Somos moi dados a homenaxear ós
autores mortos, en liña co negocio da “necrofilia cultural”, pero menos ós
vivos. Aínda que tamén pode influír nesta práctica a escaseza de auténticos
grandes da cultura vivos. Por iso resulta singular, e meritoria, a coincidencia
de moitos medios en celebrar os noventa anos de Emilio Lledó, que son os
noventa anos dun filósofo, ou, mellor dito, dun profesor de filosofía, que é
como lle gusta que o recoñezan. Porque se fosen os noventa anos dun poeta, dun
novelista ou dun músico, non me estrañaría tanto a concorrencia na gabanza.
Pero tratándose dun profesor de filosofía... E, non obstante, poucas homenaxes
haberá tan merecidas coma esta.
Eu cheguei a Emilio Lledó a
través do seu libro “El silencio de la escritura”, que lin pouco despois de “El
silencio de los libros” de George Steiner, nunha época na que, interesado polas
esencias da linguaxe, descubrín que esa busca debía facerse partindo do
silencio. Nese libro analiza Lledó a relación entre escritura e memoria, para
concluír que «somos linguaxe e memoria», apenas máis nada, e que «a escritura
foi ese gran invento capaz de vencer a claudicación diante do tempo», dadas as
limitacións que impoñía o efémero da
vida e a fraqueza da memoria na época de exclusiva comunicación oral. Pero os
enfoques de Lledó sempre van acompañados de numerosas referencias clásicas, especialmente do mundo
grego –Platón, Aristóteles, Homero, ...-, perfectamente situadas na base das
súas argumentacións. E nótase, ademais, a formación complementaria de filólogo clásico,
así como de tradutor do grego e do latín, na súa excelente prosa e no seu
interese por indagar no sentido das palabras, nas etimoloxías, na hermenéutica
dos textos. Por iso, para calquera amante da gran cultura, as lecturas de Lledó
sempre resultan deliciosas e nutricias.
Pero, máis alá dos seus libros,
se algo me cativou de Lledó foi o seu relato vital. Emocióname esa historia que
sempre conta de don Francisco, o seu primeiro e amado mestre, en Vicálvaro, cando
a República, que lles facía ler unhas páxinas do Quijote cada semana, e logo
convidábaos a escribir suxestións sobre a lectura; porque ese relato é común e
principal para todos os que tivemos a sorte de ter un mestre semellante a ese
don Francisco. E a historia válelle, por unha banda, para defender o cultivo da
aprendizaxe da liberdade –esencia de calquera tipo de educación-, e pola outra,
para denunciar os grandes defectos do noso sistema educativo, no que apenas se
convida ós rapaces a pensar, a discorrer, a entusiasmarse co coñecemento: tan
só a chapar apuntes de infinitas materias e a facer exames; tristísima
realidade que el contrapón á que atopou en Heidelberg, cidade na que completara
a súa formación sendo mozo. E isto é moi grave, porque tal como nos lembra a
miúdo: «o ser humano é o que a educación fai del», segundo a coñecida
proposición kantiana.
Tampouco lle gustan a Lledó os
lugares comúns e as frases feitas: «que son coma grumos que se forman no cerebro,
e as neuronas precisan fluír libres». Así, non lle preocupa tanto a “liberdade
de expresión”, inútil para quen só é capaz de dicir imbecilidades, coma a “liberdade
de pensamento”; e opina que a maior fonte de corrupción está na “corrupción da
mente”. Xunto á xusta pretensión do “benestar” persoal, propugna unha maior
ansia por alcanzar un virtuoso “benser”. E en vez de concederlle tanta
importancia á “lingua materna”, que non deixa de ser un elemento fortuíto da
identidade, recomenda fixarse máis na “lingua matriz”, propia e definitoria de
cada un.
En fin. Parabéns don Emilio. E grazas por
facilitarnos un diálogo enriquecedor. Coma os clásicos.
Artigo publicado no diario La Región o domingo 12 de novembro do 2017.
Entradas
