Preocupación

Apenas houbo que esperar. A primeira declaración de guerra de Donald Trump como presidente dos EE UU produciuse tan só un día despois da investidura, e foi contra os medios de comunicación. Bastou a publicación dun par de fotografías constatando que a asistencia á súa toma de posesión fora inferior á de Obama do 2009 para que dixese que estaba en guerra cos medios e que entre os periodistas estaban «algunhas  das persoas máis deshonestas do planeta». Logo, o seu secretario de prensa Sean Spicer,  emulando ó Groucho Marx de «a quen vai vostede crer, a min ou ós seus ollos?», afirmaba que a cerimonia fora «a de maior audiencia nunca vista nunha toma de posesión. Tanto en asistentes ó acto coma a distancia.». Pero o máis comentado foi o dito pola conselleira Kellyanne Conway cando saíu en defensa de Spicer: «El o que fixo foi presentar feitos alternativos». Un concepto, este dos “feitos alternativos”, que trouxo á memoria de moitos a totalitaria e represiva sociedade orwelliana de “1984”, a súa “neolingua” e aquel sinistro  “Ministerio da Verdade” encargado da difusión masiva de mentiras. De feito, “1984”, a novela publicada por Orwell en 1949, que sempre fora lectura minoritaria, excepto cando a adaptación ó cine por Michael Radford, pasou nestas últimas semanas  a situarse entre os libros máis vendidos por Amazon. E xa acontecera algo parecido en Francia despois dos atentados do 2015 contra a redacción de Charlie Hebdo, cando ós poucos días se  esgotaran tódolos exemplares do “Tratado sobre a tolerancia” de Voltaire.

Este refuxio literario fronte ás ameazas totalitarias fíxome recordar un ensaio de Paul Valery: “A liberdade de espírito”, publicado en 1939 –atención á data-. Nese magnífico ensaio, apunta Valerý que é moi raro que pensemos en que somos libres cando nada nos demostra que non o somos ou que poderíamos non selo. Para el, a consciencia da liberdade só aparece por efecto dun contraste. Sería algo similar ó que ocorre coa saúde, que pouco pensamos nela cando a gozamos, pero que se converte en preocupación permanente cando a perdemos ou a vemos en perigo, momento ese no que todas as nosas forzas se concentran en tentar restablecela.

Pero se a sensibilidade diante dos males do corpo é bastante parecida en tódolos individuos, a sensibilidade fronte ós males que impiden o desenvolvemento das liberdades do espírito aparece moi diversa. E non resulta nada estraño que a imposición de obstáculos ó tránsito desas liberdades produza moita menos resistencias das que nun principio prevén os homes cultivados. Velaí unha das causas do frecuente trunfo dos tiranos na historia da humanidade. «Vostedes saben o que está pasando moi cerca de nós: observen os efectos desta presión sobre o espírito e observen ó mesmo tempo a pouca reacción que provoca», escribía  Valery referíndose ó que daquela estaba pasando en Alemaña, sen citala. A preocupación de Valery estaba ben xustificada: ós poucos meses de escribir iso xa sabemos o que pasou.

Non se trata de situacións comparables, é certo. Por sorte, se EE UU perdura como a democracia contemporánea máis antiga do mundo é porque non só conta con mecanismos de control e contrapeso suficientes para resistir ameazas totalitarias, conta ademais cunha opinión pública e cuns medios de comunicación que, como estamos vendo, non permanecen calados diante das arremetidas do novo presidente. 

O que talvez se bote en falta é unha maior reacción de Europa, unha das principais damnificadas polo discurso de Trump. Din moitos que convén esperar, que de momento case todo foron palabras. Pero eu quixeralles recordar algo: que no principio sempre foi o verbo.

Artigo publicado no diario La Región o domingo 10 de febreiro do 2017.