Adiós ríos, adiós fontes

É ben sabido que a época do “desarrollismo español” comezou coa entrada dos chamados tecnócratas nos gobernos de Franco, a finais dos cincuenta. Desa época quedoume na cabeza unha definición de tecnócrata: “Home capaz de demostrar que importar area no deserto pode ser un bo negocio”. Vista desde a perspectiva do tempo, a definición correspondíase mellor coa de economicista, pero hai que considerar que a tecnocracia franquista foi en gran medida unha adaptación das ideas economicistas que comezaran a imperar despois de 1945. E pensara eu nunha versión galega da definición: “Home capaz de demostrar que importar auga en Galicia pode ser un bo negocio”. Porque se algunha cousa sobraba en Galicia, aparte de necesidades, era auga. Ninguén no seu xuízo pensaba nos anos sesenta ou setenta, incluso nos oitenta, que nun prazo relativamente curto a maioría dos galegos terían que mercar a auga para beber. Había, si, augas embotelladas, coma as de Fontenova ou as de Mondariz, pero entendíase que eran máis ben para quen tiña algún tipo de doenza. Porque a xente, maiormente, bebía a auga das numerosas e marabillosas fontes que había repartidas por tódalas parroquias, vilas e cidades de Galicia; un patrimonio riquísimo cuxa conservación, xunto coa dos camiños, sempre figurara como primeira obriga das autoridades públicas. Pero, comproben o que queda de todo aquilo pasados apenas trinta anos.  Case nada.

Abandonáronse os mananciais, e entre as fontes: unhas desapareceron, outras secaron,  bastantes amosan o ameazador cartel de “auga sen control sanitario”  e as poucas das que aínda se pode beber adoitan estar  conectadas á traída pública, cuxa auga, aínda cumprindo cos mínimos de potabilidade, poucas veces lembra á saborosa e fresca que se podía beber en calquera fonte do país de antano.

Son bastantes os que pensan que beber auga embotellada é un signo de progreso e de salubridade. Pero non é nada diso, tan só unha sinal máis do éxito do novo paradigma do culto do privado e do descoido e privatización do público. Porque poucas actividades hai menos racionais en relación co respecto ó medio ambiente cá venda e consumo de auga embotellada, tanto pola contaminación que supón o seu envasado en materiais plásticos coma pola cantidade de combustible que se gasta no seu transporte. Con moito menos gasto poderiamos ter conservado as nosas fontes e os nosos mananciais, e as redes públicas de captación e distribución da auga poderían estar en bastante mellor estado. Pero iso atentaría contra un gran negocio privado, que tamén axuda a sustentar o paradigma. E agora, ademais da perda da auga para beber, chegan os efectos das secas, consecuencia da diminución de precipitacións, si, pero tamén dunha xestión defectuosa dos nosos recursos hídricos, que seguen sendo moi abundantes.

A ningún elemento aristotélico debe máis a nosa natureza de galegos cá auga. Somos un país de auga. Por iso a nosa filosofía e a nosa poética son acuosas. Aínda sen ter lido  a Heráclito ou a Manrrique, calquera galego sabe que a vida é o río que nos leva, e que o destino do home é o da auga que corre. E cando soñamos, soñamos cunha casiña no medio dun val ameno que mira para un regatiño que corre alegre á sombra dos amieiros, coa fonte limpa que nos cura de tódolos males ou co baño purificador nas augas transparentes da infancia... Como escribira unha vez Cunqueiro, tendo diante o libro de Otero sobre o Padre Feijóo e pensando na vista que o sabio tivera do Miño desde a súa casa natal de Casdemiro: «a presenza da auga, sor pura e casta, é unha caricia perfecta para a mente do home feliz. E tamén para a do grave, coma Feijóo». Amor de auga.

Artigo publicado no diario La Región o domingo 25 de xuño do 2017.