Entre os
libros que falan do Ribeiro hai un que me resulta delicioso: “Historias de
Ribadavia contadas por el vendedor de zapatos que escribía noticias”,
recompilatorio de artigos de José Puga Alonso (1939-2005), correspondente que
fora deste periódico na capital do Ribeiro entre 1974 e 1993: hai máis xenio
literario nese humilde libriño ca en centos doutros considerados por veces
lecturas obrigadas. E dado que mañá é San Xosé quixera lembrar hoxe un artigo
que escribía o amigo Alonso – así asinaba as súas crónicas- no ano 1981, xusto
por este tempo. O título do mesmo, “Del uso y decadencia del nombre José”, aclara
ben de que trataba. Nel, para argumentar sobre o común que resultara ese nome
anos atrás, contaba como un día, sendo neno, fora co seu pai, José Puga, á taberna de Josefa
Domínguez ‘A Cristina’, lugar onde se reunía diariamente o seu vello cos
amigotes para tomar unhas tazas de ribeiro branco, «vino al que nuestro progenitor fue
aficionado hasta la hora de su muerte». Nun momento da reunión tabernaria,
un dos amigos, José Rocha, taxista daquela e defunto cando a crónica, exclamara
asombrado: «Carallo, nesta taberna todos somos Pepes,
até a mesma taberneira!». E en efecto así era: ademais dos Pepe Puga,
pai e fillo, da taberneira e do taxista, estaban: Pepe ‘O Chiripa’, José ‘O
Papuxa’, José ‘O Panarra’, José ‘O Perechas', don José ‘O da Verbena’, don José
‘O Cristino’ e don José ‘O Gobernador’, alcume que lle puxeran a este último
por ser paraugueiro, e dicir, ‘gobernador’ de paraugas. Si, a popularidade do
nome era tal que non había parroquia na que non se contasen por ducias os Pepes
e os Josés, e por iso o San Xosé era unha das festas máis esperadas e alegres
do ano, o mesmo cá dos Manueles, o un de xaneiro. Se fago memoria da contorna
de San Clodio de seguido lembro a Pepes e a Josés tan entrañables para min coma
o tío Pepe ‘O Cota’, don Pepe ‘O Chaví’, o Pepe ‘O Perera’, o Pepe de Juan, o Pepe de
Paredes, o Pepiño ‘O Merés’, o Pepiño ‘O Bolié’, don Pepe ‘O Comandante’, o
José ‘O Charrapas’...
Repasaba o outro día os nomes do cento largo de
alumnos que teño este ano nas miñas aulas: apenas atopaba un José e unha
Josefina. Razón tiña entón Alonso ó aventurar: «cuando los que hoy llevamos el nombre del casto esposo de María
estemos bajo tierra, y por lo tanto calvos, los “Josés” serán por estos pagos
tan “rara avis” como hoy lo son los nombres de Trógimo o de Frigidiano...».
Porque sucede que os nomes tamén teñen o seu tempo: nacen e morren, coma case
todas as cousas... O nome de José entrou na onomástica hispana alá polo século
XVI, en paralelo co impulso da devoción ó Santo, impulso no que tivo bastante
que ver Santa Teresa. Pero en Galicia o nome comezou a aparecer no XVII e
fíxose habitual no XVIII, sendo xa o máis común en Ourense a mediados dese
século, cando tamén comezaba o uso do popular hipocorístico Pepe. Nesa posición
de liderado onomástico continuou José ata hai poucos anos, e mesmo agora aínda
ocupa a segunda posición por detrás de Manuel. Pero claro, a idade media dos
Josés de hoxe supera os sesenta anos,
polo que o presente tampouco nisto terá nada que ver co futuro... Entre os nomes que agora lle poñen ós bebés,
José, Pepe e Xosé non pasan de ser nomes
exóticos. Aínda que non tanto coma os Trógimo e Frigidiano que supoñía Alonso
na súa inspirada crónica.
Artigo publicado no diario La Región o domingo 18 de marzo do 2018
Entradas
