Cemiterio mariño

«Todo o que vive sae das augas a instancias do sol, e retorna a elas cando cae a noite», escribía Carl Jung, pai do psicoanálise xunto con Freud; porque o mar representa tanto a natureza primixenia como o lugar da última chegada. A propia visión da vida coma unha viaxe polo mar da existencia fixo que o relato dos viaxeiros marítimos ocupe un lugar privilexiado nas fontes fabularias da literatura occidental: os Argonautas, Ulises, A Eneida...E a utilización do mar como metáfora da morte resulta moi común: «Nuestras vidas son los ríos/ que van a dar en la mar,/ que es el morir…». Pero hai momentos nos que a realidade supera á ficción, como pasou coas torres xemelgas. Agora, á metáfora existencial dos filósofos e ós doces naufraxios dos poetas oponse a crúa realidade de miles de afogados en circunstancias das que non somos inocentes.

As noticias sobre inmigrantes mortos na travesía do Mediterráneo non cesan: multiplícanse. Só na última semana pereceron máis de mil persoas, cerca da terceira parte do total de vítimas do ano pasado, ano que xa marcara un máximo desta funesta estatística. Todos afogaron tratando de chegar a Europa, fuxindo da fame, da violencia, ou de ámbalas dúas cousas, nunha precaria e temeraria viaxe pagada a prezo de cruceiro de luxo á mafia correspondente. Pero aquí preferimos mirar para outro lado. Bastante temos coa crise, escoito dicir, coma se fosen cousas comparables. E pasa que o cidadán occidental xa se transformou no consumidor occidental, e iso a pesar das advertencias de M. Proust, que vía na burguesía unha camorra de consumidores, e W. Benjamin, que identificaba ó consumidor puro co explotador puro. 

O Mediterráneo sempre fora visto como berce de civilización e mar de culturas, porque na súa cunca se desenvolveran algunhas das máis gloriosas: a exipcia, a helénica, a romana, a otomana. Pero desde hai un cuarto de século o Mediterráneo converteuse nun gran cemiterio, símbolo da barbarie, comunmente ignorada, dos tempos que vivimos. A opinión pública repártese entre os que pensan que o que teñen que facer os inmigrantes é quedar nos seus países, pensamento moi común ata nos que foron emigrantes, e os que coidan que é un problema que deben resolver as autoridades, pero sen ningún tipo de custo para eles. Un xeito de razoar, este último, que non se diferencia en absoluto do daqueles ricos que pensan que a súa riqueza nada ten que ver co estado de pobreza de moita xente. Pero calquera que pense sabe que a clave desta traxedia, e de moitas outras, está nas grandes desigualdades que xera esta sociedade, que, sendo rica, mantén a millóns de persoas na pobreza máis absoluta.

Esta semana entregouse o Cervantes a Juan Goytisolo, apátrida por convicción, veterano observador da realidade española desde o sur do Estreito e cultivador das metáforas da migración. E deste mundo teoricamente globalizado, sorpréndelle a Goytisolo como as cegoñas, cos niños de inverno en África, poden emigrar sen problemas á Fortaleza Europea, cruzando fronteiras cunha liberdade semellante á das mercancías e os capitais,  mentres se lle impiden os mesmos desprazamentos ás persoas.

O monótono rum rum do motor da embarcación que avanza na noite acaba sumindo no mundo dos soños a un inmigrante. Vese chegando a unha fermosa praia e saíndo das augas que apenas lle cobren os xeonllos; logo, sortea aduanas e postos de policía coa lixeireza do antílope, sen que ninguén se fixe nel; xa ve ós familiares que o esperan ás portas do Paraíso. De repente, un cano estoupa ó seu paso e sae un océano de auga  que o vai afogando e afogando e afogando…

Artigo publicado no diario La Región o venres día 24 de abril do 2015.