O tío Serafín

Na publicación de homenaxe a Alonso Montero editada polo Instituto de Estudios Carballiñeses no 2015 figuraba un artigo do latinista Ferro Ruibal, académico da Galega, no que definía un interesante concepto: o dos “mestres gratuítos”.  Corresponderíalle tal título a aqueles que, sen formar parte dos claustros de profesores que nos deron aulas, tiveron non obstante unha influencia determinante na nosa formación intelectual e humana. Explicaba Ferro Ruibal que o concepto non era seu, que o aprendera de Filgueira Valverde, quen tamén tería acuñado un nome para os discípulos de tales profesores: o de “alumnos ventureiros”.

Fagan memoria e verán como pronto se lembrarán de algúns dos seus mestres gratuítos. Reflexionen e decataranse de como parte do que que realmente son deriva da influencia de tales mestres. Pero non é obrigado que fosen catedráticos nin titulados universitarios, tan só persoas coa suficiente xenerosidade como para regalarnos parte do seu tempo e facernos beneficiarios dalgún maxisterio seu que nos resultou atractivo. Porque non sempre o apego por determinadas disciplinas nace dos profesores oficiais; ademais, na vida hai materias importantísimas que non figuran nos plans de estudos e nas que os profesores máis influentes adoitan carecer de diplomas acreditativos.

No meu caso, o mestre gratuíto máis importante que tiven foi Serafín González Díaz: o tío Serafín. Os seus estudos reducíanse ós primarios en San Clodio e a uns de comercio en Salvador da Baía, no Brasil, a onde emigrara para atoparse cun irmán e de onde regresara ó pouco por cuestións de saúde, a principios dos  anos trinta e con dúas maletas cargadas de libros como única fortuna.

No silencio dunha xordeira prematura o tío Serafín fórase convertendo en lector exquisito e profundo, e foi el quen me fixo descubrir e amar desde rapaz a literatura e a historia, incluídas aquelas partes das dúas que no franquismo permanecían ocultas para a maioría dos españois. Por el, con apenas dezaoito anos, xa tiña lido eu cousas de Américo Castro, de Sánchez Albornoz, de Azaña, de Castelao, de Aranguren, de Ortega, de Julián Marías ou de Jorge Amado, por citar só algúns dos seus autores favoritos. E nos enormes petos do seu barojiano abrigo sempre había recortes de periódico gardados para min: de García Sabell, de Augusto Assía, de Chao Rego, de Haro Tecglen, de Miret Magdalena, de Ruíz Giménez.

O tío Serafín fora un dos moitos españois que padecera a historia, simplemente por amar o coñecemento, a xustiza e a liberdade. Acusado de ter organizado unha asociación cultural en San Clodio, tachada de esquerdista polas forzas reaccionarias, foi encarcerado ó pouco de estalar o Movemento. Despois de percorrer as prisións de media España, de Ribadavia a Tolosa, pasando por  Oseira e Ourense, un intercambio entre presos dos dous bandos levouno a Cataluña, onde viviría toda a segunda parte da guerra ata a definitiva derrota da República. Logo virían as penurias do exilio e dos campos de concentración en Francia. E por último, o regreso a España.

O tío Serafín finou hai agora trinta e un anos, e sempre me lembro del por este tempo. Contábame que fora o vinte de xullo do 36, día da Santa Margarita en Berán, cando os mozos falanxistas xa non se xuntaran co resto da mocidade na festa. Uns días despois asaltaran a súa casa de noite e levárano preso. Cando volvera, no verán do 40, a acollida oficial consistira nunha salvaxe malleira no cuartel da garda civil de Leiro.

Si, contra o anxo da desmemoria, convén lembrar que España non sempre foi o país liberal e democrático que agora parece ser. 

Artigo publicado no diario La Región o domingo 16 de xullo do 2017.