Pulpo, cap. II: "Eppur si muove"

Pouco despois de saltar a polémica sobre pulpo ós medios de comunicación, un eminente filólogo, que prefería o anonimato, catedrático dunha universidade galega e coñecedor coma poucos da historia da lingua, dirixíase ó meu amigo Avelino Muleiro, director do Instituto de Estudios Carballiñeses, para dicirlle que a proposta de inclusión de pulpo no diccionario da RAG tiña tódalas razóns filolóxicas da súa parte, pero aventuraba que sería tumbada: porque o debate non sería un debate filolóxico, senón político, entendendo por debate político non o de partidos, senón o de control político da lingua. E temores parecidos lle manifestara eu cando soubera da iniciativa do alcalde do Carballiño. Tan só a presenza de Alonso Montero, co seu maxisterio, na presidencia da RAG me facía albergar algunha esperanza, que perdín cando lin as declaracións dalgúns membros do que poderíamos chamar o partido dos donos da lingua, que existe, a pesar de que Castelao recoñecera no pobo o seu único dono e señor. Por iso, nunha entrega anterior sobre este mesmo tema, curábame en saúde dicindo que, con independencia do que a RAG decidise, eu seguiría pedindo pulpo nas tabernas, coma a maioría do pobo galego, e escribindo pulpo nos meus textos. 

Os académicos da RAG veñen de ratificar, por maioría, que non por unanimidade, a condena de pulpo ó exilio dos dicionarios. Comunicaron a súa decisión mediante unha breve nota. Nela afirman, coma se alguén o cuestionase, que non hai dúbida do carácter patrimonial de polbo, “voz amplamente documentada desde a época medieval e viva na fala actual”: igual ca pulpo, engadiría eu, coa diferenza que  pulpo documéntase antes e está máis viva na fala ca polbo. Tamén din que polbo está “consolidada actualmente no uso escrito”: o que non din é que iso sucede desde que, xusto coa chegada do galego normativo, nos anos oitenta, expulsaron a pulpo dos dicionarios. De pulpo dise, en cambio, que é “moi utilizada na fala actual” –ocultando que non só na fala actual, senón na de sempre-, pero que hai “dúbidas sobre o seu carácter patrimonial”. É unha vez sementadas as dúbidas –que non concretan- sobre pulpo, todo vai coma unha seda; porque entón aplican a norma infalible, o dogma, dun código que non citan (segredo?): "entre dúas voces ou variantes concorrentes, unha das cales é indubidablemente galega e diferencial e a outra dubidosa, escóllese a primeira”. Amén! Non caeron os académicos en que, dese xeito, recuperaban  un dos principios xurídicos máis característicos das dictaduras, o de in dubio, contra reum, que consiste en condenar ó reo baseándose en simples dúbidas, sospeitas, xenreiras ou mesmo ignorancias.

As Escrituras establecían que a Terra estaba quieta no centro do Universo. Copérnico e probablemente outros que quedaron no anonimato descubriron que aquilo era falso: que a Terra movíase arredor do Sol. Pero, por temor, non se atreveron a manifestalo en público. Despois chegou Galileo co seu telescopio, observou a evidencia, e proclamou a nova verdade. Galileo non mediu as consecuencias que adoita ter a proclamación da verdade, “esa odiosa palabra”, que diría Azúa, e foi condenado pola Inquisición. Para salvar a vida tivo que retractarse diante dos xuíces, pero cóntase que polo baixiño dixo: "Eppur si muove", ou sexa, “Pero mover, móvese”. Co tempo, a historia da condena de Galileo pasou a ser un dos relatos fundamentais do nacemento da ciencia moderna. Porque ás veces as derrotas convértense nos trunfos máis absolutos. Nas escrituras destes nosos sacerdotes vernáculos, a lingua, salvo que eles decidan movela, mantense quieta no centro do país: eppur si muove.

Artigo publicado no diario "La Región" o mércores 2 de abril do 2014.