E, como actividade extraescolar? Que eu saiba ninguén a prohibe, e supoño que hai bastantes centros que a contemplan, sen necesidade de resolucións do Parlamento Europeo. Aínda que, ben pensado, a falta doutras cousas máis importantes en que ocuparse, algo terán que facer os eurodeputados, ademais de cobrar para vivir coma verdadeiros marajás!... Queredes saber o que penso? Que hai moito espabilado con micro e moito político guay!

Tampouco dubido dos efectos beneficiosos da utilización pedagóxica do xadrez, como da de moitos outros xogos. Non obstante, en contra do que pensa a maioría, non teño clara a superioridade que se lle concede ó xadrez respecto doutros xogos; deste xeito, cando se afirma que “los niños ajedrecistas desarrollan más la inteligencia y mejoran su rendimiento académico (en un 17%, de media), sobre todo en matemáticas y lectura.”, pregúntome eu se non pasaría o mesmo adestrando ós nenos no xogo das damas, no do tute, na garrafina  ou no monopoly. Non me cabe a menor dúbida de que o xogo, co seu misterioso poder de atracción, é unha das principais e máis primarias formas de aprendizaxe; agora ben, a  súa utilización na escola tamén ten limitacións, principalmente as relacionadas coa consciencia de que o verdadeiro xogo está fóra do ámbito do traballo. En todo caso, a utilización pedagóxica do xogo é antiquísima; Montaigne, por exemplo, en pleno século XVI, xa fala de profesores que se servían do xogo de damas para o ensino das matemáticas e da xeometría. E vén ó caso o xogo das damas, pois o mesmísimo Edgar Allan Poe, home analista onde os houbera, nun dos seus máis famosos contos, Os crimes da rue Morgue, escribe: «Aproveitarei, polo tanto, esta ocasión para asegurar que as facultades máis importantes da intelixencia reflexiva traballan con maior decisión e proveito no sinxelo xogo das damas ca nesa frivolidade primorosa do xadrez.», para engadir un pouco máis adiante: «no xadrez, de cada dez casos, en nove trunfa o xogador capaz de maior concentración e non o máis perspicaz». Allan Poe consideraba moi superior o whist –un xogo de baza semellante ó tute- ó xadrez: «homes de gran intelixencia atoparon nel un goce aparentemente inexplicable, mentres abandonaban o xadrez coma unha frivolidade… O mellor xogador de xadrez do mundo soamente pode ser pouco máis có mellor xogador de xadrez; pero a habilidade no whist implica capacidade para o triunfo noutras empresas nas que a intelixencia se enfronta coa intelixencia.».  Tamén Unamuno, que din que chegou a ser un xogador aceptable de xadrez, pensaba algo semellante: «El ajedrez es un juego que desarrolla la inteligencia... para jugar al ajedrez.». Mentres, defendía con fervor o gran valor do tute:

«Gusto de las lecturas de azar, del azar de las lecturas, a las que caen, como gusto de jugar todas las tardes, después de comer, el café aquí, en el Grand Café de Hendaya, con otros tres compañeros, y al tute. ¡Gran maestro de vida de pensamiento el tute! Porque el problema de la vida consiste en saber aprovecharse del azar, en darse maña para que no le canten a uno las cuarenta, si es que no tute de reyes o de caballos, o en cantarlos uno cuando el azar se los trae. ¡Qué bien dice Montesinos en el Quijote: "paciencia y barajar"!»

Acertadísimo me parece todo iso. O xadrez nunca pode ser mestre da vida, diga o que diga Leontxo, porque lle falta un elemento esencial, común ós grandes xogos e á vida: o azar. A lotería de Babilonia de Borges soamente é azar, e a vida é probable que sexa pouco máis ca iso.

Así que, o dito: “paciencia y barajar”!