Ó fío da Dauphiné

O domingo pasado remataba o critérium ciclista da Dauphiné, que este ano gañou o británico Froome. É unha proba de gran prestixio, na que os grandes campións adoitan medir forzas antes do Tour. Das dez victorias españolas, tres son de Ocaña, dúas de Indurain e dúas de Valverde, pero resísteselle a Contador.  A min, como afeccionado ó ciclismo televisado –xa teño escrito sobre iso-, gústame moito esta proba, tanto pola categoría dos corredores que participan coma polas espléndidas paisaxes por onde transcorre, situadas entre o Ródano e os Alpes.

Outra afección miña, como saben algúns, son as etimoloxías: gústame explorar a alma das palabras, simplemente por coñecela, sen pretensións de especialista. Talvez teña certo parecido con aquel cura de Combray de “O tempo perdido” de Proust que publicara un libro sobre os nomes de lugar da súa rexión, con etimoloxías que eran moi criticadas por Brichot, un pedante profesor de lingüística da Sorbona… Iso explica que unha das cousas que primeiro me interesou desta carreira foi o seu nome: “Dauphiné Liberé”, que así se chamou ata o 2010. O nome, que é o do periódico que comezou a organizar a proba en 1947, lembra a liberación da ocupación nazi do Dauphiné, unha provincia do antigo reino de Francia.

Pero, que interese podo ter eu polo Dauphiné? Para entendelo, convén que saiban que cando comecei o instituto, no ano 66, poucos profesores posuían coche. A maioría chegaba ó centro andando, e só dous o facían en auto propio: don Julio, o director, e don Manolo, o de carpintería, que tiñan senllos e flamantes “Renault Dauphine”. Desa circunstancia, aparentemente intranscendente, vén o meu interese.

“Dauphin”, ou sexa, delfín, era o título que levaba o señor feudal do “Viennois”, un  territorio que abranguía as terras de Vienne, Albon e Grenoble, no surleste da actual Francia, alá pola segunda metade do século XIII. A denominación viña do nome dun antigo conde desas terras chamado “Delphinus”, nome persoal latino do que proceden Dauphin (masc.) é Dauphine (fem.), nomes franceses que teñen a súa correspondencia nos nosos Delfín e Delfina. A finais do século XIII, o citado territorio, por estar baixo o señorío do “dauphin”, comezou a cualificarse de “dauphiné”, é dicir, de delfinado, cun significado semellante ó de condado. Co tempo iríase esquecendo o de “Viennois” e só quedaría “Dauphiné” como nome propio do territorio -algo parecido sucedeu en Galicia co territorio do Condado, que xa poucos lembran que era o Condado de Salvaterra-. En 1349, o Dauphiné foi mercado e incorporado ó reino de Francia polo rei Felipe VI, da dinastía dos Valois, quen lle transferiu o título de Dauphin ó seu primoxénito. Desde entón, o príncipe herdeiro de Francia foi coñecido como Dauphin, e a súa muller como Dauphine. Iso explica por que existen tantas rúas Dauphin e Dauphine en Francia, e por que un delfín pode ser, ademais do intelixente cetáceo, o sucesor, designado ou probable, dunha persoa importante.

Polo demais, resulta sumamente curiosa a común etimoloxía de “delfín”(cetáceo piscívoro) e de “golfo” (gran entrante de mar na terra ou enseada). E a mellor proba desa coincidencia está na variante “golfiño” que temos en galego para “delfín”. Porque estas palabras, en última instancia, remítennos a un mesmo proto indoeuropeo *gwelbh- ‘seo, ventre, útero’, que estaría detrás das gregas  “delphís”  e “kólpos”, das que viñeron, latín entremedias, “delfín” e “golfo”... De xeito tardío incorporáronse outros “golfos” (os pillos e truáns) a esta decente familia... Pero hoxe non quero escribir de política. 

Artigo publicado no diario La Región o domingo 19 de xuño do 2016