Ignorancia letrada

Na toma das rúas de Cataluña fíxome na abundante presenza de estudantes, dos que bastantes semellan ser  aínda alumnos de instituto. Tamén no perfil dos adultos, entre os que parece sobresaír o das persoas con estudos e de clase media. Todo isto conferiríalle certo plus de credibilidade ás demandas do independentismo, pois parecería quedar eliminada a posibilidade de que se trate de multitudes manipuladas; mentres, axudaría a difundir a crenza de que os fins pretendidos serían o froito dunha reflexión libre, meditada e desapaixonada.

Pero claro, as cousas poucas veces son o que parecen. Para comezar quero recordar algo que escribiu o gran intelectual George Steiner arredor da cultura: «Críamos que a educación aseguraría unha permanente mellora na calidade de vida e que onde florecía a cultura a barbarie só era un pesadelo do pasado. Hoxe sabemos que non é así... Porque as bibliotecas, museos, teatros e universidades prosperaron nas proximidades dos campos de concentración.». Por tanto, nin sequera unha educación exquisita nos vacina contra a barbarie, debendo estar sempre vixiantes.

Analicemos agora a cultura dos mobilizados. Dos rapaces, pola miña profesión, creo coñecer bastante ben como son a esas idades. Adoitan ser francos e honestos, pero tamén inocentes e arroutados. Senten, ademais, unha gran necesidade de admirar  e de mitificar: a un profesor, a un actor, a un deportista, a un equipo de fútbol, a un ideal político ou relixioso, ... Por iso adoitan ser carne de canón para os adoutrinadores, que saben o fácil que resulta atraelos a unha causa e, sobre todo, sacalos á rúa. Con respecto ós adultos, coido que, aparte doutras razóns, existe agora unha común “ilusión de saber” e de sentirse “cheos de razón”. Moita xente, por ter estudado algo e dispor de abundante información ó seu alcance, pensa que xa pode opinar con fundamento sobre calquera cousa, esquecendo que o mundo é complexo e que as opinións fundadas precisan dun esforzado estudo e de certo coñecemento da materia de que se trate. Desde logo, o que non basta é a lectura apurada dos twits e dos guasaps que nos mandan os amigos e a visión das fotos e vídeos adxuntos, que é o que agora se practica, sen cavilar en que son as redes o principal instrumento  de manipulación social.  

En suma, contra o que podería parecer, o que estamos é diante dunha enorme ignorancia política, dominada pola opinión irreflexiva manifestada de forma radical, sen termos medios: “me gusta/ no me gusta”. Hai, polo tanto, unha perigosa preponderancia do visceral e un abandono da razón. Entramos así no marco preferido polo populismo, un dos maiores inimigos da democracia representativa: «un perigo que ameaza con destruír a propia democracia», en palabras de Pierre Bordieu. E nesas estamos en Cataluña, coa CUP (8,2% dos votos) marcando o paso.

Na miña función docente sempre trato de aclarar que non tódolos coñecementos teñen a mesma categoría: a lei de Ohm, con ser moi importante, non se pode comparar coas leis de Newton, que son principios fundamentais da Física Clásica. E iso que ocorre coa estrutura da Física ocorre coa de calquera outra materia, incluída a de estrutura do Estado, onde tamén hai leis e principios de categorías diferentes. Entre as leis, a primeira é a Constitución, e entre os principios, o primeiro é o de legalidade. A fortaleza desa lei e dese principio e a necesidade da súa defensa por parte do Estado resultan indiscutibles.

O que sorprende –talvez non tanto- é descubrir a cantidade de políticos, galegos incluídos, que estarían dispostos a deixar pisar tales principios e a permitir o afundimento do Estado con tal de conseguir os seus obxectivos.

Artigo publicado no diario La Región o domingo 8 de outubro do 2017.