Dylan: a resposta está no ritmo

Soy poeta porque no he podido ser músico

Gerardo Diego

Moito se ten escrito estes días sobre se Bob Dylan merece ou non o Nobel que acaban de concederlle. Os que critican a decisión din que as letras de Dylan, en ausencia da súa música, nunca alcanzarían semellante premio, argumento que parece admitir pouca discusión, aínda que algúns traten de demostrar o contrario. Pero a obra de Dylan, como a de calquera cantautor, vén coa música de fábrica, e quitarlla sería mutilala. A clave entón está en saber se a literatura, e máis en concreto a poesía, debe restrinxirse ó texto escrito, ou se pola contra pode admitir a música como complemento.

Para George Steiner a música é a linguaxe fundamental dos humanos á hora de comunicar emocións e sentimentos; talvez por esa razón, mentres unha maioría non lé un libro na súa vida, todo o mundo canta e baila. Pero, pregunto eu, persigue a poesía algún outro fin máis importante có de comunicar emocións e sentimentos? Tratar de comprender todo isto pode levarnos á mesma xénese da linguaxe, que nun principio debeu ter máis de música ca de palabras. Walter Benjamin, admitindo a orixe na palabra divina creadora, supoñía unha segunda etapa na historia da fala caracterizada pola coincidencia perfecta entre a palabra e a cousa, a denominada linguaxe adámica. Esa etapa pasou, pero os seus ecos persistirían na función simbólica, é dicir poética, da lingua. Mentres, a fala iríase degradando ata «caer no abismo da charlatanería» actual. En tan dilatado proceso evolutivo, a unidade orixinaria da lingua, que presentaba unha natureza dual música-palabra tan indisoluble coma a dualidade onda-corpúsculo da materia, acabouse perdendo, pero non de todo: mantívose na poética clásica e medieval, e nos primeiros tratados do renacemento sobre esta materia a separación música-texto aínda se consideraba unha dexeneración; pero a imprenta consumou o divorcio.

Hoxe, as cancións manteñen aquela primixenia dualidade música-palabra, mentres a poesía trata de conservar un dos elementos máis característicos da música, senón o que máis: o ritmo. Apuntaba Octavio Paz nese senso que ó poeta correspóndelle “encantar” a lingua por medio do ritmo, de xeito que aquilo que tratan de dicir as palabras, tamén o diga o ritmo no que se apoian. Por que nos emocionan tanto algunhas cancións aínda que non entendamos o idioma no que se cantan? Por que cando escoitamos un poema –os poemas son para escoitar, como recomenda Bloom, e non para ler en silencio- sentimos unha fonda emoción, aínda que non sexamos capaces de traducir con palabras o seu significado? Por que cando lemos traducidas as letras de Dylan, de Lennon, de Cohen, ..., temos a sensación de que xa sabiamos de que falaban as cancións correspondentes? Hai unha resposta común a todas estas preguntas: os grandes da poesía e da música son capaces de lograr o “encanto” que Octavio Paz propoñía. Pero apuntaba algo máis o sapiencial escritor mexicano: «Cada sociedade posúe un ritmo propio [...] O ritmo é unha imaxe do mundo»... Dito todo isto, parece claro que Octavio Paz estaría feliz, como moitos o estamos, pola máis que xusta concesión de este Nobel. Porque ata Dylan ninguén fora capaz de captar e de reproducir con semellante acerto o ritmo universal dunha época.

Comentario aparte merece que a Academia Sueca aínda non lograse contactar con Dylan. Puro teatro. Fai que me reafirme nun pensamento: cos artistas hai que gardar unha prudencial distancia, para poder valoralos exclusivamente pola súa obra. Ninguén é perfecto.

Artigo publicado no diario La Región o domingo 30 de outubro do 2016