A esquerda no labirinto

Son moitos os que se preguntan que lle pasa á esquerda e como explicar os seus pobres resultados. Pensemos que en 2016 os partidos socialdemócratas perderon 12 das 18 eleccións que se celebraron en Europa. E está o trunfo de Trump en EE UU, culminando a continua perda de peso do Partido Demócrata –versión “light” de socialdemocracia- en favor do Republicano, que xa controla tódalas institucións importantes do país. Esta semana mesmo, en Holanda, o Partido Socialdemócrata, primeiro ata 2002 e segundo desde entón, acaba de caer a un irrelevante sétimo posto.

Na prensa resulta habitual atopar análises locais e simplistas deste complexo proceso, cando debería saberse que ningún asunto complicado admite explicacións fáciles. Poderíamos dicir que nos atopamos diante dun problema “de libro” en sentido estrito, e dicir, dos que, para saber algo, un debe tomarse a molestia de ler algún libro: non basta con asimilar a opinión do columnista afín. Como consecuencia diso, e da miña ignorancia, non esperen descubrir aquí as causas da entrada, nin moito menos as vías de saída do labirinto no que se atopa a esquerda neste momento. Tan só pretendo, se mo permiten, indagar na raíz do problema, coa idea de que das ramas e das follas xa sabemos bastante.

E sobre a natureza desa raíz estou cos que apuntan a algo fundamental: ó cambio no paradigma socio-político producido nos últimos corenta anos.  Porque ata os anos setenta ese paradigma –entendido como conxunto de ideas dominantes- estivo do lado da esquerda: na universidade todo o mundo falaba do marxismo e do socialismo, a loita obreira apoiada nuns sindicatos fortes conseguía grandes avances nas condicións dos traballadores, a sociedade progresaba na igualdade e as institucións occidentais crían que a estratexia de potenciar o benestar era a apropiada para conter a utopía comunista. Mentres, a dereita estaba temerosa e recluída, agardando unha nova oportunidade. E esta presentóuselle trala crise do petróleo dos setenta e os problemas que tiveron os países avanzados para manter o estado de benestar. Foron Thatcher e Reagan os que emprenderon a revolución conservadora: decretaron a sobredimensión do Estado e, fronte a utopía fracasada da economía planificada, promoveron a simétrica dos mercados desregulados e o abandono do benestar como estratexia, pois xa era evidente a descomposición da Unión Soviética. Pero ese primeiro contraataque resultou rudo, e por iso tivo un alcance limitado. Non obstante, desde entón ata agora, a dereita soubo suavizar o discurso e adaptalo ó novo paradigma, consistente na crenza absoluta no progreso persoal ilimitado e en deixar de lado calquera interese pola liberación política, a xustiza social ou a acción colectiva. Para iso, a “neodereita” preséntase cunha faciana amable e moderna, e a través do consumo opulento, da diversión das masas e das novas tecnoloxías promete benestar e felicidade para todos, aínda que os seus intereses sexan os mesmos; é o que Rafaelle Simone denomina o “Monstro Amable”. E fronte a iso, os ideais da esquerda tradicional, nun mundo gastador e consumista, semellan trasnoitados e carentes de atractivo. Esa é a verdadeira raíz do problema, e o resto –fragmentacións, divisións internas, liderados febles, ...- son complicacións provocadas pola debilidade do paciente.

Non obstante, unha socialdemocracia honesta é contrapeso necesario do liberalismo. Porque, como dicía Tony Judt, “co tempo, o libre mercado convértese no seu peor inimigo”. Así o demostra esta crise que non rematou e os  seus violentos efectos en forma de inestabilidade, desigualdade crecente, populismo, nacionalismo e xenofobia.  

Artigo publicado no diario La Región o domingo 19 de marzo do 2017