No vórtice

En xuño do 2014 publiquei neste diario unha columna co título de “A espiral”, onde dicía: «O problema catalán ten tódalas características dun movemento en espiral [...]. Agora estamos a piques de afrontar o maior desafío para a estrutura territorial peninsular do Estado  dos tres últimos séculos, e non é fácil saír dunha espiral cando se entrou na zona vertixinosa.». O tempo, por desgraza, veu a darme a razón, porque xusto nos atopamos no vórtice desa espiral.

Vórtice ‘remuíño, centro dun ciclón’ vén do latín vortex, vocábulo que tiña eses significados pero tamén os de abismo e profundidade. Coma vértice ou vertixe, remite ó lat. vertere ‘xirar, dar voltas, derribar’, estando sempre presente nas palabras desta familia léxica a idea dun xiro rápido e “vertixinoso” capaz de producir grandes catástrofes, sexan remuíños reais, coma os da auga ou os do vento, sexan metafóricos, coma os da paixón amorosa ou os da política.

Ata hai pouco, fóra de Cataluña, parecía non interesar o tema catalán. A xente, en xeral, e contra do que se puidera pensar, non quere que lle falen dos problemas realmente graves, ata que o mal se lle presenta con toda a virulencia acumulada: entón é cando se encomenda a tódolos santos. Así, tal como dicía un protagonista da Peste de Camus, «case todas as desgrazas dos homes veñen de non falar claro».

A miña posición sobre o problema catalán quedou exposta no artigo que antes citaba e en dous máis publicados no ano 2015: A decadencia española (25 set.) e Soberanía (20 nov.). Tal posición podería resumirse en tres puntos. Primeiro: total acordo con aquel diagnóstico de Ortega que dicía que o problema catalán non se podían resolver de xeito definitivo, que tan só cabía conlevalo o mellor posible, coma unha enfermidade crónica. Segundo: a progresiva decadencia da idea de España, xunto coa incapacidade de parte dos españois para comprender a natureza diversa e plural do Estado, vén constituíndo o principal alimento dos nacionalismos periféricos e da súa deriva independentista. Terceiro: o problema importante non é o da viabilidade de Cataluña como estado independente, senón o da inviabilidade de España cunha Cataluña independente: xusto aquí radica a insolubilidade da cuestión.

Non obstante,  tralo golpe do parlamento catalán contra a legalidade constitucional española (legalidade que inclúe a Cataluña) vou escribir algo a maiores. En concreto sobre o conto de que o que queren os cataláns é votar, e que votar sempre é unha manifestación de democracia. Falso: só o é cando a votación se inscribe dentro da legalidade democrática establecida. Porque non hai democracia sen respecto do principio de legalidade. No noso caso, ademais, a diferenza do que ocorre noutros países plenamente democráticos, pode cambiarse a legalidade no sentido  que pretenden os promotores do referendo, pero respectando, iso si, as regras de xogo que nos fomos dando nos últimos corenta anos. Fóra das regras de xogo todo desemboca na forza e na violencia, con tódolos males asociados; por iso ningunha desconformidade xustifica o desacato do marco constitucional.

Remitámonos á historia que ninguén quere mentar: 6 de outubro de 1934, declaración unilateral da República Catalana; 7 de outubro de 1934, sufocación da rebelión e volta á legalidade da II República Española; balance: 43 mortos... Dado o curso dos acontecementos, alguén pode asegurar que non vai suceder algo semellante ou incluso peor? Si, xa sei que ninguén quere nin sequera imaxinar tal cousa. O que pasa é que cando os insensatos dispoñen de mando resulta bastante común que sucedan cousas inimaxinables. En fin, cando isto escribo, a cousa non pinta ben.

Artigo publicado no diario La Región o domingo 24 de setembro do 2017.