Cinonimia sanclodiana

O Platón e o Tío campando pola Praza de San Clodio (1989)

Se non houbera cans,

eu non quixera vivir

Schopenhauer

A cinonimia é aquela parte da onomástica que se ocupa do estudo dos cinónimos (do grego kino ‘can’ e onoma ‘nome’), é dicir, dos nomes propios dos cans. Dentro da onomástica, polo tanto, é unha rama da zoonimia, coma a ailuronimia, que estuda os nomes propios dos gatos, a boonimia, os das vacas e os dos bois, a hiponimia, os dos cabalos, etc. A costume de poñerlle nome ós animais domésticos pérdese na noite dos tempos e xa era común no mundo grego-latino. Na Odisea, Argos era o nome do can de Ulises, o único que recoñeceu ó heroe cando regresou a Itaca vestido de mendigo. Resulta proverbial a fidelidade do can, a súa mirada podería ser o paradigma da tenrura, e sobre a súa intelixencia e filosofía da vida eu non sería tan crítico coma o Padre Feijóo con aquelas tribos de Etiopía que preferían ter por rei a un can.

Non pretendo realizar aquí un estudo pormenorizado dos nomes propios dos cans, un tema que considero de grande interese, pero que sobrepasa claramente as miñas capacidades, así que tan só farei un breve apunte sobre os nomes que levaban algúns que eu coñecín e tratei en San Clodio. A idea xa me tiña pasado varias veces polo maxín, pero foi o outro día, escoitando unha reflexión de Barreiro Rivas nun programa de TV, cando me decidín. A reflexión do ilustre politólogo de Forcarei referíase á cantidade de cans que levaban o nome de Ney cando el era neno. A afirmación de Barreiro pareceume atinadísima: é probable que non existise unha parroquia galega onde non houbese un can co nome daquel mariscal de Napoleón, valente entre os valentes, que, xunto con Soult, dirixira a ocupación de Galicia entre xaneiro e xuño de 1809. Ney foi unha gloria para Francia e un ser vil para os galegos, que morreu fusilado polos seus propios compatriotas, circunstancia esta última bastante frecuente na historia. En San Clodio, o nome do ilustre mariscal francés correspondíalle ó can de raza loba de doña Benita da Petada, a viúva de don Ceferino, o mestre de San Clodio. Outro can da mesma raza era o do señor Arsenio, que levaba outro cinónimo moi común en Galicia: Trotski, o nome daquel revolucionario soviético que correu sorte semellante á de Ney. Eses dous nomes son un exemplo da utilización da cinonimia como modo de humillación de persoeiros históricos especialmente odiados ou perseguidos nun país, tal conducta ilumínanos tamén sobre como acostuman tratar os homes ós seus mellores amigos. Algúns anos despois, significado parecido terían nos cans os nomes de Foucellas ou Piloto, alcumes de dous dos máis destacados guerrilleiros da loita antifranquista. Estaban tamén os Sultán e os Morito como signos evidentes dunha sociedade eminentemente racista, aínda que quen bautizase ós cans non fose consciente de tal actitude.

De tódolos xeitos, na cinonimia, coma na antroponimia, moda e tradición explican a maioría dos nomes. Os máis abundantes por tradición entre os nomes caninos debían ser  León e París; en San Clodio lembro varios con estes nomes, dous deles na miña casa. Logo estaban as modas, a mediados dos sesenta, por exemplo, nos tiñamos un Twist e o Federico da Petada tiña unha Yenka. Don José Sobrado, O Comandante, cando veu dos Estados Unidos, trouxo para San Clodio o primeiro can de perdices lexítimo e púxolle Paul, un nome de beatle, a aquel can neurasténico que, durante varios anos, foi o terror dos nenos que xogabamos na Praza (algúns compañeiros meus aínda teñen marcados os dentes do Paul nas pernas ou nas costas); aínda agora, cada vez que escoito o Help dos Beatles, coma nun videoclip, vexo ó Paul atacando a calquera dos meus amigos, mentres os outros fuximos para agocharnos nas solainas.  

Na nosa casa, dada a afición do meu pai á caza, sempre había varios cans. Lembro o Coma Ti -un nome que lle facía moita graza ós nenos- que viñera de Berán, onde quedara o seu irmau, o  Xa Cho Dixen. O Tío foi o último can de meu pai e da nosa casa, levaba tal nome porque de novo coidara moito dun sobriño orfo, o Pisquiño. O único can anónimo (‘sen nome’) de San Clodio era o dos frades; simplemente o Can Dos Frades, sempre no claustro, sempre na cadea e sempre ladrando. Esta última circunstancia lévame a propoñer a seguinte pregunta: alguén coñece que nome tiña o canciño de San Roque, sen dúbida o máis homenaxeado pola igrexa?

Célebre fora o Non de Gomariz por poñerlle ó can o nome do equipo dos seus amores: Real Madrid. Pero un veciño por non ser menos, o Bolicas da Esperela, mercou outro e púxolle Barça. Épica, cando non esperpéntica e surrealista, fora a pelexa que se armara un día entre o Real Madrid e o Barça no campo da Esperela, nun descanso dun partido de fútbol do Leiro, coa metade da asistencia berrando: Ala Madrí, Ala Madrí!!, e a outra metade: Visca Barça, Visca Barça!! A cousa rematara en empate, pero con bastantes lesións por ambas partes. E doutro que non me quixera esquecer sería do Madaleno, un can mendigo que veu do Carballiño para Leiro, pero que era coma se fose un veciño máis de San Clodio, onde nunca deixaba de asistir á misa dominical, seguramente porque, con acerto, recoñecía a maior monumentalidade da nosa igrexa parroquial comparada coa de Leiro.

Ó único can que eu tiven púxenlle Platón. Era un collie, natural de Carballo. Levaba o seu nome pola seguinte circunstancia: o meu lembrado e querido amigo Antonio Pérez, catedrático de matemáticas na capital de Bergantiños, tiña un can ó que lle puxera Gauss, por razóns evidentes, aínda que case sempre lle chamaba Gaussiño. A min non me cadraban moito os cans coas ciencias nin coas matemáticas, xa que sempre me pareceu adiviñar neles unha maior tendencia á reflexión filosófica e á contemplación, así que, cando tiven que bautizar ó meu cadelo, desbotei o nome de Newton, que cadraría mellor coa miña profesión, e decidín poñerlle Platón, aínda que case sempre lle chamaba Platonciño. Logo, afeito eu a contemplar os cans en liberdade, non me acostumei a ver ó meu Platonciño confinado a vivir nun piso, así que o levei para San Clodio. Creo que alí, en compañía do Tío,  un can sociable onde os houbera, de miña nai e dos meus sobriños, viviu feliz o tempo que lle estaba asignado alá arriba, como diría Jacques “O fatalista”. Pero ese tempo foi curto. O Platón tivo mala pata en San Clodio –a vida en liberdade ten os seus riscos-, primeiro un gato baleiroulle un ollo, e logo, con pouco máis de dous anos de vida, comeu algo envelenado. Tódolos catro de decembro, desde o ano 1991, lembro aquel  día frío e neboento no que enterrei ó Platón na viña de ó pé da casa de San Clodio. Algúns anos despois, ó seu carón, enterrei ó Tío.

Case sempre que vou a San Clodio, séntome un pouco nun artístico marco de pedra que hai na antiga viña, hoxe erma, onde están soterrados os dous cans. Alí, pensando neles, lembro uns versos que, como epitafio, lle escribira Lord Byron ó seu mellor amigo, o can Bratswain:

Cerca deste lugar

descansan os restos dun ser

que posuía a bondade sen vaidade,

a forza sen insolencia,

o valor sen ferocidade,

e todas as virtudes do home,

sen os seus vicios...