Johnny Guitar

O xoves pola noite abandonei o seguimento de calquera tipo de actualidade para ver, acurrucado no sofá, a película que pasaban na TVE1: “Johnny Guitar” (1954), de Nicholas Ray, unha das miñas favoritas. Non sei cantas veces a levo visto, pero foron moitas, e algunhas das súas secuencias moitas máis. Lémbrome especialmente de cando a puxemos en Carballo, no Cine Club, en versión orixinal subtitulada; debeu ser a finais dos anos oitenta, unha noite de calquera venres de inverno, no antigo Cine Rega. Quedoume para sempre na memoria a resposta de Johnny (Sterling Hayden) ó barman do casino de Vienna (Joan Crawford), cando este lle pregunta a quen debía anunciar: “My name is Johnny…Guitar”. Ás veces penso que o tan coñecido “I´m Bond… James Bond” do Axente 007, coa mesma pausa intermedia, puido ser copiado desa secuencia de “Johnny Guitar”. E iso a pesar de que Sterling Hayden nunca podería ter feito de James Bond.

Os clásicos, tanto na literatura coma no cine, na pintura ou na música, son moi fáciles de recoñecer: son aquelas obras  que canto máis as les, as contemplas ou as escoitas, máis che gustan. A maiores, unha memoria fráxil coma a miña fai moito máis agradables estas revisións, porque reúnen nunha soa experiencia o pracer de ver de novo paisaxes amadas co de recuperar matices que xa se perderán no insondable pozo do esquecemento. Pero é que, ademais, teño unha debilidade especial por este clásico: nel aparecen dous dos meus actores preferidos, Sterling Hayden e John Carradine, dous grandes perdedores da pantalla –como non lembrar a Dix (Sterling Hayden), o granxeiro arruinado convertido en foraxido, na “Xungla de Asfalto” de John Huston, ou a Casy (John Carradine), o predicador que deixara o seu oficio por xa non saber de que predicar, nas “Uvas da Ira” de John Ford-. E as grandes historias do cine, coma as da literatura ou as da vida mesma son historias de perdedores. Como dicía Camus, non existen as causas victoriosas, e por iso lle gustaban máis as perdidas.

Hai un acordo case xeral en considerar a secuencia do diálogo entre Sterling Hayden e Joan Crawford, cando lembran o seu antigo amor e a felicidade perdida, como unha das máis logradas da historia do cine. Nela, Johnny, sentado á mesa do bar, tomando unha copa, pídelle a Vienna que lle minta, que lle diga que todos eses anos o estivera agardando; ela, coma un eco, séguelle o xogo amargamente: “Si. Todos estes anos te estiven agardando”… “Dime que aínda me queres como eu te quero”. “Si. Aínda te quero como ti me queres”. “Grazas. Moitas grazas”, remata Johnny co cruel diálogo. Si, é magnífica, e así a consideraron Godard ou Truffaut, entre outros. Pero a min gústame tanto ou máis outra, unha que está case ó principio do filme. Ocorre tamén no bar, a tensión entre Vienna e o grupo de Dancing Kid, por un lado, e Emma e os habitantes do pobo, por outro, está a punto de estourar por causa do asasinato do irmán de Emma no asalto á dilixencia. Un dos amigos de Dancing, nervoso, derrama unha copa de wisky e o vaso roda pola barra; cando vai caer ó chan, aparece unha man que o pilla no aire. É a de Johnny, que estaba xantando nun reservado e escoitara a discusión. Cun café na man, sen armas e situado entre os dous grupos de inimigos a piques de matarse, pide un cigarro e fala tranquilo:

-Non hai nada mellor ca un cigarro despois do café... Hai homes que só desexan ouro e prata; outros só queren moitas terras e gando; e algúns só devecen polo whisky e as mulleres… Pero se un repara ben, que é o que máis nos enche? Un cigarro e unha cunca de café!

A cámara salta entón ó ventanuco que dá á cociña, o mesmo ventanuco que centrará a secuencia do diálogo amoroso de Johnny con Vienna. Nel aparece Tom (John Carradine), o empregado máis fiel de Vienna, que acolle cun amplo, agradecido e sincero sorriso a salvadora intervención de Johnny. Nunca me canso de ver esta secuencia!

 Neste “western irreal” e “barroco”, como foi cualificado por Bertolucci e Truffaut, deixando á marxe as súas claras referencias á “caza de bruxas”, o poderío das dúas personaxes femininas ou incluso certas imperfeccións técnicas –coma a deficiente montaxe-, un pode atopar tódolos condimentos dunha gran traxedia clásica: o amor, o odio, o fanatismo, os celos, a vinganza… a morte; poderíamos consideralo un western teatral e ata shakesperiano. A súa atipicidade dentro do xénero resulta tan absoluta que o heroe, antigo pistoleiro, non fai practicamente nada en toda a película; pasa o tempo quieto ou observando, e só de cando en vez fai algún comentario cheo de sabedoría e poesía… Pero de entre todas as lecturas posibles, que son moitas, como resulta normal  en toda grande obra de arte, eu quédome con aquela que ve na película de Nicholas Ray –outro gran perdedor-, a tráxica historia do paso inútil do tempo e da soidade do home, o mesmo problema que atormentaba a Unamuno. Johnny é un perdedor, un home que, cansado de loitas e violencias, descobre unha gran verdade da vida: un café é un cigarro despois de xantar, unha muller con quen compartir a existencia…  son das poucas cousas que precisa un home para ser feliz.

Se alguén aínda non viu esta película, ou calquera das outras dúas que cito, que non agarde máis e as vexa de contado. Agradeceramo.

A secuencia do café, entre o minuto 14:40 e o 16:30 (en inglés)