Mimosas

Ata hai corenta ou cincuenta anos, a maioría pensaba que todos os hábitos culturais nos que se desenvolvía a súa vida eran moi antigos. O motivo fundamental era que case ninguén tiña memoria do comezo de tales tradicións, e daquela os eruditos andaban escasos. Pasaba algo parecido coas paisaxes: un nacía entre viñas, socalcos e piñeirais e pensaba que alí sempre houbera viñas, socalcos e piñeirais; e o mesmo lle pasaba ó que nacera noutro tipo de paisaxe. Ata sucedía o mesmo coas institucións, pois raramente se cavilaba en que noutro tempo foran diferentes. Agora o mundo é máis cambiante e hai internet; en consecuencia, esta forma de pensar mudou algo.

En liña con isto, cría eu de rapaz que as mimosas sempre habitaran no Ribeiro: que nos outonos os ribeiraos sempre foran ós mimosais para facer a madeira das viñas; que as rosquilleiras sempre engarzaran as rosquillas que levaban ás festas en pauciños de mimosa; que as uvas do tostado sempre se colgaran do fallado en gallas de mimosa,  e que os mozos e as mozas sempre adornaran os seus sombreiros de entroido cos ramos amarelos e recendentes das flores das mimosas.

Pero lembro ben o día no que, sendo rapazote, descubrín a falsidade de todas esas crenzas: as mimosas viñeran de fóra e levaban pouco máis de medio século no Ribeiro. Foi un veciño, ó señor Luís ‘O Abeledo’ -que morreu  con cerca de cen anos haberá quince-,  quen me contou o  que seu pai lle dixera: que cando era mozo –no último cuarto do XIX- aínda non había mimosas na contorna de Leiro, e que as primeiras plantáranse en Berán, a onde ían a mercalas os dos pobos veciños. Pouco despois plantáronse por todo o Ribeiro. Contoume tamén que as estacas de antes das mimosas eran case todas de castaño, e que se lles queimaba a punta para que durasen máis, por iso lles chamaban “latizas”; pero que a enfermidade da “tinta” trouxera moita escaseza desta madeira. Sospeito que un relato semellante se escoitou por tódolos vales de Ourense, pois en todos se cultivaba o viño e se precisaban estacas.

Esa historia fixo que sempre estivese eu atento ós datos sobre as  mimosas. E se algún estudo retrasa a súa chegada ata despois de 1930, a maioría coinciden en que foron plantadas por primeira vez cando a chegada do tren a Galicia, nos terrapléns da vía férrea, para aseguralos. Para demostrar a falsidade da primeira data basta un verso dun poema de Samuel Eiján dedicado ó pombal da súa casa de San Clodio, publicado en 1913. Di: «Tiña por detrás mimosas para lle formar cortexo»; e alí continúan, o pombal e as mimosas. E con respecto á segunda data, vexan o que dicía esta cantiga popular: «Na túa horta, meniña, hai un pé de malva rosa; dáme del unha poliña, que eu cha darei de mimosa». Foi recollida por Marcial Valladares en 1867, cando aínda non asubiara ningún tren en Galicia... Si, por veces, a poesía tamén é unha arma cargada de pasado!

Estamos en tempo de mimosas. Tamén de desmemorias e desagradecementos. A mimosa, que en Francia ou en Italia é cultivada e a súa flor constitúe un bo negocio,  pasou aquí de ser cantada a ser aldraxada. Con frecuencia é tratada de inimiga e de invasora, e ata no dicionario da RAG figura este exemplo de uso: «as mismosas inzan tanto que constitúen unha verdadeira praga». Mentres, ninguén se acorda dos servizos que prestou nin da nota de alegría paisaxística e cultural que lle puxo ó  tempo do entroido. É certo que ultimamente se expandiu nalgúns lugares de xeito descontrolado. Pero non é culpa dela. Pensar iso é confundir os síntomas coa enfermidade. Porque a verdadeira enfermidade, sabémolo ben, é o abandono do campo e a extinción da sociedade rural galega.

Artigo publicado no diario La Región o domingo 19 de febreiro do 2017