Muñoz Molina e o Instituto Cervantes

Muñoz Molina, César Antonio Molina e Eduardo Lago (2006)

Lo que yo me preguntaba,

 era cómo un país de mediana importancia

 podía permitirse tantos lujos.

A. Muñoz Molina

Sigo as crónicas periodísticas de Muñoz Molina desde hai anos e encántanme. Non sigo tanto a súa obra novelística, porque é contada a novela contemporánea que leo –non hai tempo para todo-. Coincido habitualmente coas opinións de Muñoz Molina, e incluso aprecio nos seus textos esa complicidade íntima que soamente se pode dar, por razóns obvias, entre aqueles que pertencemos a unha mesma xeración e vivimos vidas paralelas na infancia e na xuventude. Non obstante, sen dubidar das súas sans intencións, teño que dicir que non me gustou nada o artigo “Marca Cervantes” que asinaba esta semana en Babelia. Confeso que xa non me parecera acertada a súa decisión de aceptar o cargo de director da sede do Instituto Cervantes en Nova York no ano 2004, porque a independencia resulta fundamental para un escritor e casa mal coa aceptación de cargos públicos nomeados a dedo. Agora, este artigo acaba de convencerme de que aquel achegamento ó poder, a pesar da súa brevidade (2004-2006), non lle sentou nada ben.

O obxectivo fundamental da súa crónica non era outro cá crítica dos recortes, “brutales”, segundo a súa opinión, dos presupostos do Instituto Cervantes,  recortes que “traerán consigo la ruína segura de todo lo que ha ido ganando a lo largo de veinte años”, os que ten de vida esa institución dedicada ó ensino da lingua e a difusión da cultura española no exterior, a que el considera “modelo de excelencia” no ensino de idiomas. Chamou a miña atención que na crítica, Muñoz Molina, antigo director dunha sede, non aporte nin un só dato obxectivo ou cuantificable sobre o que sustentar a súa argumentación. Porque, neste país, visto o visto, entenderá Muñoz Molina que se os cidadáns estamos en contra dos recortes inxustos, non o estamos menos contra os despilfarros innecesarios e moito menos contra a poda dos innumerables privilexios privados que graciosamente se concederon, e conceden, á conta do presuposto público. E, claro, ó falar de cartos os números resultan imprescindibles.

Apunta Muñoz Molina que o Instituto Cervantes tomou como modelos, entre outros, o British Council e a Alianza Francesa. Desde logo o de modelos debeuse entender exclusivamente para os fins, pero nunca para os medios. Explícome: no caso da Alianza Francesa o goberno francés subvenciona as súas actividades cun escaso 5% sobre o total do presuposto; no caso do British Council as súas contas indican que por cada libra que inviste o goberno británico na institución, esta recada 3,10. Que din as contas do Instituto Cervantes?  Pois, como cabía esperar, algo totalmente distinto; por exemplo, que nos presupostos do ano 2008, dos 122 millóns de euros de gasto anual, 90 millóns foron sufragados con transferencias directas do Estado (este ano serán 76 millóns); é dicir, os españois pagamos cos nosos impostos arredor do 75% (86% no exercicio do 2011) do gasto total desa institución. Compárese iso cos datos aportados para o British Council ou a Alianza Francesa e coido que sobra calquera comentario. O British Council e a Alianza Francesa son bos negocios para os respectivos países, mentres o Instituto Cervantes é unha notable hipoteca para o noso.

Sae Muñoz Molina na defensa dos profesores: «quizás la parte más sólida profesionalmente de su personal, la mejor preparada y de más prestigio, ganan sueldos en general insuficientes, y tienen condiciones laborales inseguras.». Esquécese de aclarar que hai dous tipos de profesores: os fixos, con oposición, e os contratados. O salario medio dos primeiros está arredor do 41.000 euros ó ano, e se pode ser certo que nalgúns países ese salario non é gran cousa, noutros, con eses cartos, poden vivir coma verdadeiros marajás. E senón, porque hai tantas pelexas para conseguir esas prazas? Entre a información que recollín, anotei un dato que aporta un usuario galego do centro que o Instituto Cervantes ten en Shangai: sorprendíase da oferta dunha praza de profesor de español cun salario de 54.000 dólares anuais, mentres o salario ofrecido por un colexio privado na mesma cidade, para un posto con dedicación semellante, era de 18.000 euros. Cousa diferente son os profesores contratados, dos que hai continuas queixas, bastante razoables, en moitos centros do Cervantes (ver o blog (http://eltrasterodelcervantes.blogspot.com.es/). En todo caso, dado que o Instituto Cervantes, no ensino da lingua, non pode ser unha institución benéfica, o profesorado deberá pagarse cos ingresos que xeren os cursos que imparta, como ocorre no British Council e na Alianza Francesa.  Pero o que xa me parece totalmente fóra de lugar é isto que escribe: «En cuanto a los directores, jefes de estudios, gestores culturales y administradores, sus sueldos son casi insultantemente inferiores a los de los diplomáticos, y además carecen de todas las prebendas de éstos, empezando por la muy importante de la vivienda gratuita.». Sería desexable que os aires da capital do imperio non lle fixesen esquecer a Muñoz Molina a súa Úbeda natal e non o convertesen nun desmemoriado! Soamente faltaría que o persoal de tales centros cobrase salarios de diplomáticos (eses si que resultan insultantes, Antonio, pero por superiores ó que sería razoable). Ademais, deixando á marxe o método dixital de nomeamento de todos eses cargos, por moito que se disfracen de concursos de méritos, todos os salarios deben de ser bastante superiores ós 41.000 euros dos profesores, e estou seguro que no noso país sobran aspirantes coa cualificación precisa que estarían encantados tanto do soldo coma do destino. Moitos dos que participan nos blogs que tratan destes asuntos confesan que nunca foron capaces de saber a ciencia certa o que ganan os directores dos centros, pero un asegura que sempre era máis de 6.000 euros ó mes no ano 2009. Se a todo isto unimos as constantes denuncias de traballadores sobre nepotismo e incapacidade dalgúns directores, caciquismo e enchufismo nos nomeamentos, despilfarro de recursos (o aluguer do local de Pekín, por exemplo, de 3200 metros cadrados nun soberbio edificio, custaba, no 2009, 400.000 euros ó ano), etc., etc., a conclusión obrigada é que o Instituto Cervantes será de todo menos exemplar. Como cabía sospeitar, un de tantos “chiringuitos” que, a pesar de nacer sobre unha boa idea e para realizar unha labor tan importante como necesaria, remata servindo fundamentalmente para colocar amigos; como din os editores do blog “el trastero del Cervantes”: «un coto privado de caza para los amigos del partido de gobierno de turno, llámese PSOE, PP, etc.». Visto todo iso, como quere Muñoz Molina que non se pense que traballar no Cervantes é unha especie de “sinecura diplomática”?

Para rematar, un comentario sobre o papel de difusor cultural que ten o Instituto Cervantes. Escribe Muñoz Molina: «Somos muchos los escritores españoles y latinoamericanos que nos hemos beneficiado de la colaboración entre el Instituto Cervantes y las editoriales que publican nuestros libros en otros países». Non me cabe a menor dúbida! Se un dá un paseo polas axendas de actividades culturais dos centros do Instituto Cervantes ó longo e ancho do mundo, atopará un completísimo calendario de eventos que xa nos gustaría ter aquí, na propia casa: conferencias dos escritores máis relevantes, actuacións dos músicos máis coñecidos, presentación das últimas películas españolas coa asistencia de actores e directores…-magnífica oportunidade, para todos eles, de facer turismo gratis polo mundo-. E todo iso de balde para os asistentes! Claro, pagando nós! Un exercicio recomendable: búsquese no British Council e na Alliance Française actividades semellantes e compárese.  Será que o Reino Unido e Francia son países máis pobres ou será outra mostra dos derroches que son precisos para alimentar ese afán vanidoso por aparentar, esa “manía de los grandes gestos, el despilfarro en lo superfluo y la mezquindad en lo necesario”, segundo el mesmo ten denunciado, que caracteriza á nosa cultura? 

En verdade, ter que ler cousas coma estas mentres o país se desangra resulta especialmente triste, sobre todo cando vén de quen un aprecia tanto. De tódolos xeitos, que ninguén se trabuque: o sábado volverei a ler  con sumo gusto o artigo de Muñoz Molina. Todos temos as nosas cousas e, como dicía Kant, errar no xuízo cando se cre ter razón en conciencia nunca resulta eticamente reprochable. Pero si rebatible.