O home común

Dicía Pla que os homes somos animais climáticos, pero eu engadiría que tamén estacionais. É dicir, o clima participa de forma fundamental no noso xeito de ser,  pero o transcurso das estacións tamén vai marcando de forma cíclica o cambio da nosa sensibilidade e dos nosos estados de ánimo. Isto nótase ben cando se escribe con certa periodicidade, pois vese como certos temas de reflexión resultan ser característicos de cada tempo.

A min pásame, por exemplo, co asunto da importancia das tabernas, que sempre me vén ó maxín coincidindo coa invernía. De feito, hai catro anos escribín nestas mesmas páxinas un eloxio das mesmas. E quixo o azar que este ano coincidisen eses pensamentos tabernarios con dúas lecturas de Chesterton: “A tasca errante” (1914), unha novela, e “O home común” (1936), unha colección de ensaios. Tales libros viñeron a demostrarme algo que xa sabía: que entre as principais utilidades da lectura está a de facernos conscientes dunha das máis grandes verdades bíblicas: que «nada hai  novo baixo o sol», nin sequera no espazo das ideas. En palabras do propio Chesterton: «todas as ideas novas poden atoparse nos libros vellos». En consecuencia, e como non podía ser doutro xeito, resultou que o eloxio das tabernas xa estaba escrito, e moito mellor do que eu xamais o faría. Pero non deixa de producir satisfacción atopar nun gran autor ideas semellantes ás que a un lle circulan pola testa, aínda que non posúa o talento necesario para expoñelas coa mesma graza e  claridade.

“A tasca errante” é un conto extenso, que narra unha historia tan divertida coma incrible: a de dous amigos proscritos por decidir converter a taberna dun deles, “O vello navío”, en establecemento móbil e fuxitivo por toda Inglaterra, logo de que un fanático primeiro ministro decretara o peche de tódalas tabernas en nome do “entendemento ecuménico das culturas”. Trátase dunha metáfora do que pode suceder cando se proscribe algo que resulta común e tradicional para a xente común, caso das tabernas. Para Chesterton está moi claro: na persecución do home común e da súa cultura, así coma na busca do home excepcional e dunha cultura exclusiva, está o xerme de todos os fundamentalismos e de todas as seitas.

Chesterton amaba as tabernas, a cervexa, as costeletas, as cantigas e contos populares, as discusións tabernarias cos amigotes..., todo o que desprezaban os homes refinados. E detestaba ós abstemios, ós vexetarianos, e a calquera tipo de aristocracia, tanto económica coma cultural. A súa tese fundamental era que a suposta emancipación moderna da sociedade centrárase especialmente en perseguir ó home común e en proscribir a súa cultura, mentres a economía liberal tan só se ocupara de darlle ós ricos a liberdade para ser máis ricos, e ós pobres o permiso para ser máis pobres. Pero se algo incomodaba a Chesterton eran os denominados “homes da cultura”, que «se alimentan só de libros» e que na súa «común ignorancia» entenden que a liberdade consiste en ir pola vida organizando seitas e en  ir sacrificando todo o que nos une cos demais... Ai! Me parece que seguimos nas mesmas!

Machado e Chesterton, aínda que eran dun tempo, raramente chegarían a lerse. Non obstante, uns dez anos antes de que Chesterton publicara “A tasca errante”, Machado escribira  un famoso poema no que se compara a eses «pedantones al paño/ que miran, callan y piensan/ que saben, porque no beben/ el  vino de las tabernas», coa xentiña do común,  que «donde hay vino, beben vino;/ donde no hay vino, agua fresca/.../buenas gentes que viven,/laboran, pasan y sueñan/ y en un día como tantos,/ descansan bajo la tierra.». Si: «todas as ideas...

Artigo publicado no diario La Región o domingo 10 de decembro do 2017.